Ислом – энг "феминистик" дин

Инсоният тарихига назар солсак, барча жамият ва халқларда аёллар масаласига алоҳида эътибор берилганига гувоҳ бўламиз. Аммо аёл ўзининг ҳақиқий қадрини Исломда топди ва яратилмиш бўлган нафис хилқат вакили эканини англади. Феминистик ҳаракат аёллар ҳуқуқлари учун курашган бўлса, Ислом бу ҳуқуқларни 14 аср олдин белгилаб берган.

Феминизм нима ва у қачон пайдо бўлган?

Феминистик ҳаракат тарихан уч асосий тўлқинга бўлинади, лекин аёлларнинг тенг ҳуқуқлари учун кураш аслида жуда қадимдан мавжуд бўлган. Бунга 14 аср аввал Ислом шариатида аёлларнинг ўрни юксалганини мисол қилиб келтириш мумкин.

Биринчи тўлқин (18–19-асрлар)

Бу даврда аёллар, айниқса, Ғарбда асосий ҳуқуқлар – овоз бериш, таълим олиш, мулкка эгалик қилиш каби масалалар бўйича кураш олиб борган. Феминистик ҳаракатнинг бошланиши сифатида 1792 йилда Мэри Уолстонкрафтнинг "Аёллар ҳуқуқларининг ҳимояси" (A Vindication of the Rights of Woman) китоби эътироф этилади. Кейинчалик, 19-асрда АҚШ ва Европада аёллар овоз бериш ҳуқуқини талаб қила бошлашди. 1848 йилда АҚШда Сенека-Фолс конференцияси феминистик ҳаракатнинг биринчи йирик анжумани бўлди.

Иккинчи тўлқин (20-аср, 1960–1980-йиллар)

Бу босқичда феминистлар нафақат қонуний тенглик, балки ижтимоий ва маданий ўзгаришлар учун ҳам кураш олиб боришди. Аёллар иш жойларида, оилада ва жамиятда эркаклар билан тенг ҳуқуқли бўлишни талаб қилишди. Бу даврда Симона де Бовуарнинг "Иккинчи жинс" (The Second Sex) асари катта таъсир кўрсатган. Унда жамиятдаги аёлларга юклатилган рольлар танқид қилинган.

Учинчи тўлқин (1990-йиллар – ҳозирги давр)

Бу босқичда феминистик ҳаракат янада кўп қиррали бўлиб, турли ирқ, синф ва маданий омилларни ҳисобга оладиган ёндашув пайдо бўлди. Замонавий феминистик ҳаракат гендер идентификацияси, ЛГБТ ҳуқуқлари ва патриархал тизимни танқид қилиш каби масалаларни ҳам ўз ичига олади.

Исломий нуқтаи назар

Агар Ислом билан солиштирсак, у аёллар ҳуқуқларини 7-асрдаёқ таъминлаб қўйган. Яъни, Ғарбда аёллар мулкка эгалик қилиш ва мерос олиш учун 19–20-асрларгача кураш олиб борган бўлса, Ислом бу ҳуқуқларни 1400 йил олдин таъминлаган. Шундай экан, Ислом ҳақиқатан ҳам энг "феминистик" динлардан бири деб қаралиши мумкин.

Ислом пайдо бўлган даврда араб жамиятида аёлларга нисбатан зулм мавжуд эди: янги туғилган қизларни тириклайин кўмиш, меросдан маҳрум қилиш, уларнинг шахс сифатида қадрсизланиши одатий ҳол эди. Ислом эса бу ноҳақликларни йўқ қилиб, аёлларга эркаклар билан тенг ҳуқуқлар берди: таълим олиш, молиявий мустақиллик, мерос олиш, никоҳ ва ажралиш ҳуқуқлари каби.

Исломда аёлларнинг ҳуқуқлари

• Таълим ҳуқуқи: Пайғамбаримиз (соллалоҳу алайҳи ва саллам) "Илм олиш ҳар бир мусулмон эркак ва аёл учун фарздир" деб айтганлар.
• Мерос ҳуқуқи: Аёллар меросдан умуман маҳрум қилинган жамиятда Ислом уларга аниқ улуш ажратган.
• Никоҳ ва ажралиш ҳуқуқи: Ислом никоҳда аёлнинг розилигини шарт қилди, шунингдек, аёлларга "Хул’" ҳуқуқини берди, яъни улар эридан ажрашишни талаб қилишлари мумкин.
• Молиявий мустақиллик: Аёлнинг ишлаши ва ўз маблағидан эркин фойдаланиши Ислом томонидан кафолатланган.

Ислом аёлни ҳимоя қилувчи меъёрларни ўрнатган бўлса, баъзи замонавий феминистик тушунчалар эса гендер тенглигини эркак ва аёл ўртасидаги табиий фарқларни ҳисобга олмаган ҳолда тарғиб қилади.

Расулуллоҳ (соллалоҳу алайҳи ва саллам)нинг аёллар ҳақида васиятлари

Ҳажжатул Вадо’ хутбасидан: "Аёллар ҳақида Аллоҳдан қўрқинглар! Зеро, сиз уларни Аллоҳнинг омонати сифатида олдингиз ва уларнинг авратлари сизга Аллоҳнинг калимаси билан ҳалол бўлди. Уларнинг устидаги ҳақлари бор, сизларнинг ҳам улар устидан ҳақларингиз бор." (Муслим, Абу Довуд)

Бу хутба Расулуллоҳ (соллалоҳу алайҳи ва саллам)нинг сўнгги ҳаж сафарида айтилган бўлиб, унда уммат учун муҳим насиҳатлар берилган. Аёлларга яхши муомала қилиш, уларнинг ҳуқуқларини поймол қилмаслик ҳақида қаттиқ огоҳлантирганлар.

Хулоса

Бугунги кунда аёллар ҳуқуқлари мавзуси ҳануз долзарб бўлиб қолмоқда. Бироқ гендер тенглик тушунчаси ҳар доим ҳам аёллар манфаатини кўзламайди, балки кўпинча табиий тафовутларни инкор этишга ҳаракат қилади. Ҳақиқий адолат ва тенглик фақат Ислом таълимотларида мужассам бўлиб, унда аёл ўзининг асл қадр-қимматини топади.

Шундай экан, бизга нафақат Ислом берган ҳуқуқларни билиш, балки уларни ҳаётимизда тўғри татбиқ этиш ҳам муҳимдир. Аёл қадрини қадимдан эъзозлаб келган Ислом унга фақат ҳуқуқлар эмас, балки ҳурмат, ҳимоя ва эътибор ҳам берган. Бугун ҳар қандай ҳаракат ёки тизимдан кўра, энг адолатли йўл шариат берган қадрни англаш ва унга амал қилишдир.

Мухлиса Маҳмуд, журналист