18.06.2025 17:06
85
Эрон-Исроил можароси: кимлар кўпроқ фойда кўради?
Эрон ва Исроил ўртасидаги низо Яқин Шарқдаги энг мураккаб ва хавфли геосиёсий можаролардан биридир. Бу можаро нафақат минтақада, балки глобал даражада ҳам турли давлатларнинг манфаатларини ҳаракатга келтиради. Хусусан, Россия ва Хитой – икки йирик геосиёсий куч – Эрон-Исроил қарама-қаршилигида ўз манфаатларини мустаҳкамлашга интилади. Қуйида ушбу икки давлатнинг манфаатлари таҳлил қилинади.
Россиянинг манфаатлари
1. Геосиёсий таъсирни кучайтириш
Россия Яқин Шарқдаги таъсирини сақлаб қолиш ва кенгайтиришга ҳаракат қилмоқда. Эрон билан ҳамкорлик унга АҚШ ва унинг иттифоқчиларининг минтақадаги таъсирига қарши туриш имконини беради.
2. Қурол-яроғ савдоси ва ҳарбий ҳамкорлик
Россия Эронга замонавий ҳарбий техника (масалан, С-300 ҳаво ҳимоя тизимлари) етказиб бериши орқали иқтисодий ва сиёсий фойда олади. Бу ҳамкорлик Исроил учун хавф манбаи ҳисобланади.
3. Суриядаги рол ва можародан фойдаланиш
Сурия Россиянинг минтақага таъсирини амалий кўрсатиш майдонидаги асосий нуқта. Эрон ва Ҳизбуллоҳнинг Суриядаги иштироки билан Россиянинг Суриядаги позицияси мустаҳкамланади. Исроилнинг бу ердаги Эрон таъсирига қарши кураши Россия учун сиёсий манёвр имкониятини яратади.
4. Ғарб билан музокараларда "савдо картаси" сифатида фойдаланиш
Россия Эронни стратегик ҳамкор сифатида қўллаб-қувватлаб, уни Ғарб билан музокараларда босим воситаси сифатида қўллаши мумкин.
Хитойнинг манфаатлари
1. Энергетика хавфсизлиги
Хитой нефть ва газ импортида Эронга таянувчи йирик давлатлардан биридир. Эрон билан барқарор алоқалар Хитойнинг энергетика хавфсизлигини таъминлашда муҳим аҳамиятга эга.
2. “Бир камар – бир йўл” лойиҳаси
Хитойнинг глобал иқтисодий стратегиясида Эрон стратегик нуқта ҳисобланади. Эрон орқали Хитой Европа бозорларига чиқиш имконига эга бўлади. Шу боис, Эрондаги беқарорлик Хитой манфаатларига зид ҳисобланади.
3. АҚШ таъсирига қарши сиёсий рақобат
Хитой Исроил билан иқтисодий алоқаларни сақлаган ҳолда, Эрон билан сиёсий ва иқтисодий ҳамкорликни чуқурлаштириб, АҚШ таъсирига мувозанат яратишга интилади.
4. Қарз ва сармоя сиёсати
Хитой Эроннинг инфратузилмасини ривожлантириш учун кредитлар ва инвестициялар орқали таъсирини оширмоқда. Исроил билан можаро авж олган тақдирда, Эроннинг Ғарбга қарамлиги камайиб, Хитойга қарамлиги ортиши мумкин.
Хулоса сифатида айтиш мумкинки, Эрон-Исроил можароси Россия ва Хитой учун тўғридан-тўғри ҳарбий аралашув эмас, балки стратегик имконият сифатида намоён бўлади. Россия – минтақадаги сиёсий таъсирини сақлаш ва Ғарбга босим ўтказишни мақсад қилган бўлса, Хитой – энергетика хавфсизлиги ва “Бир камар – бир йўл” лойиҳаси доирасида иқтисодий барқарорликка эришишни кўзлайди. Ҳар икки давлат ҳам можародан тўғридан-тўғри эмас, балки эҳтиёткорлик билан фойдаланишга ҳаракат қилмоқда.
