Трампнинг Украина уруши ҳақидаги даъволари қанчалик асосли – фактчекинг

АҚШ президенти Доналд Трамп Флорида штатидаги Мар-а-Лаго саройидан туриб, Украинани Россия билан урушда айблагандай қатор баёнотлар берди.

Трамп журналистлар билан суҳбатда президент Володимир Зеленскийнинг обрўси ҳақида гапирди ва Украинада ҳарбий ҳолат туфайли режалаштирилган сайловлар ҳамон ўтказилмаганини таъкидлади.

Трампнинг изоҳлари (уларнинг баъзилари Россиянинг уруш ҳақидаги позициясини акс эттиргандек туюлди) АҚШ расмийлари Ар-Риёдда Россия делегацияси билан учрашиб, деярли уч йилдан бери давом этаётган можарони тугатиш бўйича музокаралар бошлаганидан бир неча соат ўтиб пайдо бўлди.

Кейинчалик Зеленский Трампни Россия яратган "дезинформацион маконда яшаётганликда" айблади.

Украина ҳукумати 18 февралдаги Ар-Риёддаги музокараларда иштирок этмаганидан норозилигини билдирди. Аммо Трамп бу хавотирларни рад этиб, журналистларга Украинада урушни тугатиш учун уч йил вақт бўлганини айтди, кейин эса Киевни можарони бошлаганликда айблади.

"Ҳеч қачон бошламаслигингиз керак эди", деди у. Кремль аввалроқ Украинани Россияга қарши уруш бошлаганликда айблаган эди.

"2014 йили айнан улар урушни бошлашди. Мақсадимиз – бу урушни тўхтатиш. Биз бу урушни 2022 йилда бошлаганимиз йўқ," деди Россия президенти Владимир Путин 2024 йил феврал ойида АҚШ ток-шоуси бошловчиси Такер Карлсонга берган интервюсида.

Урушни Украина бошламади. Россия 2022 йил февралида Украинага кенг кўламли босқинни бошлади, 2014 йилда эса Қримни аннексия қилган эди.

Аннексия Украинанинг россияпараст президенти халқ намойишлари туфайли ҳокимиятдан ағдарилганидан кейин амалга оширилди.

Россия, шунингдек, Украина шарқидаги ҳудудларни эгаллаб олган сепаратист кучларни қўллаб-қувватлади ва Киевдаги янги ҳукуматни русийзабонларга нисбатан камситиш ва геноцидда айблади. Халқаро суд Москванинг даъволарини рад этди.

2014 йилдан кейинги можарони тугатишга қаратилган музокаралар муваффақиятсизликка учрагач, Россия 2021 йил охирида Украина билан чегарасида қўшин тўплай бошлади.

Путин 2022 йил 24 февралда босқинни бошлади ва операциянинг мақсади Володимир Зеленскийнинг ғарбпараст ҳукуматини "демилитаризация ва денацификация қилиш" ва мамлакатнинг НАТОга қўшилишига йўл қўймаслик эканлигини айтди.

Украинанинг сўнгги парламент сайловларида ўта ўнг номзодларни қўллаб-қувватлаш 2 фоизни ташкил этди. Шуни ҳам таъкидлаш керакки, Зеленский яҳудий ва унинг партияси марказчи деб ҳисобланган.

НАТО расмийлари 2021 йилда Украина келажакда ташкилотга қўшилиш учун номзод эканлигини айтишган бўлса-да, бу ҳеч қандай расмий жараённинг бир қисми эмас эди.

Даъво: "Буни айтишни истамасдим, лекин унинг халқ орасидаги рейтинги 4 фоизга тушиб кетган"

Президент Трамп, шунингдек, Зеленскийнинг рейтинги 4 фоизга тушиб кетганини даъво қилди.

Президент далил келтирмагани учун қайси манбага ишора қилгани аниқ эмас. Биз Оқ уйдан бунга ойдинлик киритишни сўрадик.

Шу ойда ўтказилган сўров кўрсатишича, украиналикларнинг 57 фоизи президентга ишонишини айтган, деб хабар берди Украинанинг Киев халқаро социология институти.

Бироқ бу кўрсаткич 2023 йил охиридаги 77 фоиздан пастлаган. 2022 йил май ойида 90 фоиз эди – бу президентнинг обрўси пасайганини кўрсатади.

Баъзи бошқа сўровномаларга кўра, Зеленский бўлажак ҳар қандай сайловнинг биринчи босқичида ўзининг энг яқин рақиби, собиқ армия қўмондони Валерий Залужнийдан ортда қолади, бу эса уларнинг иккинчи босқичда тўқнаш келишидан дарак беради.

Расмий сўровлар чекланган ва уруш даврида аниқ сўровлар ўтказиш жуда қийин. Миллионлаб украиналиклар қочган, мамлакатнинг бешдан бир қисми Россия ишғоли остида.

Трампнинг изоҳларидан сўнг, Россиянинг баъзи йирик оммавий ахборот воситалари бу даъвога ёпишиб олдилар.

Telegram'да украиналик депутат ва Зеленский танқидчиси Александр Дубинский ўтказган сўровномага таяниб, Трампнинг баҳоси тўғри деб даъво қилди.

Дубинский Украинада давлатга хиёнат қилишда, "Россия разведкасига ишлаганликда" айбланади.

Унинг ўзи буни рад этади.

Даъво: "Украинада сайловлар ўтказилмаган, аслида у ерда ҳарбий ҳолат жорий этилган."

Трамп, шунингдек, Украинада 2019 йилдан бери президентлик сайловлари ўтказилмаганига эътибор қаратди. Ўшанда Зеленский – илгари ҳеч қандай сиёсий тажрибаси бўлмаган комедиячи – ҳокимиятга келган эди.

Унинг биринчи беш йиллик ваколат муддати 2024 йил май ойида тугаши керак эди. Бироқ Украина 2022 йил февралида Россия босқини бошланганидан бери ҳарбий ҳолатда бўлиб, сайловлар тўхтатилган.

Украинанинг ҳарбий ҳолат тўғрисидаги қонунлари 2015 йилда – Россия Қрим ярим оролини аннексия қилганидан кўп ўтмай ва Зеленский ҳамда унинг "Халқ хизматкори" партияси ҳокимиятга келишидан бир неча йил олдин ишлаб чиқилган эди.

2024 йил ноябрь ойида Украина парламентидаги барча партиялар сайловларни уруш тугагунга қадар қолдиришни қўллаб-қувватладилар. Сўровлар натижаларига кўра, бу қарорни украиналиклар ҳам асосан маъқуллайдилар.

Халқаро Республика Институти томонидан сентябр ва октябр ойларида украиналиклар ўртасида ўтказилган сўровга кўра, 60 фоиздан ортиқ аҳоли уруш пайтида сайловлар ўтказишга қарши экан.

Зеленский можаро тугагач, янги сайловлар ўтказишга ваъда берди, аммо ҳозирча сайловда қатнашмоқчи эканини тасдиқламади. Баъзи экспертлар таъкидлашича, Украинада уруш тугамасдан сайловлар ўтказиш деярли имконсиз, чунки Россиянинг кўплаб шаҳарларга ҳужумлари давом этмоқда ва миллионлаб фуқаролар чет элга кўчган ёки Россия оккупацияси остида яшамоқда.

Трампнинг бу мавзуга аралашуви Кремл Зеленскийнинг қонунийлигини шубҳа остига қўйганидан бир неча соат ўтиб содир бўлди. Чунки унинг ваколат муддати тугаган, бу ҳақда Москва сўнгги ойларда бир неча бор таъкидлаган. 28 январ куни Путин Россия оммавий ахборот воситаларига берган интервюсида Зеленскийни "ноқонуний" деб атади.

Сайлов вазиятига ишора қилар экан, Трамп Россиянинг тез-тез такрорланаётган айбловларидан хабардор эканини кўрсатиб, шундай деди: "Бу Россиянинг гапи эмас, бу мен ва бошқа мамлакатлардан келаётган фикр."

Ўз навбатида, Зеленский аввалроқ "сайловлар мавзусини уруш ўртасига ташлаш мутлақо масъулиятсизлик бўлишини" айтган эди.

Манба: BBC ўзбек хизмати