Грузияда сайлов можароси: Россия яна “махсус операция” ўтказдими?

Грузияда 26 октябрда бўлиб ўтган сайловлар сиёсий инқирозга сабаб бўлди. Овоз бериш натижаларини ҳеч бир мухолифат партия тан олмади. Маҳаллий кузатув миссиялари эса кенг кўламли ва оммавий қоидабузарликлардан далолат бермоқда. Грузия президенти сайловларни ноқонуний деб эълон қилди ва уларнинг ўтказилишини “Россия махсус операцияси” деб атади.

Марказий сайлов комиссияси раиси Георгий Каландаришвилининг маълум қилишича, ҳукмрон “Грузия орзуси” партияси 54,08 фоиз, мухолифат иттифоқи эса 37,58 фоиз овоз тўплаган. У сайловлар тинч ва эркин муҳитда ўтганини қўшимча қилган.

Натижада “Грузия орзуси” 150 аъзолик парламентда 91 ўринга эга бўлди – бу ҳокимиятни бошқариш учун етарли, аммо барча асосий мухолифат партияларига конституциявий тақиқ қўйиш учун зарур бўлган мутлақ кўпчиликдан кам.

“Жуда ажойиб ғалабани қўлга киритдик”, дейди бош вазир Ираклий Кобахидзе ўз баёнотида мухолифатни “мамлакатнинг конституциявий тузумини заифлаштириш”да айблаб. АҚШнинг Edison Research тадқиқот компанияси томонидан аввалроқ ўтказилган сўровномага таянсак натижа бошқача бўлиши керак эди.

Мухолифатдаги партиялар овоз бериш пайтида сайлов бюллетенларини қалбакилаштириш ва сайловчиларни қўрқитиш ҳолатлари юз берганини таъкидлаб, натижаларни “фирибгарлик” деб аташди.

Европапараст платформада сайловолди ташвиқоти олиб борган мухолифатдаги Бирлашган Миллий Ҳаракат (БМҲ) раҳбари Тина Бокучаванинг айтишича, сайлов натижалари “сохталаштирилган”, сайловлар эса “ўғирланган”.

“Бу Грузиянинг келажагини ўғирлашга уринишдир”, дейди у ва сайлов натижалари тан олинмаслигини маълум қилди.

Либерал “Аҳали” партияси раҳбари Ника Гварамиа эса овоз бериш жараёнини ҳукумат томонидан амалга оширилган “конституциявий тўнтариш” деб атади.

“Грузия орзуси” ҳокимиятда узоқ қолмайди”, дейди у.

Ғарбпараст президент Саломе Зурабишвилининг айтишича, айрим сайлов участкаларида “чуқур ташвишга солувчи зўравонлик ҳолатлари” юз берган.

Кремль режаси

Грузия Стратегик таҳлил маркази таҳлилчиси Гела Васадзенинг таъкидлашича, Кавказ мамлакати ноаниқ муддатга сиёсий беқарорликка тушиб қолмоқда ва унинг Европа Иттифоқига бўлган умидлари хира тортяпти. Вазият инқилобий, аммо мухолифат сафларида халқ норозилигидан сиёсий ўзгаришларни амалга оширишда фойдалана оладиган харизматик етакчилар йўқ.

Жорий йил бошида Грузияда мухолифат ҳукуматни демократик эркинликларни чеклашга ва тўрт миллионлик мамлакатни Россия таъсир доирасига тортишга уринаётганликда айблаб, оммавий намойишлар ўтказилган эди.

Грузиянинг жануби-шарқидаги Садахло қишлоғидаги сайлов участкасида кузатувчи мақомидаги шахс AFP агентлигига “кўп миқдордаги сайлов бюллетенларининг қалбакилаштирилишига гувоҳ бўлганини ва “Грузия орзуси” фойдасига мувофиқлаштирилган кўп марталик овоз бериш ҳолатлари кузатилгани”ни айтди.

Таниқли тадқиқотчи журналист Кристо Грозев Х ижтимоий тармоғида шундай ёзди:

“Кремлнинг овозларни сохталаштириш режаси амалга оширилаётганга ўхшайди. Европа разведка хизматлари Россия махфий хизматлари Грузия марказий сайлов идорасига кириб олганини тасдиқловчи далилларни қўлга киритган”.

2012 йилдан бери ҳокимиятда бўлган “Грузия орзуси” дастлаб либерал ғарбпараст сиёсат юритганди. Аммо сўнгги икки йил ичида у ўз йўналишини ўзгартирди.

Унинг сайловолди кампанияси Ғарб институтларини назорат қилувчи ва Грузияни Россия-Украина урушига жалб қилишга уринаётган “глобал уруш партияси” ҳақидаги фитна назариясига асосланган.

2008 йилда Россиянинг босқинидан азият чеккан мамлакатда партия сайловчиларга фақат “Грузия орзуси” олдини олиши мумкин бўлган яқинлашиб келаётган уруш таҳдиди ҳақида қўрқинчли ҳикояларни тақдим этди. Париянинг фуқаролик жамиятига қаратилган баҳсли “чет эл агенти” ҳақидаги қонуни бир неча ҳафталик кўча намойишларини келтириб чиқарди ва Кремль услубидаги норозиликларни бостириш усуллари кескин танқид қилинди.

Бу ҳаракат Брюсселни Грузиянинг Европа Иттифоқига аъзо бўлиш жараёнини тўхтатиб қўйишга ундади, Вашингтон эса ўнлаб грузин амалдорларига қарши санкциялар киритди.

Халқаро муносабат

Ғарб раҳбарлари, айниқса АҚШ Давлат котиби Энтони Блинкен ва Европа кенгаши раиси Шарль Мишель Грузиядаги вазиятдан жиддий ташвишда эканликларини билдиришди.

Россия эса сайлов можароларига мудофаа нуқтаи назаридан ёндашди. Россия Ташқи ишлар вазирлиги матбуот котиби Мария Захарова Саломе Зурабишвилининг Москва сайлов манипуляциясида иштирок этгани ҳақидаги айбловларини рад этиб, Ғарбнинг аралашуви фақат минтақани беқарорлаштирганини таъкидлади. У Брюсселнинг “Грузия орзуси” партиясига нисбатан танқиди Европанинг ички сиёсий муаммоларини ҳисобга олган ҳолда иккиюзламачилик эканини айтди.

“Европа Иттифоқи ўзининг давом этаётган иқтисодий ва ижтимоий муаммолари, айниқса Қўшма Штатларга қарамлигини ҳисобга олган ҳолда, ўз келажаги ҳақида қайғурсин”, деган Захарова.

Бундан ташқари, Европа Хавфсизлик ва ҳамкорлик ташкилоти (ЙХҲТ) ҳам дастлабки кузатувларини эълон қилди. Унда “Грузия орзуси” аъзолари сайловчиларга ноўрин босим ўтказгани, оқибатда мухолифат номзодлари учун “тенг бўлмаган рақобат шароити” юзага келгани таъкидланган. ЙХҲТ демократия таъминланиши учун маҳаллий ҳокимият органлари айтилаётган қоидабузарликларни ҳар томонлама ўрганиб чиқиши зарурлигини уқтирди.

Геосиёсий сценарий

Грузиянинг стратегик жойлашуви унинг Жанубий Кавказдаги геосиёсий аҳамиятини таъкидлайди. Бу минтақа Евросиё энергия транзити ва иқтисодий интеграцияси учун муҳим бўғин ҳисобланади.

Бош вазир Иракли Кобахидзе бошчилигидаги ҳукмрон “Грузия орзуси” партияси Ғарб билан алоқаларни ривожлантириш ва Москва билан кескин, аммо муқаррар муносабатларни бошқариш ўртасидаги мураккаб мувозанатни сақлаб келмоқда.

Тбилисининг Ғарб билан муносабатлари расман ҳамкорлик асосида давом этяпти. Бидзина Иванишвили партияси Европа Иттифоқига аъзо бўлиш стандартларига мувофиқ ишлаш ниятини такрорламоқда. Бироқ, Брюссел ва Вашингтоннинг яқинда “Грузия орзуси” раҳбариятидаги демократик орқага қайтиш ва Россияга мойиллик тенденциялари ҳақидаги танқидлари бу муносабатларни кескинлаштирди.

Европа Иттифоқи яқинда Грузиянинг аъзоликка номзодлигини тўхтатиб қўйди. Бунга сабаб қилиб эркинликларни чекловчи ва Тбилисини Кремль сиёсатига мослаштирадиган қонунчилик ҳаракатлари кўрсатилди. Шарль Мишель каби Европа Иттифоқининг юқори мартабали амалдорлари Тбилисини бошқарув муаммолари ва сайловлардаги қоидабузарликларни бартараф этиб, Брюсселнинг демократик талабларига мослашишга чақирмоқда. Қўшма Штатлар ҳам худди шундай хавотирларини билдиряпти.

Россиянинг Украинага босқинидан бери геосиёсий манзара янада ўзгарди, бу эса Тбилисининг дипломатик муаммоларини кучайтирди. Тарихан Грузия Москва билан ҳудудий низоларга дуч келган, Москва ҳалиям Абхазия ва Жанубий Осетиянинг мустақиллигини қўллаб-қувватлашда давом этмоқда.

“Грузия орзуси” партияси Россиянинг Украинадаги ҳаракатларини эҳтиёткорлик билан қоралаган бўлса-да, Москвани душманга айлантирмаслик учун санкциялар қўлламади. Бу нозик позиция Тбилисининг савдо ҳамкори сифатида Россияга боғлиқлигини акс эттиради, чунки Грузиянинг энергетика ва қишлоқ хўжалиги экспортининг катта қисми Россия бозорлари билан туташган.

Ушбу кенг доирада, Грузия орзуси партияси иқтисодий ва сиёсий барқарорликни сақлаб қолиш учун Ғарб ва Россия манфаатларига мувозанатли ёндашув талаб қилинишини таъкидламоқда. Ҳукумат ўзининг сайловдаги ғалабасини “тинчлик ва тараққиёт” учун мандат сифатида ҳимоя қилди, аммо давом этаётган фуқаролик тартибсизликлари ва чет эл танқидлари бу режани мураккаблаштириши мумкин.

Хулоса

Баҳсли сайлов натижаларини ҳисобга олган ҳолда, Грузиядаги вазият бир нечта йўналишда ривожланиши мумкин:

1.       Ички тартибсизликлар ва сиёсий инқироз: норозиликлар, давом этадиган бўлса, Украина ва Арманистонда кузатилган тартибсизликларга ўхшаб, миллий барқарорлик ва бошқарув учун потенциал оқибатларга олиб келадиган кенгроқ тўқнашувларга айланиши мумкин.

2.       Сиёсий барқарорлик ва хилма-хил ташқи сиёсат: “Грузия орзуси” партияси ўз мавқеини мустаҳкамлаши, Ғарб интеграцияси ва Россия билан муҳим иқтисодий алоқалар ўртасидаги мувозанатни сақлаш учун ўз ваколатларидан фойдаланиши мумкин. Бу сценарийда Тбилиси Брюссел, Вашингтон ва Москва билан муносабатларини эҳтиёткорлик билан бошқариб, икки томонлама ёндашув стратегиясини қабул қилади.

3.       Брюссел ва Тбилиси ўртасидаги қарама-қаршилик: Европа Иттифоқининг қатъий жавоби, эҳтимол, тўхтаб қолган номзодлик музокараларига ишора қилиб, Тбилисини ўз сиёсатини қайта кўриб чиқишга ундаши мумкин.