12 май куни Россия президенти Владимир Путин Россия Мудофаа вазирлиги раҳбари лавозимига Россия бош вазирининг иқтисодий масалалар бўйича собиқ биринчи ўринбосари Андрей Белоусов номзодини илгари сурди. Қарийб 12 йил Россия армиясини бошқарган собиқ мудофаа вазири Сергей Шойгу эса мамлакат Хавфсизлик кенгаши котиби этиб тайинланди. Яна узоқ йиллар уришишга тайёргарлик кўраётган Россия учун ушбу қарор қандай аҳамият касб этади? Иқтисодчининг мудофаа соҳаси устидан назоратни ўрнатиши нимани англатади, унинг зиммасига қандай вазифалар қўйилмоқда? Аввал уруш жабҳасидаги вазият ҳақида.

Украинадаги вазият

Украинадаги вазият айни пайтда уруш бошланган давр ичида ҳар қачонгидан кескин. 10 май куни Россия янги уруш жабҳасини очди: унинг қўшинлари чегарадан Харьков вилоятига ўтиб, унинг маркази томон ҳаракатланишни бошлади. Рус ҳарбийлари бир неча кундан буён Харьков вилоятида фаол олдинга силжимоқда. Тўрт кунлик ҳужум давомида рус армияси давлат чегараси яқинидаги ўнга яқин кичик қишлоқларни эгаллашга муваффақ бўлди. Қўшинлар Украина ҳудудига тахминан 5-6 км чуқурликда ва 30 км кенгликда илгарилади. Жумладан, Борисовка, Огурцово, Плетеневка, Пилная, Стрелечья ва Бугроватка аҳоли пунктлари ишғол қилинди. Душанба куни Россия армияси бўлинмалари Гатище, Красное, Мороховец ва Олейниковони босиб олди.

Украина қуролли кучлари душманни тийиб туриш ва Липца қишлоғи яқинидаги баландликларни йўқотмаслик, шунингдек, Волчанск ва унинг атрофи босиб олинишига йўл қўймасликка ҳаракат қилмоқда.

Уруш жабҳаларидаги мураккаб вазият туфайли Украина президенти Володимир Зеленский жума куни Испания ва Португалияга амалга ошириш режалаштирилган сафарини бекор қилди.

Мамлакатга кутилмаганда ташриф буюрган АҚШ ташқи сиёсат маҳкамаси раҳбари Энтони Блинкен ҳам Украинадаги вазиятни “қалтис” деб атар экан, кенг кўламли аскарликка чақириш режасини “қийин, лекин зарур қарор” деб атади.

“Украина қурол-яроғ ва шахсий таркиб сони бўйича Россияга мағлуб бўлмоқда, Россия вайронкор натижали режалаштирилувчи авиацион бомбалардан фойдаланмоқда”, - дейилади BBC репортажида. Қайд этилишича, рус ҳарбийлари чегарадан ҳеч қандай тўсқинликларсиз ўтиб, икки йил муқаддам Украина қўшинлари томонидан озод қилинган Волчанск шаҳри томон ҳаракат қилмоқда.

Андрей Белоусов ким?

Андрей Белоусов 1959 йилда туғилган (65 ёш), 1981 йилда Москва давлат университетини “иқтисодчи-кибернетик” мутахассислигини тамомлаган. 2000–2006 йилларда Белоусов Макроиқтисодий таҳлил ва қисқа муддатли прогнозлаш марказини бошқарган.

Белоусовнинг Россия ҳукуматидаги карьераси 2006 йилда бошланган. 2006-2008 йилларда у Иқтисодий ривожланиш ва савдо вазири ўринбосари, Иқтисодий ривожланиш вазири ўринбосари. 2008 йилдан 2012 йилгача Россия ҳукумати Иқтисодиёт ва молия департаменти директори бўлган.

Белоусовни "Герман Греф жамоасининг одами" деб аташган. 2008 йилги инқироз пайтида Белоусов ўша пайтдаги бош вазир Владимир Путин учун инқирозга қарши ҳужжатларни шахсан тайёрлаган.

2012-2013 йилларда Белоусов Иқтисодий ривожланиш вазирлигини бошқарган. 2013 йилдан 2020 йилгача Россия президентининг иқтисодий масалалар бўйича ёрдамчиси бўлган. 2020 йил январидан 2024 йил май ойи бошигача РФ ҳукумати раисининг иқтисодий масалалар бўйича биринчи ўринбосари лавозимида фаолият кўрсатди.

“Умуман олганда у жуда консерватив ва давлатга садоқатли, аммо у сўлчи иқтисодий қарашларга эга – советча фикрлайди. Унинг қарашлари советча. Бу режали иқтисодиёт тарафдори дегани эмас, балки у назорат, давлат томонидан тартибга солиш тарафдори. Кўп пул чоп этиши мумкин. Бундай қаттиқ пул сиёсатини олиб боришнинг ҳожати йўқ, биз кўпроқ тартибга солишимиз керак”, деди Россиянинг собиқ бош вазири (2000-2004) Михаил Касьянов BBC нашрига.

Андрей Белоусов ҳукуматнинг тартибга солиш ёки сармоялар киритиш орқали иқтисодиётга фаол аралашувини маъқул кўради. У захира фондини яратишдан кўра, ҳукуматнинг иқтисодиётга кўпроқ сармоя киритиш тарафдорларидан бири.

Нима учун иқтисодчи?

Россия президентининг матбуот котиби Дмитрий Песков Белоусовнинг тайинланишини расман тушунтирар экан, бу қарорнинг иккита асосий сабабини айтиб ўтди. Биринчидан, "хавфсизлик блоки иқтисодиётини мамлакат иқтисодиётига интеграция қилиш керак". У алоҳида-алоҳида, ушбу «блок»га сарфланаётган маблағлар улуши ортиб бораётганига эътибор қаратди: “Биз аста-секинлик билан атрофимиздаги маълум сабаблар кучи, маълум геосиёсий шарт-шароитлар кучининг 1980-йиллар ўртасидаги ҳолатига яқинлашмоқдамиз, ўшанда иқтисодиётда куч блоки харажатлари улуши [ЯИМнинг] 7,4 фоизни ташкил этар эди”.

Аслида, ҳарбий харажатлар аллақачон бу чегарадан ошиб кетган. 2024 йилги бюджетда “миллий мудофаа” ва “миллий хавфсизлик” моддалари бўйича жами 13 триллион рублдан ортиқ маблағ ажратилган - бу барча федерал бюджет харажатларининг қарийб 40 фоизини, ЯИМнинг эса тахминан 7,6 фоизини ташкил қилади. Шу билан бирга, Песков собиқ иттифоқ ҳарбий харажатларини ҳам камроқ баҳолади. 1980-йилларда Совет ҳарбий-саноат мажмуаси ҳажми, АҚШ Марказий разведка бошқармаси ҳисоб-китобларига кўра, 15 дан 18 фоизгачани ташкил этган. Айни пайтда бу даражага яқинлашиш учун ҳарбий харажатлар камида икки баравар кўпайиши керак.

Белоусовнинг Мудофаа вазирлиги раҳбари лавозимига ўтишининг яна бир сабаби, Песковнинг баёнотига кўра, ҳарбий соҳа инновациялар ва “илғор ғоялар”ни жорий этиши керак ва Белоусов бундай тажрибага эга. Хусусан, Песковнинг сўзларига кўра, Белоусов “Иқтисодий ривожланиш вазирлигини жуда муваффақиятли бошқарган”.

Песков қандай муваффақиятларни назарда тутаётганига аниқлик киритмади. Бундан ташқари, Белоусов Иқтисодий ривожланиш вазирлигини жуда қисқа вақт - 2012 йил майидан 2013 йил июнигача бошқарган.

“Медуза”нинг қайд этишича, бу даврда у амалда жорий этишга муваффақ бўлган энг эътиборли янгиликлардан бири – ўрта бизнес вакиллари билан биргаликда ишлаб чиқилган инвестиция муҳитини яхшилаш бўйича йўл хариталари бўлган. Бу ишлар 2011 йилда Белоусов ташаббуси билан ташкил этилган Стратегик ташаббуслар агентлиги томонидан амалга оширилган.

Агентлик Россияда бизнес юритишни янада қулайлаштириши керак бўлган ислоҳотлар бўйича таклифлар тайёрлаган – масалан, текширишлар сонини ва лицензиялар ва рухсатномаларни олиш учун зарур бўлган вақтни қисқартириш. Натижада Жаҳон банкининг “Бизнес юритиш” рейтингида Россия 2012 йилдаги 120-ўриндан 2019 йил охирида 28-ўринга кўтарилди.

Мамлакат Мудофаа вазирлиги юқори тузилмаларида сўнгги вақтларда кузатилаётган коррупция ҳолатлари фонида Белоусовнинг тайинланишини бу борада ҳарбий амалдорларга нисбатан ишончсизлик натижаси дейиш ҳам мумкин. Зеро Белоусовни яқиндан таниган манбалар унинг порахўрликка ёт эканини таъкидлашмоқда.

Қандай вазифалар юкланмоқда?

Мудофаа вазири лавозимига номзод Андрей Белоусов куни кеча Федерация Кенгашининг ялпи мажлисида вазирлик фаолиятининг устувор йўналишлари, Россия президенти унинг зиммасига қандай вазифалар юклаётгани, ундан нималар кутилаётгани ҳақида қисман тўхталиб ўтди.

Белоусовнинг сўзларига кўра, энг муҳим вазифалардан бири махсус операция зонасидаги Россия қўшинлари гуруҳларини қурол-яроғ билан таъминлашдир. Гап энг замонавий техника, хусусан, артиллерия ўқ-дорилари, ракеталар, шахсий ҳимоя воситалари, махсус алоқа воситалари, дронлар ва электрон уруш ускуналарини етказиб бериш ҳақида бормоқда. Белоусовнинг қўшимча қилишича, янги ва бошқа қуролларни яратиш аниқ ва синхронлаштирилган режалаштиришни талаб қилади. Унинг сўзларига кўра, барча илғор ишланмалар ва самарали ёндашувлар ғалабага эришиш ҳамда Россия армиясининг вазифаларини ҳал қилишни таъминлаш учун ишлаши керак.

“Махсус ҳарбий операция шароитида, шубҳасиз, ғалабага эришиш, Шимолий ҳарбий округнинг ҳарбий-сиёсий мақсадларга эришишини таъминлаш, шу билан бирга, алоҳида таъкидламоқчиман: буни минимал инсоний йўқотишлар билан амалга ошириш", - деди Белоусов.

Вазирликка номзод Украина Қуролли кучларидан устун бўлиш учун жанговар ҳаракатларнинг янги усулларини ишлаб чиқиш зарурлигини қўшимча қилди. Унинг таъкидлашича, душман тезда ўрганади ва замонавийроқ технологиялардан фойдаланиш билан боғлиқ вазият ҳар ҳафта ўзгармоқда.

Белоусов, шунингдек, Мудофаа вазирлиги раҳбари сифатида яна бир устувор вазифа Қуролли Кучларни кадрлар билан таъминлаш бўлиши кераклигини айтди. Шу билан бирга, у сафарбарлик ҳақида гапирмаётганини алоҳида таъкидлади.

Белоусов яна бир муҳим масала сифатида ҳарбий хизматчиларга ўз вақтида ҳақ тўлаш, уй-жой билан таъминлашни кўрсатди.

"Ҳарбий хизматчилар учун фуқаролик муассасалари томонидан кўрсатиладиган тиббий хизматларнинг мавжудлиги билан боғлиқ муаммолар мавжуд", - дея қўшимча қилди у.

Бундан ташқари, вазир лавозимига номзод Россия армиясининг жанговар шахсий таркибини барча турдаги нафақалар билан тўлиқ таъминлаш учун давлат мудофаа буюртмаларини бажариш самарадорлигини ошириш зарурлигини таъкидлади.

“Албатта, бу ишнинг меъёрий тамойилига босқичма-босқич, аста-секинлик билан ўтиш талаб этилади, Мудофаа вазирлиги 2018 йилдан буён жалб этилган, бу жараённи бошлашда бир пайтлар менинг ҳам ҳиссам бўлган”, — деди Белоусов.

Унинг сўзларига кўра, бу соҳада нарх-наво назоратини ҳам кучайтириш зарур.

Бундан ташқари, Белоусов ҳарбий таълим мавзусига тўхталиб, бу ерда ҳам муайян муаммолар йиғилиб қолганини таъкидлади. У собиқ мудофаа вазири Сергей Шойгу бу соҳада жуда кўп ишларни амалга оширганини, бироқ уни доимий эътиборда ушлаб туриш ва айниқса, махсус операциялар тажрибасини ҳисобга олган ҳолда доимий равишда ривожлантириш зарурлигини таъкидлади.

Вазир лавозимига номзоднинг қўшимча қилишича, Владимир Путин Қуролли Кучлар иқтисодиётини мамлакат иқтисодиётига тўлиқ интеграциялашувини таъминлаш вазифасини қўйган, бу эса ҳарбий харажатлар самарадорлигини оширишни назарда тутади.

"Таъкидлашни хоҳлардимки, оптималлаштириш кенг қамровли қисқартиришни англатмайди. Бу, биринчи навбатда, самарадорликни оширишни англатади, токи охир-оқибат фуқароларимиз тўлаётган бюджетнинг ҳар бир рубли энг юқори самара келтирсин. Бу ҳам таъминот, ҳам ишлаб чиқариш, ҳам янги ҳарбий техника ва қурол-яроғлар, ҳам кадрлар тайёрлашга алоқадор”, - дея тушунтирди у.

Россия президенти, шунингдек, Мудофаа вазирлигини инновацияларга имкон қадар очиқ қилишга чақирган. Белоусовнинг сўзларига кўра, бу нафақат замонавий технологиялар, балки кадрлар тайёрлаш, шунингдек, бошқарувнинг янги шакл ва усулларига ҳам тегишли.

Вазирликка номзод давлат раҳбаридан билдирилган ишончни улкан деб атади ва бу лавозимда ўз соғлиғини, керак бўлса, зиммасига юкланган вазифаларни ҳал этишда жонини ҳам аямаслигига ваъда берди. У ҳар доим темир-бетон тамойилига амал қилишини қўшимча қилди: "Сиз хато қилишингиз мумкин, аммо ёлғон гапира олмайсиз".