Amerikalik saylovchilarning boshi qotgan: Trampmi yoki Xarris?
Ayni paytda amerikaliklar qiyin tanlov qarshisida turishibdi. Saylov jarayonida koʻpchilik musulmonlar “ikki yomondan biri”ni tanlashga majbur boʻlishyapti. Baʻʻzi faollar saylovchilarni Gʻazodagi genotsidni qoʻllayotgani uchun ikki nomzod – respublikachilardan Donalʻd Tramp va uning raqibi demokratlardan Kamala Xarrisga ovoz bermaslik, aksincha “Yashillar” partiyasi nomzodini qoʻllab-quvvatlashga chaqirishyapti. Bugungi kunda inglizzabon musulmon faollarining ijtimoiy tarmoqlardagi chiqishlarida ushbu fikrni ilgari surayotganlarini kuzatishimiz mumkin. Xoʻsh, nima uchun AQSh aholisining katta qismi respublikachilar va demokratlar nomzodga ovoz berishni istamayapti va boshqalarni ham shunga undamoqda?
AQShdagi
saylovlarda bunday voqealarning
yuz berishi yangilik emas. Tarixga nazar tashlasak ham amerikaliklarning
bu borada maʻʻlum qiyinchiliklarga duch kelganini tushunamiz. Donalʻd Tramp bilan Kamala Xarris oʻrtasidagi hozirgi
raqobat buning davomi desak mubolagʻa boʻlmaydi.
Koʻpchilikning fikricha, AQSh tashqi siyosati, ayniqsa urush va tinchlik masalalari
prezidentni tanlashda eng muhim mezon boʻlishi kerak. Fuqarolik erkinliklariga
hurmat esa ikkinchi oʻrinda turishi lozim. Ushbu mezonlar inobatga olinsa, Tramp ham, Xarris ham
yuqori koʻrsatkichlarga ega
emas.
Koʻplab realizm va murosa tarafdorlari esa hanuzgacha Tramp kelgusida oqilona va ehtiyotkor tashqi
siyosat yuritadi, degan
xomxayollariga
ergashadi. Tramp 2016
yilgi saylovlarda Jorj Bush va Barak Obamaning uchinchi dunyo mamlakatlarini toʻlaqonli boshqarish
harakatlarini tanqid qilgani uchun
ham oʻzi haqida bu kabi tasavvurlarni shakllantirgan boʻlsa ajab emas.
Prezidentlik davrida esa Trampning tashqi siyosati hamkasblarinikidan deyarli farq qilmasligi maʻʻlum boʻldi. Balki Eron va Xitoyga
nisbatan uning pozitsiyasi
yanada keskinroq boʻldi, desak
toʻgʻriroq boʻladi. Masalan, Tramp oʻz maʻʻmuriyati tomonidan Eron generali
Qosim Sulaymoniyning oʻldirilishini katta gʻurur bilan taʻʻkidladi.
Bundan tashqari, Demokratik partiya va uning ommaviy axborot
vositalaridagi ittifoqchilari sobiq
prezidentni Rossiya
etakchisi Vladimir Putinning qoʻgʻirchogʻi sifatida tasvirlashiga qaramay,
AQShning Rossiyaga nisbatan siyosati Tramp Oq uydaligida yanada keskinlashdi.
Biroq Xarrisning muloyimroq tashqi siyosat yuritishiga umid qilayotganlar Trampni
qoʻllab-quvvatlovchi realizm va vazminlik tarafdorlaridan ham koʻproq “sodda”lik qilayotgan boʻlishlari
mumkin. Axir, u Falastin
va Ukrainadagi
qonli urushni dastaklayotgan
maʻʻmuriyatning ikkinchi shaxsi
emasmi!? Bu jarayonda Vashington Evropa Ittifoqi iqtisodiyotini
zaiflashtirdi va NATOning Rossiyaga qarshi kampaniyasiga qoʻshilishni rad etgan
kuchlarga qarshi chiqdi. Ayniqsa,
Bayden maʻʻmuriyatining Isroilning falastinliklarga nisbatan genotsid urushida toʻliq sheriklik qilishi
AQShning dunyodagi obroʻsiga
jiddiy putur etkazdi.
Shuningdek,
Xarris avvalroq Trampni
hatto Putin, Shimoliy Koreya rahbari Kim Chen In yoki boshqa avtokratlar bilan
suhbatlashishga tayyorligi uchun qoralagandi. Vaholanki, hatto Sovuq urushning eng ogʻir nuqtasida ham AQSh
rahbarlari Sovet rasmiylari bilan muzokaralar olib borishgan. Bugungi kunda bir
qator katta
inqirozlar (jumladan, Koreya yarim orolidagi keskinlik) AQShning muzokaralardan bosh tortishi sabab
keskin tus olishi mumkin.
Bundan ham tashvishlanarlisi shundaki, Xarris siyosiy tanqidchilarni, ayniqsa tashqi
siyosat tanqidchilarini taʻʻqib qilish va ovozini oʻchirishga koʻp kuch sarflagan
maʻʻmuriyat vakili sanaladi. Baʻʻzida bu harakatlar ochiqchasiga va qoʻpol ravishda
amalga oshirilgan.
Har qanday holatda ham, Bayden-Xarris maʻʻmuriyati davrida
munozaralar va qarshi fikrlar ustidan 1950 yillarda senator Jo Makkarti davridan
beri kuzatilmagan darajada sovuq
munosabat oʻrnatildi.
Tramp esa oʻzining avtoritar mayllarini ochiqdan ochiq namoyon etyapti. U oʻziga qarshi bir
qator sud ishlarini uyushtirgan siyosiy raqiblaridan oʻch olishini yashirmayapti. Bir safar Tramp hatto siyosiy kun
tartibining muhim qismlarini
amalga oshirish uchun “bir
kunlik diktator”
boʻlishga ham tayyorligini aytgandi.
Shunday qilib, joriy yilda saylovchilarni qiyin tanlov kutmoqda. Ayniqsa, Tramp yoki Xarrisning qay biri tashqi siyosatda tinchlikni va ichki siyosatda
fuqarolar erkinligini taʻʻminlashini prognoz qilish ogʻir masala.