Yaqin Sharq mintaqasida AQShning nechta harbiy bazasi va qancha miqdorda harbiylari mavjud?

Yaqin Sharq – har doim, butun insoniyat umri davomida dunyoning eng qaynoq nuqtasi boʻlib kelgan. Ming yillar davomida bu mintaqa turli imperiyalarning diqqat markazida boʻlib, qoʻldan-qoʻlga oʻtgan, goʻyoki bu hududni nazorat qilganlar butun dunyoni boshqarishi mumkindek qaralgan va shunday boʻlib kelgan. Ayniqsa, turli muqaddas dinlarning oʻchogʻi va kaʻʻbasi (jumladan, musulmonlarning ham ilk kaʻʻbasi) boʻlmish Quddus kimning qoʻlida boʻlsa, dunyoga hukmini oʻtkazgan.

Bugun ham Yaqin Sharq turli derjavalar koʻz tiqqan qaynoq nuqta boʻlib turibdi. Hatto Yaqin Sharqdan minglab kilometr uzoqlikda, dunyoning narigi tomonida joylashgan AQSh ham ushbu mintaqani boshqarish va nazorat qilish uchun harakat qilib kelmoqda. Usmonlilar imperiyasi qulatilganidan keyin ayniqsa bir kun ham tin olmayotgan, har kuni, har soatda kimningdir qoni va koʻz yoshlari oqizilayotgan bu hududda AQShning oʻnlab harbiy bazalari, minglab askarlarini borligi bejiz emas.

AQShning xorijdagi harbiy bazalari

2022 yil sentyabrʻ holatiga koʻra, AQShning 80 dan ziyod davlatda 171 736 nafar harbiy xizmatchisi mavjud boʻlib, butun dunyodagi harbiy bazalarning 75-85 foizi aynan Amerika hissasiga toʻgʻri keladi.

Ulardan eng koʻpi Yaponiya (53 973), Germaniya (35 781) va Janubiy Koreyaga (25 372) joylashtirilgan. Ushbu uch davlatda AQShning mos ravishda 120, 119 va 73 ta harbiy bazasi faoliyat koʻrsatmoqda.

Kamida 80 ta davlatda AQShning 750 ga yaqin harbiy bazalari mavjud, ammo Al JAzeera bu raqam "Barcha maʻʻlumotlar Pentagon tomonidan eʻʻlon qilinmagani sababli bundan ham koʻproq boʻlishi mumkin", deb hisoblaydi.

Koʻpgina AQSh harbiy bazalari Ikkinchi Jahon Urushidan keyin qurilgan boʻlib, Qoʻshma Shtatlar asosiy raqiblari hisoblangan Germaniya va Yaponiyada oʻzining eng koʻp sonli harbiy bazalarini joylashtirish orqali “dunyo etakchisi va tinchlik oʻrnatuvchisi mavqeini egallagani”ni koʻrsatib qoʻydi. Sovuq urush va Koreya urushi ham AQShga global harbiy ekspansini kengaytirish imkonini berdi.

Harbiy bazalar AQShga qanchaga tushadi?

Xorijdagi harbiy bazalar taʻʻminoti, bu – juda katta xarajat. 2001 yilning oktyabridan 2020 yilning sentyabrigacha AQSh soliq toʻlovchilari Afgʻoniston, Iroq, Suriya va Pokistondagi urushlarda qatnashgan federal hukumatga 6,4 trln dollar toʻlagan. Bevosita urushlardan tashqari, mintaqada harbiy jihatdan mavjud boʻlishning oʻzi ham arzon turmaydi. Foreign Policy maʻʻlumotlariga koʻra, AQSh faqatgina Fors koʻrfazi hududidagi harbiy xarajatlariga har yili 50 mlrd dollargacha yoʻnaltiradi.

Qoʻshma Shtatlar armiyaga har bir kishi uchun 2169 dollar sarflaydi. Umuman olganda, AQSh umumiy xarajatlarining qariyb 12 foizini harbiy sohaga sarflaydi, Xitoyda esa bu koʻrsatkich 4,79 foizni tashkil qiladi. Jumladan, 2022 yilda AQSh oʻz harbiy sohasiga 877 mlrd dollar sarfladi va bu Xitoy, Rossiya, Hindiston, Saudiya Arabistoni, Buyuk Britaniya, Germaniya, Frantsiya, Janubiy Koreya, Yaponiya va Ukraina harbiy xarajatlarini jamlagandan koʻp. Hisobotga koʻra, bu raqam Ukrainaga 19,9 mlrd dollarlik harbiy yordamni ham oʻz ichiga oladi.

2023 yilda bu xarajatlar 858 mlrd dollarni tashkil etgan boʻlsa, 2024 yilgi byudjet esa rekord darajadagi 886 mlrd dollar (+3% yoki 28 mlrd dollarga koʻproq) etib belgilandi. Ushbu xarajatlarning katta qismi, tabiiyki, xorijdagi harbiy bazalar faoliyatini tashkil etishga yoʻnaltirilmoqda. Jumladan, 14,7 mlrd dollar Hind-Tinch okeani mintaqasida “Xitoyni tiyib turishga” yoʻnaltiriladi.

2023 yilgi holat qanday?

2023 yilda Yaqin Sharq va Janubiy Xitoy dengizida keskinlik kuchaygani sababli AQSh ushbu hududlardagi harbiy ishtirokini oshirdi.

Jumladan, 7 oktyabrdan Isroilning Gʻazo sektorida keng koʻlamli genotsidni amalga oshirayotgani fonida AQSh AQSh Isroilga katta miqdorda harbiy yordam koʻrsatmoqda va butun Yaqin Sharqqa yanada koʻproq qoʻshin yubordi.

Isroil-Falastin urushi mintaqaga ham yoyilishni boshlab, Iroq va Suriyada oʻnlab AQSh harbiy bazalariga hujumlar uyushtirilganidan soʻng AQSh Yaqin Sharqdagi bazalariga qoʻshimcha kuchlarni yuborishini bildirdi.

Xitoy va Tayvan oʻrtasidagi Janubiy Xitoy dengizida ham yil boshidan buyon keskinlik kuchaygan. Tayvan mudofaa vaziri Chiu Kuo Chengning soʻzlariga koʻra, Xitoy qariyb 75 yildan beri oʻzini oʻzi boshqarib kelayotgan orol ustidan suverenitetga ega deb hisoblaydi va Rossiyaning Ukrainaga bostirib kirishi ortidan saʻʻy-harakatlarini kuchaytirishi mumkin.

AQSh esa Tayvanni rasman tan olmasa-da, AQSh qonunchiligi Tayvanni oʻzini himoya qilish vositalari bilan taʻʻminlashni talab qiladi.

Fevralʻ oyida AQSh va Filippin oʻrtasida amerikalik qoʻshinlarga Filippindagi toʻrtta qoʻshimcha harbiy lagerga kirishga ruxsat beruvchi kelishuv imzolandi; Ulardan ikkitasi Tayvan yaqinida joylashgan boʻlib, AQShga jami toʻqqizta harbiy lagerga kirish huquqini beradi. Filippin prezidenti kichik Ferdinand Markos Xitoyga AQSh harbiylari uchun mavjud boʻlgan harbiy bazalar hech qanday «hujum» maqsadida foydalanilmasligi, faqat Filippinga yordam berish uchun ishlatilishini aytdi.

Yaqin Sharqdagi harbiy bazalar

2023 yilning iyunʻ holatiga koʻra, faqat Yaqin Sharqning oʻzida 30 mingdan ortiq AQSh harbiy xizmatchilari joylashtirilgan.

Yaqin Sharqdagi Amerika harbiy bazalari roʻyxati:

Iroqda 2500 ga yaqin amerikalik harbiy xizmatchilar mamlakatdagi bir nechta inshootlar hamda va Iroq Kurdistonidagi boshqa bazalarga (Al Anbar, Al Xarir, Balad aviabazalari, Erbil xalqaro aeroporti, Xabbaniya lageri va boshqalarga) tarqalib ketgan. Ulardan Iroq va kurd kuchlari uchun oʻquv bazalari sifatida ham foydalaniladi hamda Iroq va Suriyadagi nishonlarga qarshi operatsiyalar oʻtkazadi.

Quvaytda 13 000 askar bor va Quvayt aeroporti AQSh uchun eng yirik logistika markazi hisoblanadi.

Bahrayn: Shayx Iso dengiz bazasi (7000 askar). Shuningdek, AQSh Qirgʻoq mudofaasi qoʻmondonligining Janubi-Gʻarbiy Osiyo patrul kuchlari ham ushbu mamlakatda joylashgan.

BAAda toʻrtta baza: Jabal Ali, Al-Fujayra, Abu-Dabi, Al-Dafra havo bazasi (5000 askar).

Qatarda Yaqin Sharqdagi eng yirik Amerika bazasi (Al Udayd aviabazasi) joylashgan boʻlib, u erda 13 000 dan ortiq askar xizmat qilmoqda.

Saudiya Arabistoni: Al Amir Sulton bazasi 3500 dan ortiq askar, havo hujumidan mudofaa tizimlari va maxsus kuchlarni oʻz ichiga oladi.

Suriyada AQShning bir qancha harbiy bazalari bor, ularning aksariyati Dayr az-Zor va Xasakada. Rasmiy maʻʻlumotlarga koʻra, ushbu mamlakatda AQShning 5000 dan ortiq askari bor va bu raqamlar, turli hisob-kitoblarga koʻra, ancha yuqori boʻlishi mumkin. Bazalar asosan Suriya shimoli-sharqidagi neftʻ konlari yaqinida joylashgan.

Jibuti: Lemonʻe bazasi (2000 askar).

Somali poytaxti Mogadisho yaqinlarida joylashgan bir necha Amerika harbiy bazasida 2000 dan ortiq askar xizmat qilmoqda.

Turkiyada joylashgan bazalardan AQSh NATO doirasida foydalanishi mumkin boʻlib, ular -Kyurechik radar stantsiyasi, Injirlik aviabazasi va Izmir aerodromi.

Sanjar Said tayyorladi