Беш юз йил аввал инглиз ёзувчиси ва файласуфи Томас Мор келажакдаги энг адолатли ва идеал жамият ҳақидаги “Утопия” асарини ёзган эди. Бироқ шунга ўхшаш асарлар орасида Абу Наср Форобийнинг “Фозил одамлар шаҳри” китоби маъноларга бойлиги билан ажралиб туради.

Деизм ҳақидаги ўнинчи дарсимиз. Деист суҳбатдошимизга, ҳар галгидек, сўров билан юзланамиз:

Биз “миллат”, “миллийлик”, “миллий қадриятлар”, “миллий урф одатлар” ҳақида кўп гапирамиз, бироқ ушбу тушунчаларни ўз ўрнида ишлатамизми? “Миллийлик” деганда аслида нимани тушунишимиз керак? Миллатимизга хос бўлган хусусиятлар нималардан иборат? Бугун ана шу саволларга жавоб қидирамиз.

Тўққизинчи дарс ва яна бир деистга мурожаат қиламиз: – Сен имон келтирган Аллоҳ одилми йўқса (зинҳор-базинҳор!) золимми? Менимча, золим бўлган илоҳга имон келтирмайсан ва яратгувчининг одил эканини қабул қиласан.

Саккизинчи дарсимиз ҳам яна бир деист билан суҳбат кўринишида кечади. Унга саволларимиз бор: – Инсон ким, қаердан келди, қаерга кетмоқда? – Бу олам нима учун яратилди? – Бу оламнинг эгаси бўлмиш Зот биздан нима истайди?

Еттинчи дарсимизда, эски услубимизга таяниб, яна бир деистга юзланамиз: – Бу оламдаги ҳар борлиқ бир илоҳий китобдир ва саҳифаларида муаллифининг қатор исм, сифатларини акс эттиради. Хоҳласанг, бир гулни шу тарзда ўқиб кўрайлик. Бу мутолаадан англагинки, яратгувчимиз мавжудотларни китоб каби яратган ва аксар исмларини бу асарларда билдирган.

Жорий йилда юз берган учта воқеа бизга ўтган асрнинг 90-йилларидан бошлаб, 2010-йилнинг ўрталаригача бўлган муддатда дунёга келган Z авлод (зумерлар)нинг глобал ўзгаришлардаги ролини кўрсатмоқда. Албатта келгусида геосиёсий ўйин қоидаларини белгилашда минтақа аҳолисининг 32 фоизини ташкил қилувчи ёшлар муҳим ўрин тутади.

Бу – деизм ҳақидаги олтинчи дарсимиз. Олдинги дарсимизда таҳлилимиз неъмат юзасидан бўлганди. Мазкур дарсда моликият мавзусини таҳлил қиламиз. Суҳбатдошимиз – яна бир деист. Унга юзланамиз:

Бир мисол келтирамиз. Ҳар куни неча-неча бемор сенинг шифохонангда текинга даволанади. Сўнгра бошқасининг олдига бориб: “Яхшиям борсиз, агар саховатингиз бўлмаганида, биз қаерга бош урардик, ким биз билан шуғулланарди! Дориларимизни ким берар, бизларни ким даволарди!” дейишса, индамай кетасанми? Асло! “Шифохона меники, сизларни даволаган, малҳамларингизни берган, ҳолингиздан хабар олган менман. Раҳматни менга айтинг!” дейсан. Энди сўровимиз қуйидагича: – Сен энг оддий яхшиликларингнинг ҳам бошқасига берилишига рози бўлолмаяпсан. Аллоҳ таоло бизларга ато этган ниҳоясиз хайр ва эҳсонларнинг бошқасига нисбат берилишига, ташаккур ва миннатдорлик билдирилишига қандай рози бўлсин?

– Сен ишонган яратгувчи ҳикмат эгасими? Ёки ишларини фақат кўнгил очиш учун қилганми? Ҳар ҳолда, бу дунёни шунчалар чиройли яратган ва ҳар борлиққа ўнлаб фазилатлар берган Зот донодир. Зеро, бундай ҳикматли яратиш фақат Ҳаким зотга, яъни ҳикмат соҳибига хос. Бир назар сол, дунёда ҳамма нарсанинг вазифаси бор. Ҳеч нима исроф қилинмайди. Бекор ва беҳуда нарса йўқ. Бу ҳам яратгувчимизнинг доно зотлигини исботлайди. Зотан, буни инкор этсанг, бутун борлиқ сенга қарши туради ва ўзларидаги ҳикматни кўрсатиб, сени ёлғончига чиқаради. Энди эса бироз сен ҳақингда гаплашайлик: