Таҳлил: Трампнинг иккинчи муддатида Америка ташқи сиёсати ўзгарадими?

20 январь куни АҚШнинг сайланган президенти Дональд Трамп АҚШнинг 47-президенти сифатида қасамёд қилди ва у ХIХ аср охирида хизмат қилган Гровер Кливленддан кейин кетма-кет бўлмаган икки муддат фаолият юритадиган иккинчи АҚШ президенти бўлди. 

Трампнинг иккинчи муддатни қўлга киритишда қўллаган усули таажжубланарли эмас, чунки унинг бутун сиёсий фаолияти ғалатиликлар билан боғлиқ. У биринчи муддатини халқ овозини қозонмасдан қўлга киритди - бу ғалати; Американинг энг юқори сиёсий лавозимини эгаллаганида мутлақо сиёсий тажрибага эга эмасди - бу ҳам ғалати; у ўзининг биринчи маъмуриятини шакллантириш учун оиласига, қариндошларига, ҳамтовоқларига, тавсияларга ва Стив Баннон каби мафкуравий медиа жангчиларига таянарди - Америка сиёсатида бу ғалати ҳолат. Кейинчалик унинг маъмурияти тўрт йил давомида кетма кет инқирозларга йўлиқди, чунки турли шахслар мартабаларидан айрилди ёки ўзларини шарманда қилди, ишдан ҳайдалди ва ўхшаш даражадаги шахслар билан алмаштирилди. 

Трампга қайта имконият берилди 

Бироқ Трамп иккинчи муддатга киришар экан, ушбу вазифага анча тайёргарлик кўрди. Биринчи сафаргидан фарқли ўлароқ, ноябрь ойида овозлар саналиши биланоқ турли лавозимларга номзодларни синчковлик билан текширишни бошлади. У ўз лавозимининг биринчи кунида имзолаган 200 дан ортиқ фармони яна бир муҳим масала эди. Трамп энди Республикачилар партиясини назорат қилади, шу боис у Конгрессдаги содиқ аъзоларини ўз кун тартибини амалга оширишга йўналтиришга киришди. 

Ёки, аниқроғи, "кун тартиби" - Трампнинг эътибор доираси жуда қисқа ва у куннинг сиёсий йўналишини энди дўсти Илон Маскка тегишли бўлган ижтимоий тармоқда эрталабки твитлари орқали белгилашга интилади. Трампнинг Флоридадаги Мар-а-Лаго мулки кейинги тўрт йил давомида "Жанубий Оқ уй" вазифасини бажаради. 

Императорча фармонларни твитлаш 

Глобал сиёсат ва бизнеснинг турли намояндалари энди янги "қарор қабул қилувчи" билан юзма-юз учрашиш учун Мар-а-Лагодаги Трампнинг "қироллик саройи"га оқиб келмоқда. Глобал матбуот саҳифалари ушбу манзаранинг "ғайриоддий" ёки "ғайритабиий" хусусияти ҳақидаги шарҳларга тўла бўлса-да, бу узоқ вақтдан бери шаклланиб келаётган жараёндир. Оддий қилиб айтганда, бу Америка империясининг яланғоч кўриниши бўлиб, унда чуқур мафкуравий риторика тарк этилган ва республиканинг нафис либослари ечиб ташланган. 

Трамп АҚШнинг узоқ муддатли ижтимоий-сиёсий тенденциялари натижасидир. Бунинг учун  Трампнинг хатти-ҳаракатларидан бир неча ўн йиллар орқага, Иккинчи жаҳон урушидан сўнг Ричард Никсоннинг миллий саҳнага чиқиши ва ўша даврдаги сенатор Жозеф Маккарти демагогиясигача бўлган даврга қайтиш керак. 

Масалан, Иккинчи жаҳон урушидан кейин АҚШ раҳбарлари ташқи сиёсатни олиб боришда чет эл ҳукуматларининг сезгирликларига эҳтиёткорлик билан ҳурмат кўрсатишган. Гарчи урушдан кейинги ҳеч бир давлат АҚШга тенглаша олмаса-да, давлат котиби Жорж Маршалл ўз номини оладиган ташаббусни одатда матбуот эътибор бермайдиган битирув маросимидаги нутқида эълон қилган. Президент Гарри Трумен, Маршалл ва бошқа АҚШ расмийларининг тушунишича, агар улар Европа ҳукуматларига шунчаки маълум бир тарзда ҳаракат қилишни талаб қилсалар ёки ҳатто уларни камситадигандек туюладиган тарзда ёрдам таклиф қилсалар, Европа ҳукуматлари ўзларининг манфаатига бўлган бу ташаббусни қабул қилмасди. Табиийки, Маршалл режаси орқали АҚШ манфаатлари ҳам ҳимоя қилинарди, аммо қўшилиш танловини ҳар бир алоҳида ҳукуматнинг ихтиёрига қолдириш жуда муҳим эди. 

Бугун эса Трамп шунчаки Канадани қўшиб олиш, Гренландияни сотиб олиш, Панама каналини қайта қўлга киритиш ва агар Ғазода келишувга эришилмаса, "ҳамма нарса остин-устин бўлиши" ҳақида кутилмаганда баёнотлар берди. Шу билан бирга, Республикачилар назоратидаги Конгресс зарур қонунларни қабул қилишга шошилмоқда. Бу қадимги Рим императорларининг ҳасадини келтирган бўларди. 

Трампнинг ташқи сиёсати қандай бўлади? 

Трампнинг сайлов кунидан кейинги фаолиятини президентлик даврида олиб борган ташқи сиёсати билан таққосласак, жуда кам фарқ кўзга ташланади. У ҳамон Хитойни АҚШнинг глобал манфаатларига асосий таҳдид деб билади, аммо Москвага нисбатан пассив позицияни сақлаб қолмоқда; у ҳамон НАТОнинг бошқа аъзолари Американинг сахийлигидан фойдаланмоқда деб ўйлайди; у ҳамон иммиграцияга қарши курашмоқда ва турли глобал жамиятларни беписанд ҳақорат қилади. У ҳамон импорт тарифлари Американинг иқтисодий қийинчиликларига ечим деб ҳисоблайди. 

Ягона ҳайратланарли воқеа - Трампнинг Исроил бош вазири Бинямин Нетаняхуни рад этиши. Бу, айниқса, Трампнинг сионизмга бўлган эътирофи, Исроил давлатини қатъий қўллаб-қувватлаши ва унинг давлат котиби лавозимига республикачи Флорида сенатори Марко Рубио каби умуман сионизм тарафдори бўлган номзодларни танлашини ҳисобга олсак, жуда ажабланарли эди. Нетаняхуга қарши чиқишда Трампнинг таъсирчанлиги рол ўйнадими? Ҳозирча буни билиш қийин, шунинг учун Трампнинг Исроил раҳбарияти билан келгуси ойлардаги муносабатлари Шарқий Ўрта ер денгизи минтақасидаги воқеалар ривожи ҳақида кўпроқ маълумот беради. 

Трамп аллақачон биринчи президентлик давридагига қараганда урушга қарши янада кучлироқ позицияни эгаллади. Ғазода ўт очишни тўхтатишни талаб қилишдан ташқари, у ўтган йил давомида бир неча бор Украина можаросини тугатиш истагини билдирган. Аммо Путин у билан ҳамфикр бўладими ва Украина президенти Володимир Зеленскийни муроса қилишга кўндириш мумкинми-йўқми, булар номаълумлигича қолмоқда. 

Шундай қилиб, "қандай бўлади?" саволига жавоб, эҳтимол, тартибсизлик бўлади. Трамп ўз тарафдорларини қониқтирадиган ҳар қандай масалани исталган вақтда ҳал қилади. “Американи яна буюк қилиш” шиоридан ташқари, Трампнинг мафкураси ҳам, платформаси ҳам, ташқи сиёсат режаси ҳам йўқ; унинг ягона тутуми ҳар қандай вазиятнинг Америкага қандай фойда келтиришини тушунишдир. 

Сенатор Марко Рубио глобал проконсул сифатида

 15 январь куни Сенат эшитувларида Марко Рубио президент Трамп ўз маъмуриятининг ташқи сиёсатини учта асосий саволга асослантиришини таъкидлади: "Бу Американи хавфсизроқ қиладими? Бу Американи кучлироқ қиладими? Бу Американи фаровонроқ қиладими?" Бу Трампнинг "Америка биринчи ўринда" ёндашувининг моҳиятидир. Аммо Рубио яна бир муҳим қоидани ҳам таъкидлади: президент Трамп ташқи сиёсатни белгилайди ва Давлат департаменти уни шунчаки амалга оширади.

 Шундай қилиб, президент Трамп нимани устувор ҳисобламасин, АҚШ ташқи сиёсати билан боғлиқ бу масалаларни биз биринчи бўлиб твитларда ўқишимиз мумкин.

 Адам Макконнел, сиёсий таҳлилчи