Қай томон кетяпмиз?
Ғарб шундай паллага келдики, энди ортга йўл йўқ. У боши берк кўчанинг охирига яқинлашиб қолди. Жуда кўп олимлар томонидан юз йиллардан бери бот-бот гапирилиб келинаётган воқеликлар бугунимизда нафақат ғарбда, балки унга интилаётган барча ўлкаларда ўзининг реал оқибатлари билан кўз олдимизда намоён бўлиб турибди. Ахлоқий чиркинлик ва жамиятнинг барча ишларида, одамларнинг исталган фаолиятида бепардалик каби фожиали иллатни энди сунъий пардалар ила кўздан яшириб бўлмай қолди.
Энг ёмони, глобализациянинг фожиали оқибати бутун дунё аҳлини тўлақонли қамраб олмоқда. Бугуннинг одамлар устидан ҳукмрон воситаси виртуал тармоқлар экани сир эмас. Кўча-кўйда ўйнаб юрган болаларнинг турли трендларга оид сўз ёки мусиқаларни айтиб юриши, ундаги қаҳрамонларга тақлид қилиши умум фожиасининг сув юзасига чиқиб қолган бир учидир. Бу ахлоққа оид масала. Лекин жиддий. Биз бир йўқотилган авлодни кўрдик, эндиликда яна бирига гувоҳ бўлиш арафасидамиз. Аввалгисидан фарқли ўлароқ, ҳозирги авлод лаёқатсиз, ноқобил, фавқулодда эринчоқ ва ўта ахлоқсиз бўлиб, улар жамиятнинг катта қисмини ташкил этгани учун йўқотиш даражаси кенг қамровли бўлишига хизмат қилади.
Бу ўринда ўзимизни, маданиятимизни ёки динимизни Ғарб ҳолати, воқелиги билан таққосламасликнинг иложи йўқ. Либерализмнинг тамал ғояси шуни кўзда тутадики, индивид (якка шахс) иродаси миллат иродасига, индивид инкори миллат инкорига айланади. У ўз жонига қасд этишни ирод этса, худди шундай, миллат ҳам ўз жонига қасд этади. Якка шахс бутун жамиятни акс эттиради. Унга тескари жамиятлардан фарқли ўлароқ, у буни табиий қабул қилади. Эркинликнинг бир қисми деб билади. Унинг бирдан-бир вазифаси шахсни – у нимани ирод этиши, танлашидан қатъи назар – ҳимоя қилишдан иборат. Бунда ҳар қандай иерархик тузилма тамоман барбод бўлади. Ҳар қандай тузилмалар горизонтал шакл олиб, жамият ишларини тартибга солишни фақат бошқаларга зиён-зарар келтириш нуқтаи назаридан амалга оширади. Қадрият масаласи либерализмнинг мазкур ирода эркинлиги ғоясидан келиб чиқади ва унинг ўзи охир-оқибат жамият учун ўрнатилган, сўроққа олинмайдиган қадриятга айланади. 
Бугун ўзбек жамияти оғзидаги луқмасини ютолмаётган, шу билан бирга, қайт ҳам қилолмайдиган ҳолатда. Анъана ва қадрият тушунчаларини тан олса-да, унинг асосини инкор этиш – яъни диннинг жамиятга тўлақонли сингиши, кириб боришига тўсқинлик қилиши, бошқа томондан, либерал қадриятларга интилса-да, унинг бош тамойили бўлган шахсий ирода эркинлигини бемалол оёқости қилиши – унинг аросатда эканлигини кўрсатади. Бундай мавҳумлик ёшларнинг ўзлари учун йўлни ўзлари белгилашга, трендга қараб ҳаракатланишига сабаб бўлади. Мисол учун, динни ҳаминқадар англаган, билган, тушунчага эга қатлам, тоифа унга тамоман эга бўлишни, диний эркинликни мутлақ қўлга киритишни истаса, бунга тескари ўлароқ, ҳаётнинг енгил-елпи, «билганимча яшайман» услубини медиа, жамият ва замон нуқтайи назаридан онгига жуда чуқур сингдириб бўлган, энди қадрият деб аталмиш олий қийматни фаҳмлай олмайдиган ёшлар келажаги нурсиз ва мавҳум, ўткинчи бугуннинг ҳайп ва трендлари аро майлларни максимал қондириш тузоғига ўзини асир айлаган. 
Жамиятда муайян қадриятнинг вазифаси унинг оқимини бир текис ушлаш, инновацион кайфият ва дахлсиз умум ғояларининг етилишига тўсиқ қўймаган ҳолда жамиятнинг ахлоқий бутунлигини сақлашдир. Бундай қадриятни кўпчилик ҳам, аксинча камчилик ҳам белгилаш ҳуқуқига эга эмас. Биъакс тарихий йўл – энг тўғри ечимдир. Андозани тарихга асосан олиш адашмаслик кафолатини таъминлайди. 
Исломнинг умуминсоний тамал тамойилларига шахснинг ўзи ва жамият олдидаги масъулиятини – ҳам ўзига, ҳам жамиятга зарар етказиш бирдек зарарли экани ва ҳаромлиги, умуммиллий фароғат ва илм сари якдил ҳаракат, жамият тартибини сақлашга масъул бўлган маълум иерархия, аъзолар ўртасида белгиланган ўзаро маданиятли муносабатлар кабилар киради.
Демак, кўриш мумкинки, бизда мувофиқ қадрият етишмовчилиги ҳам, илмсизлик ҳам ортиғи билан мужассам. Ижтимоий шошқинлик ва шиддат даврида одамлардан буни талаб қилиш гўёки абсурдга айланди.
Лекин, тан олиш керакки, анъанага қайтишдан арзирли ва тўғрироқ йўл йўқ. Мен анъана деганда дин таълимотларига кўзда тутилган яшаш қоидаларини назарда тутяпман. Бу билан динга киритилган турлича инновацион кўринишлар (битъатлар), аслзодалик, жамиятдан ўзини яккалаш ёхуд устун қўйиш, бойликка муккадан кетиш, ресурсларни умум фаровонлигига фойда келтирмайдиган ишларга сарф этиш, индивидуал даражада шахснинг, унинг жамият олдидаги ўрни ва бурчи нуқтаи назаридан, вақтини нафсиз ишларга кетказиб юбориши, вазифасини суиистеъмол қилиши – бориб бориб ижтимоий инқирозга етаклашини ҳар бир одамга тушунтириш йўлларини топмоғимиз лозимлигини англатмоқчиман.
Чунки яшамоқ тузатмоқдан иборат. Ҳаётнинг эскирган шаклларини тузатиш, йиртилган, кесик жойларни ямаш (ўрнига янги либос сотиб олиш эмас), касалликка даво чораларини у сурункали кўринишга етмасдан топиш ҳар бир инсоннинг вазифаси аслида.
Биз тақлид, аниқроғи омматан тақлид даврида яшаяпмиз. Олдинги даврлардан фарқли ўлароқ биз оммавий равишда қандайдир шахсларга тақлид қиляпмиз – тескариси эмас. Бу ҳодисот бориб бориб жамиятнинг ҳаддан ташқари бир хиллашишига сабаб бўлади. Бир хиллашиш ўша бир хиллик манбайи, мазмунини ҳисобга олганда жамиятнинг кун-тартиби, орзу-интилиши ва келажагини белгилаб беради. Туғиладиган савол шу: биз нимага интиляпмиз? Бир хиллашишимизнинг шакли ва манбаи нимадан иборат? Бу бир хиллик бизни қай йўлга етакламоқда? Мураккаб курашлар даврида исломни аслидек ўзимизда – қалб ва жисмимизда сақлаб қололамизми? Бунга қарши муносиб чора қадрият эканини англаб етоламизми?
Муҳаммад Довуд Асадуллоҳ,
Azon Global эксперти

Мавзуга алоқадор

  • Ғазо Ғарбнинг ахлоқий инқирозда эканини исботлади (видео)

    Дунёга "Ғарб цивилизацияси" дея сотилган либос эндиликда "ваҳшийлик” тусини олмоқда. Немис расмийлари ва оммавий ахборот воситалари сионизмни жўшқинлик ҳамда ғайрат билан қўллаб-қувватлаётгани сабабини тушуниш учун Германиянинг Африкадаги узоқ давом этган мустамлакачилик ва империализм тарихини ёдга олиш лозим бўлади... Колумбия университети профессори Ҳамид Дабошининг мақоласи (+видео)

    Давомини ўқиш...

  • Яхши инсон бўлиш етарли эмас: Нима учун ахлоқ исломга муҳтож? (1-қисм)

    Динсиз ҳам ахлоқли бўла оламизми? Секуляр дунёда ушбу савол жуда кўп берилади. Сўровлар шуни кўрсатадики, мазкур саволнинг жавоби унинг кимдан сўралишига боғлиқ: инсониятнинг камбағал ва диндор бўлган аксарият қисми учун жавоб – йўқ; бойлар, дунёвийлашган озчиликлар ёки тажовузкор секуляр режимлар томонидан мияси ювилганлар учун эса жавоб одатда – ҳа. Толедо университети (АҚШ) фалсафа бўлимида исломшунослик кафедраси мудири, Yaqeen исломшунослик институти бош муҳаррири ва Ummatics институтининг асосчиси Овамир Анжум мақоласида.

    Давомини ўқиш...

Энг кўп ўқилган

Тавсия қилинган