Besh yuz yil avval ingliz yozuvchisi va faylasufi Tomas Mor kelajakdagi eng adolatli va ideal jamiyat haqidagi “Utopiya” asarini yozgan edi. Biroq shunga oʻxshash asarlar orasida Abu Nasr Forobiyning “Fozil odamlar shahri” kitobi maʻʻnolarga boyligi bilan ajralib turadi.

Deizm haqidagi oʻninchi darsimiz. Deist suhbatdoshimizga, har galgidek, soʻrov bilan yuzlanamiz:

Biz “millat”, “milliylik”, “milliy qadriyatlar”, “milliy urf odatlar” haqida koʻp gapiramiz, biroq ushbu tushunchalarni oʻz oʻrnida ishlatamizmi? “Milliylik” deganda aslida nimani tushunishimiz kerak? Millatimizga xos boʻlgan xususiyatlar nimalardan iborat? Bugun ana shu savollarga javob qidiramiz.

Sakkizinchi darsimiz ham yana bir deist bilan suhbat koʻrinishida kechadi. Unga savollarimiz bor: – Inson kim, qaerdan keldi, qaerga ketmoqda? – Bu olam nima uchun yaratildi? – Bu olamning egasi boʻlmish Zot bizdan nima istaydi?

Ettinchi darsimizda, eski uslubimizga tayanib, yana bir deistga yuzlanamiz: – Bu olamdagi har borliq bir ilohiy kitobdir va sahifalarida muallifining qator ism, sifatlarini aks ettiradi. Xohlasang, bir gulni shu tarzda oʻqib koʻraylik. Bu mutolaadan anglaginki, yaratguvchimiz mavjudotlarni kitob kabi yaratgan va aksar ismlarini bu asarlarda bildirgan.

Joriy yilda yuz bergan uchta voqea bizga oʻtgan asrning 90-yillaridan boshlab, 2010-yilning oʻrtalarigacha boʻlgan muddatda dunyoga kelgan Z avlod (zumerlar)ning global oʻzgarishlardagi rolini koʻrsatmoqda. Albatta kelgusida geosiyosiy oʻyin qoidalarini belgilashda mintaqa aholisining 32 foizini tashkil qiluvchi yoshlar muhim oʻrin tutadi.

Bu – deizm haqidagi oltinchi darsimiz. Oldingi darsimizda tahlilimiz neʻʻmat yuzasidan boʻlgandi. Mazkur darsda molikiyat mavzusini tahlil qilamiz. Suhbatdoshimiz – yana bir deist. Unga yuzlanamiz:

bir misol keltiramiz. Har kuni necha-necha bemor sening shifoxonangda tekinga davolanadi. Soʻngra boshqasining oldiga borib: “Yaxshiyam borsiz, agar saxovatingiz boʻlmaganida, biz qaerga bosh urardik, kim biz bilan shugʻullanardi! Dorilarimizni kim berar, bizlarni kim davolardi!” deyishsa, indamay ketasanmi? Aslo! “Shifoxona meniki, sizlarni davolagan, malhamlaringizni bergan, holingizdan xabar olgan menman. Rahmatni menga ayting!” deysan. Endi soʻrovimiz quyidagicha: – Sen eng oddiy yaxshiliklaringning ham boshqasiga berilishiga rozi boʻlolmayapsan. Alloh taolo bizlarga ato etgan nihoyasiz xayr va ehsonlarning boshqasiga nisbat berilishiga, tashakkur va minnatdorlik bildirilishiga qanday rozi boʻlsin?

– Sen ishongan yaratguvchi hikmat egasimi? Yoki ishlarini faqat koʻngil ochish uchun qilganmi? Har holda, bu dunyoni shunchalar chiroyli yaratgan va har borliqqa oʻnlab fazilatlar bergan Zot donodir. Zero, bunday hikmatli yaratish faqat Hakim zotga, yaʻʻni hikmat sohibiga xos. Bir nazar sol, dunyoda hamma narsaning vazifasi bor. Hech nima isrof qilinmaydi. Bekor va behuda narsa yoʻq. Bu ham yaratguvchimizning dono zotligini isbotlaydi. Zotan, buni inkor etsang, butun borliq senga qarshi turadi va oʻzlaridagi hikmatni koʻrsatib, seni yolgʻonchiga chiqaradi. Endi esa biroz sen haqingda gaplashaylik: