Исроил иқтисодиёти оғир кунларни яшамоқда. Мутахассислар унга ёрдам беришнинг яхши йўли – урушни тўхтатиш эканини айтмоқда

Қуддуснинг Эски шаҳар қисмидаги қарийб барча эсдалик совғалари дўконлари ёпилган. Ҳайфа эски-тускилар бозоридаги яккам-дуккам сотувчилар кимсасиз кўчаларда ўз буюмларини артиб-суртиб қўяди. Авиакомпаниялар парвозларни бекор қилмоқда, корхоналар банкротлик ёқасида, ҳашаматли меҳмонхоналарнинг ярмидан кўпи бўм-бўш.

ҲАМАС билан уруш бошланганига қарийб 11 ой бўлди. Исроил раҳбарлари Ғазо секторига ҳужумни шиддатли тарзда давом эттираётганига қарамасдан, урушнинг охири кўринмайди, аксинча, янада кенгроқ тўқнашувларга айланиш аломатлари кўриняпти, мамлакат иқтисодиёти эса зўриқмоқда.

Исроилнинг CofaceBDI бизнес-ахборот компанияси маълумотларига кўра, уруш бошланганидан бери 46 мингга яқин корхона ёпилган, уларнинг 75 фоизи кичик бизнесдир.

Исроил бош вазирлари ва ҳукумат вазирликларига маслаҳат беришда кўп йиллик тажрибага эга исроиллик иқтисодчи Жейкоб Шейнининг айтишича, урушнинг умумий қиймати 120 миллиард доллар ёки мамлакат ялпи ички маҳсулотининг 20 фоизини ташкил қилиши мумкин.

Иқтисодий Ҳамкорлик ва Тараққиёт Ташкилоти эса Исроил ташкилотга аъзо бўлган 38 та давлат ичида иқтисодиёти апрелдан июнгача энг катта секинлашувга учраган мамлакат бўлганини маълум қилди. Исроил ЯИМ 2024 йилда 3 фоизга ўсиши прогноз қилинган эди. Исроил банки эса ҳозирда ўсиш суръатини 1,5 фоизга прогноз қилмоқда – шунда ҳам уруш бу йил якунланса.

Ғазначилик департаменти бу ойда яна бир хавотирли белги сифатида мамлакат дефицитининг сўнгги 12 ой ичида ЯИМнинг 8 фоиздан кўпроғига кўтарилганини, бу 2024 йил учун дефицитнинг ЯИМга нисбати 6,6 фоиз бўлиши ҳақидаги прогнозидан анча юқори эканлигини айтди. 2023 йилда Исроил бюджети тақчиллиги ЯИМнинг тахминан 4 фоизини ташкил этди.

Бош вазир Беньямин Нетаняху иқтисодий зарар фақат вақтинчалик эканини айтиб, хавотирларни бартараф этишга уринмоқда. Аммо Исроил ва ҲАМАС ўртасидаги энг қонли ва энг ҳалокатли уруш минглаб кичик бизнесни ишдан чиқарди, бир вақтлар тадбиркорлик кучи сифатида кўрилган иқтисодиётга халқаро ишончни сусайтирди. Баъзи етакчи иқтисодчиларнинг айтишича, сулҳ –зарарни тўхтатишнинг энг яхши йўли.

"Иқтисодиёт ҳозирда улкан ноаниқлик ҳолатида ва бу хавфсизлик соҳасидаги вазият - уруш қанча давом этиши, унинг интенсивлиги ва янада кучайиши мумкинми деган савол билан боғлиқ", деди Исроил марказий банкининг собиқ раҳбари, ҳозирда Қуддусдаги тадқиқот маркази Исроил Демократия институтида тадқиқот бўйича вице-президент Карнит Флуг.

Ғазодаги жанглар ва Ливандаги Ҳизбуллоҳ жангариларининг кундалик ҳужумлари ҳам Исроилнинг шимолий ва жанубий чегаралари бўйлаб ўн минглаб одамларни уйларини ташлаб кетишга мажбур қилди ва кенг кўламли зарар етказди.

Исроил иқтисодиёти аввал ҳам турли зарбалардан, жумладан, ҲАМАС билан қисқа урушдан зарар кўрган. Аммо узоқ давом этган бу можаро катта кескинликни келтириб чиқарди, жумладан, реконструкция харажатлари, қурбонлар ва захирадагиларнинг оилаларига товон пули ва катта ҳарбий харажатлар.

Эрон ва унинг Ливандаги вакили Ҳизбуллоҳ билан жангларнинг чўзилган табиати ва янада авж олиш хавфи туризмга айниқса кучли таъсир кўрсатмоқда. Туризм иқтисодиётнинг асосий локомотиви бўлмаса-да, минглаб ишчилар ва кичик корхоналарга зарар етказди.

Бир пайтлар гавжум бўлган Ҳайфа порти, Исроилнинг йирик импорт-экспорт маркази, у эрда йирик контейнер кемалари тез-тез тўхтаб туради, яқинда иш куни тинч эди.

Ямандаги ҳусийлар гуруҳи Мисрнинг Сувайш канали орқали ўтадиган юк ташиш билан таҳдид қилаётган бир пайтда, кўплаб узоқ масофага йўл олган кемалар Исроил портларидан марказ сифатида фойдаланишни тўхтатди, деди порт мулозими.

Унинг сўзларига кўра, Исроил портлари 2023 йилнинг шу даврига нисбатан йилнинг биринчи ярмида юк ташиш ҳажми 16 фоизга камайган.

S&P ва Moody's ортидан Fitch ҳам Исроил рейтингини А+ дан А га туширди. Рейтингни пасайтириш давлатдан қарз олиш харажатларининг ошишига олиб келиши мумкин.

"Бизнинг фикримизча, Ғазодаги можаро 2025 йилгача давом этиши мумкин", деб огоҳлантирди Fitch ўзининг рейтинг эслатмасида. Шунингдек, агентлик "катта қўшимча ҳарбий харажатлар, инфратузилмани вайрон қилиш ва иқтисодий фаолият ва инвестицияларга кўпроқ зарар етказиш" эҳтимолини келтириб ўтди.

Рейтингнинг пасайиши ва камомад Исроил ҳукуматига урушни тугатиш ва камомадни камайтириш учун босимни оширди - бу солиқларни ошириш ёки харажатларни қисқартириш каби қарорларни талаб қилади.

Ҳатто сиёсатчилар, дипломатлар ва кино юлдузлари учун машҳур тўхташ жойи бўлган Қуддусдаги машҳур American Colony меҳмонхонаси ҳам ходимларни ишдан бўшатди, маошларни қисқартиришни ўйламоқда, деди меҳмонхона таъсисчилари вакили Жереми Берковиц.

"Қайсидир пайтда бир неча ойга ёпиш имкониятини кўриб чиқдик, - деди Берковиц. - Лекин бу, албатта, барча ходимларни ишдан бўшатишни англатарди. Бу 120 йилдан ортиқ вақт давомида яшнатиб келган боғ-роғларимиз қуриб қолишини англатарди”.

Мутахассисларнинг айтишларича, иқтисодиётни тиклашга ёрдам беришнинг энг яхши йўли урушни тугатишдир.