09.05.2025 15:05
131
Ғалаба куни дипломатияси: Марказий Осиёнинг мувозанат сиёсати ва Путиннинг нураган шуҳрати
Ҳар йили Москванинг Қизил майдони Россиянинг энг машҳур анъаналаридан бири – Совет Иттифоқининг Иккинчи жаҳон урушида фашистлар Германияси устидан қозонган ғалабасини нишонлайдиган Ғалаба куни саҳнасига айланади. Бироқ, тош кўчалардан танклар ўтаётган ва Кремл деворлари остида ҳарбий оркестр садолари янграётган бир пайтда, айтиш мумкинки, бу тадбир тарихий хотиралардан кўра кўпроқ геосиёсий маъно касб этмоқда.
Давом этиб турган можаролар ва ўзгараётган иттифоқлар фонида бу йилги тадбирда Марказий Осиё давлатлари раҳбарларининг иштироки минтақанинг Россия Федерацияси билан нозик муносабатларини акс эттиради.
Аммо савол туғилади: шон-шуҳрат ва дабдаба ортида Владимир Путин нишонлаш учун етарли сабаб топа оладими?
Марказий Осиёнинг эҳтиёткорона мувозанат сиёсати
Марказий Осиё давлатлари раҳбарларининг Ғалаба кунига бағишланган парадда иштироки нозик дипломатик рақснинг ёрқин намунасидир.
Сиртдан қараганда, уларнинг қатнашуви Иккинчи жаҳон урушида иттифоқчиларнинг ғалабасига Марказий Осиё республикаларининг қўшган ҳиссасини ёдга солувчи совет даврининг ялпи тарихий меросини таъкидлайди.
Бироқ, амалий нуқтаи назардан қараганда, бу минтақанинг ташқи сиёсатини белгилайдиган мувозанат сақланишини кўрсатади.
Минтақа Марказий Осиёга таъсир ўтказиш учун курашаётган глобал кучлар чорраҳасида ўрнашган.
Москва ўз таъсирини сақлаб қолиш учун тарихий алоқалар ва маданий умумийликка таянаётган бўлса, Пекиннинг иқтисодий таъсири минтақанинг савдо тармоқлари ва инфратузилма лойиҳаларини қайта шакллантиришда давом этмоқда.
Шу билан бирга, “Европа Иттифоқи – Марказий Осиё” биринчи саммити кўрсатганидек, Европа Иттифоқи ўз таъсирини кенгайтиришга интилмоқда, минтақада сероб бўлган камёб ер элементларига эҳтиёж сезаётган АҚШ эса имконият пайини пойламоқда.
Марказий Осиё раҳбарлари учун Ғалаба кунини нишонлашда иштирок этиш Россиянинг тарихий ролини эътироф қилиш билан бир қаторда, иқтисодий ва хавфсизлик соҳасидаги ҳамкорлик имкониятларини очиқ қолдиради.
Глобал сиёсатнинг ўзгарувчан тузилмаси шароитида уларнинг дипломатик стратегияси амалиётчиликка асосланади: кўплаб ҳамкорлардан фойда излаш, аммо бирор томонга ортиқча боғланиб қолмаслик.
Россия бу вазиятдан қандай фойда кўради?
Дунёнинг турли бурчакларидан 29 нафар етакчи, жумладан, Хитой раиси Си Цзиньпиннинг ҳам иштироки Москвага халқаро муносабатлар кескинлашган бир пайтда қимматли имконият тақдим этади. Ўтган йили атиги тўққиз киши қатнашган эди.
Украинага бостириб кириши туфайли Ғарб санкциялари туфайли яккаланиб қолган ва дунё оммавий ахборот воситалари томонидан глобал саҳнадан четлаштирилган деб тасвирланаётган бир пайтда, Марказий Осиё билан бирлашган фронт таассуроти Кремлга бунинг аксини кўрсатиш имконини тақдим қилади.
Шундай қилиб, Ғалаба куни геосиёсий воситага айланади. Марказий Осиё етакчиларининг иштироки Путинга Россиянинг тарихий таъсир доирасида умумий бирлик мавжудлиги ҳақида мужда юбориш имконини беради.
Бу ички ва ташқи аудиторияга Москванинг ҳамон муҳим иттифоқчиларга эга эканлигини кўрсатиб, давом этаётган қийинчиликларга қарамай, бардошлилик қиёфасини мустаҳкамлайди.
Москва аслида нимани нишонламоқда?
Ғалаба куни парадини Россия аҳолисининг тахминан тўртдан уч қисми томоша қилади. Бу тадбир давлат жамоавий хотиранинг қўриқчисига айланишга интилаётган бир пайтда ватанпарварлик туйғуларини уйғотади. Бироқ, бу томоша ортида безовталик аломатларини эътибордан қочириш қийин. Россиянинг Украинага бостириб кириши унинг алоқалари марказида бўлган савдо ва миграция оқимларини издан чиқарди.
Уруш Москванинг қудрати сарҳадини ҳам яққол кўрсатиб қўйди. Санкциялар унинг иқтисодиётини заифлаштирди, алалоқибат Марказий Осиёнинг Россия сармояларига қарамлиги камайди.
Хитой эса Россия таъсирини камайтириб, минтақа иқтисодий ривожланишида етакчи куч ўлароқ шитоб билан ўсиб бормоқда.
Шу нуқтаи назардан, Марказий Осиё раҳбарлари Москвадаги тадбирларга қатнашса-да, эҳтиёткорлик билан ҳаракат қилмоқда.
Масалан, Қозоғистон Россиянинг Украина ҳудудларини ўзига қўшиб олганини тан олишдан бош тортди. Президент Тўқаев Украинанинг ҳудудий яхлитлигини қўллаб-қувватлашини айтиб, суверенитет ва ҳудудий яхлитлик Қозоғистон учун ҳам энг муҳим масала эканлигини таъкидлади.
Бу Ғалаба кунига бағишланган парадларда намойиш этилаётган бирдамлик нечоғлик мураккаб эканлигини кўрсатади. Россия билан муносабатларни сақлаб қолиш муҳим бўлса-да, Марказий Осиё давлатлари Москванинг геосиёсий тўқнашувларига аралашишни истамайди.
Марказий Осиёнинг кучайган овози
“Янги Буюк ўйин” деб аталаётган жараёнда Марказий Осиё давлатлари аввалгига қараганда кучлироқ мавқега эга. Уларнинг Россия ва Хитой билан муносабат ўрнатиш, шу билан бирга АҚШ, Туркия ва Европа Иттифоқи билан алоқаларни сайқаллаш имконияти уларга қўшимча куч беради.
Минтақа раҳбарлари суверенитетларига шубҳа туғилганда тобора қатъийроқ позицияни эгалламоқда. Бунга Қозоғистоннинг Россиянинг санкцияларни қўллаш бўйича барча талабларига рози бўлмаслиги ва Украина урушига нисбатан эҳтиёткорона бетарафлик сиёсатини юритиши мисол бўла олади.
Ўзбекистоннинг ҳам Москвадаги ўта ўнгчиларнинг ҳудудларни қўшиб олиш бўйича фикрларига жавобан Россия элчисини чақиртириб, дадил муносабат билдириши бунга яна бир далилдир.
Ғалаба кунининг асл моҳияти
Марказий Осиё учун Москвадаги Ғалаба куни тантаналари Россия билан бирдамликдан кўра кўпроқ ўз манфаатларини ҳимоя қилиш воситасидир.
Раҳбарлар бу тадбирларга ташриф буюриш орқали нозик мувозанатни сақлаб, умумий тарихни тан олган ҳолда, Москванинг ҳозирги халқаро ҳаракатларини қўллаб-қувватламасдан туриб муносабатларни барқарор ушлаб туришга ҳаракат қилишади.
Бу пухта ўйланган дипломатия уларга Россия билан алоқаларни сақлаб қолиш ва айни пайтда бошқа глобал кучлар билан ҳамкорликни кенгайтириш имконини туҳфа этади.
Владимир Путин учун бу эҳтиёткорона содиқлик ҳақиқий ютуқ бўлмаса-да, жуда зарур.
Гарчи минтақанинг устувор йўналишлари ўзгарган бўлса-да, Россиянинг Марказий Осиёдаги таъсири бутунлай йўқолгани йўқ.
Шундай қилиб, Москва ўзининг улкан тадбирини ўтказаётган бир паллада, кенг миқёсдаги воқеалар собиқ Совет республикалари Қизил майдонда туриб ҳам ўз овозларини тобора баланд кўтараётган дунёни кўрсатмоқда.
Стивен М. Бленд
Муаллиф ҳақида:
Стивен М. Бленд – Марказий Осиё ва Кавказ бўйича ихтисослашган журналист, ёзувчи, муҳаррир, шарҳловчи ва тадқиқотчи. У “The Times of Central Asia” нашриётига қўшилгунича турли ноҳукумат ташкилотлари ва таҳлил марказларида ишлаган, шунингдек, BBC, The Diplomat Eurasianet ва бошқа кўплаб нашрлар учун мақолалар ёзган ҳамда яқинда суратга олинган ҳужжатли фильм сериясида Марказий Осиё бўйича эксперт сифатида қатнашган.
Унинг 2016-йилда нашр этилган Марказий Осиё ҳақидаги китоби Евроосиё адабиётининг олтин мукофотига сазовор бўлган. Ҳозирда у Кавказ ҳақидаги китобини якунламоқда.
