“Amerika orzusi” ushalgan musulmonlar oʻz qadriyatlarini qanday saqlab qolishmoqda?
Arab va musulmon muhojirlar oʻz yurtlarini tark etar ekan, qalblarida porloq bir orzu bilan Qoʻshma Shtatlar tomon yoʻl olishadi. “Imkoniyatlar yurti”da ular rivojlangan taʻʻlim tizimi, daromadli ish va farovon hayotga erishishni maqsad qilishadi. Ammo xilma-xillik va mulʻtikulturalizm (turli madaniyatlar) mavjud boʻlgan bu oʻlkada muhojirlar islomiy qadriyatlari va odatlari bilan yangi va begona bir hayot tarzi oʻrtasida muvozanat saqlashga majbur boʻlishadi. Aslida haqiqiy sinov shu erdan boshlanadi. Xoʻsh, musulmonlar okean ortida dinini saqlab qola olishadimi yoki integratsiyalashuv ustun keladimi?
Gap
ularning farzandlariga kelganda vaziyat yanada murakkablashishini ham aytish joiz. Aynan
shu erda xususiy maktablar bolalarni muhofaza qilish va ularning jamiyatga
moslashuvida yordamchi vositaga aylanadi.
Amerika
konstitutsiyasi, diniy erkinlikni va xususiy taʻʻlim obʻʻektlarining daxlsizligini
taʻʻminlaydi, shu jumladan, xususiy diniy taʻʻlim maktablarini tashkil etishga
ruxsat beradi. Islomiy maktablar davlat tomonidan tasdiqlangan ilmiy dasturni
oʻrgatishga masʻʻuldir. Faqat talab qilingan akademik standartlarga javob bergan
holdagina ular mazkur huquqlaridan foydalanishi mumkin.
AQSh
Konstitutsiyasi din erkinligini va xususiy diniy taʻʻlim muassasalarini tashkil
etish huquqini kafolatlaydi. Shuningdek, ota-onalarga farzandlari uchun mos taʻʻlimni,
misol uchun, xususiy diniy taʻʻlimni tanlash huquqini beradi.
Qoʻshma
Shtatlarda islomiy maktablarning paydo boʻlishi, oʻtgan asrning 60 – 70-yillariga,
musulmon mamlakatlardan immigratsiyaning ortishi va musulmon jamoalarining
kengayishiga borib taqaladi. Ayniqsa, 1965 yilda “Hart-Seller” deb nomlanuvchi
immigratsiya qonuni qabul qilinganidan keyin bunday maktablarning soni koʻpaydi.
Islomiy
maktablardan eng qadimiysi 60-yillarda asos solingan Nʻyu-Yorkdagi “Sister Clara
Muhammad” maktablar tarmogʻi boʻlib, ushbu tarmoq Qoʻshma Shtatlardagi xususiy diniy
maktablar orasida akademik oʻquv dasturlari bilan bir qatorda integratsiyalashgan
islomiy taʻʻlim berish jarayonini olib borgan ilk taʻʻlim dargohlaridan edi.
Keyinchalik Amerikaning boshqa shtatlarida ham islomiy maktablar tashkil etildi. Ularda koʻp sonli musulmon
oilalarning farzandlari oʻqimoqda. Oʻz oʻrnida savol paydo boʻladi: nega
muhojirlar farzandlarini xususiy maktablarga berishni maʻʻqul koʻryapti? Ular
davlat maktablaridan nimasi bilan ajralib turadi?
Al
Jazeera telekanali jurnalisti ushbu savollar bilan ayni damda Amerikada hayot
kechirayotgan ota-onalarga yuzlandi. Ular telekanalga farzandlarini islomiy
maktablarga yuborish sabablarini soʻzlab berdi.
Nahla
Muhammadning aytishicha, uning oilasi allaqachon bu haqda bir qarorga kelgan edi.
Yosh ona qizini Amerika davlat maktabidan Michigan shtatidagi islom maktabiga
oʻtkazish borasida ikkilanmadi. Bu dargohda 300 mingga yaqin musulmon bolalar
oʻqiyotgan boʻlib, ularning yarmi arab millatiga mansub. Nahlaning fikricha,
masjidlar va islom markazlari tomonidan Qurʻʻon, eʻʻtiqod asoslari va arab tilini
oʻrgatuvchi shanba-yakshanba kurslari qizini tarbiyalash uchun etarli emas. Bundan
tashqari, u ona sifatida boshqa tushunchadagi bolalar orasida farzandining
tazyiqlarga duch kelishini istamaydi. Unga tanish oila qizlaridan biri sinfdoshlari
tomonidan kamsitilishdan qoʻrqib, onasidan mashinasidan taralayotgan Qurʻʻon
tilovati ovozini pasaytirishni soʻragan, yana bir qiz esa oʻquvchilar uni masxara
qilganidan keyin onasining hijobidan uyalishni boshlagan.
Yana bir
voqea: Kaliforniya shtati qonunlari 12 yoshdan oshgan maktab oʻquvchilariga
ota-onalarining roziligisiz oʻz jinslarini oʻzgartirishga ruxsat beradi. Shu bilan
birga ularning shaxsiy maʻʻlumotlari oshkor etilmasligini kafolatlaydi. Shu sabab
Toriq ismli musulmon muhojir 2023 yilning yozida oilasi bilan Kaliforniyadan
Floridaga koʻchib oʻtadi.
Kaliforniya
Qoʻshma Shtatlardagi eng katta musulmon jamiyatiga ega boʻlsa-da, Toriq oʻz
farzandlarining sof eʻʻtiqodini saqlab qolishi uchun xavfsizroq muhitga olib
oʻtishga qaror qiladi.
Pew tadqiqot
markazi maʻʻlumotlariga koʻra, Kaliforniyada 1 millionga yaqin aholiga xizmat
qiluvchi 30 ga yaqin islomiy maktablar mavjud. Shuningdek, oʻsmirlar va yoshlarning
69 foizi (11-18 yosh oraligʻidagi) bunday maktablarda oʻzlarini xavfsiz his
qilishadi.
Telekanalning
yana bir suhbatdoshi – Imonga kelsak, u ikkinchi avlod muhojir: otasi 1970
yillarning oxirida Livandan Amerikaga koʻchib kelgan. Shunga qaramay, u islomiy
muhitda bolalarni tarbiyalash fikrini toʻligʻicha qoʻllab-quvvatlaydi va dinini
saqlab qolish Amerika jamiyatidan ajralib qolish degani emasligini taʻʻkidlaydi.
Florida –
Qoʻshma Shtatlardagi eng koʻp islomiy maktablar yoki eng koʻp musulmon aholiga ega hudud
boʻlmasa-da, musulmon muhojirlar uchun nisbatan afzalroq joy hisoblanadi.
Bu shtat
2020 yildan buyon iqtisodiy imkoniyatlari, iliq iqlimi va qulay soliq siyosati
orqali xorijliklarni oʻziga jalb qilib keladi.
Ushbu
shtatdagi AYA maktabi – Qoʻshma Shtatlardagi eng qadimgi islomiy maktablardan
biridir. Ushbu maktab 1992 yilda musulmon yoshlarga arab tili va diniy fanlarni
oʻrgatish uchun tashkil etilgan.
Maktab oʻz
faoliyatini bir necha oʻn yillar avval cheklangan miqdordagi oʻquvchilar bilan
boshlagan va bugungi kunda u bolalar bogʻchasidan tortib to oʻrta maktabgacha turli
taʻʻlim bosqichlarida 1200 nafar oʻquvchini qamrab oladi.
120 ming
kvadrat metr maydonda, zamonaviy uslubda barpo etilgan ushbu maktab Florida
shtatidagi Xalqaro Bakalavr (IB) dasturi tomonidan akkreditatsiya qilingan yagona
islomiy maktabdir.
AYA
maktabi direktori doktor Dalal Qahhuqning aytishicha, oʻqituvchilarning maqsadi
nafaqat diniy bilim berish, balki islomiy qadriyatlar va eʻʻtiqod bilan bogʻliq
integratsiyalashgan taʻʻlim jarayoni orqali talabaning shaxsiy koʻnikmalarini
rivojlantirishdir.
Maktabda
ham AQSh standartlariga, hamda xalqaro standartlarga javob beruvchi xizmat yoʻlga
qoʻyilgan. Madaniy almashinuv tadbirlarini tashkil etishdan tashqari, maktab fan,
texnologiya, muhandislik va matematikaga qaratilgan STEM dasturlarini ham taqdim
etadi. Maʻʻmuriyat talabalar kengashida ekskurtsiyalar bilan birga turli mavzularda bahs-munozaralar
oʻtkazishni ham kanda qilmaydi.
“Biz
sport musobaqalariga alohida eʻʻtibor qaratamiz, chunki Islomda ilm olish bilan
birgalikda sport orqali tanani chiniqtirish ham nazarda tutiladi. Ayni paytda
badiiy faoliyat koʻrgazmasini ham tashkil etmoqchimiz”, deydi Qahhuq.
AYA direktori
taʻʻlim muassasasida chizmachilik va xattotlik sanʻʻati bilan bir qatorda, bolalar
kompʻyuterdan va uch oʻlchamli predmetlardan foydalangan holda oʻzlarining raqamli
sanʻʻat asarlarini namoyish etish istagida ekanini bildirgan.
Qurʻʻon va
islomshunoslik kafedrasi mudiri Doktor Maan Al-Solihning bildirishicha, “maktabda
arab tili barcha talabalar uchun ikkinchi til deb qabul qilingan. Oʻquvchilar arab
tili saviyasiga qarab klassifikatsiyalashtiriladi va yangi kelgan, hali moslashib
ulgurmagan talabalarga uch oy davomida arab tili oʻrgatiladi. Bu jarayonda esa islomiy
ilmlar ingliz tilida oʻqitib boriladi”.
“Biz har
doim talabalar va ularning oila aʻʻzolari bilan muloqotda boʻlishga, hatto ular
bilan talabalarning Islom haqidagi shaxsiy tushunchalarini va moʻʻʻtadil islomiy
qadriyatlar masalasini muhokama qilishga tayyormiz”, deydi u.
Maktab
partalaridan birida oʻtirgan Yusuf Hamza dasturchi muhandis boʻlishni orzu qiladi.
Bu orzusini amalga oshirish yoʻlida u dasturlashni bir necha yil oldin oʻrgana
boshlagan va hozirda oʻzidan kichik bolalarga oʻrgatmoqda. Yusuf tuman miqyosidagi
ilmiy koʻrgazmalarda qatnashib, shtat ichidagi musobaqalarda yuqori oʻrinlarni qoʻlga
kiritishga muvaffaq boʻlgan. Bundan tashqari, u maktabning basketbol terma jamoasi
tarkibida oʻynaydi va shtat ichidagi islomiy va noislomiy maktablarga qarshi rasmiy
musobaqalarda qatnashadi.
Uning
maktabdagi dars soatlari akademik mashgʻulotlar bilan boshlanadi va peshin namozi
bilan davom etadi. Bu paytda oʻquvchilar masjidda namozga jamlanib, bir oʻquvchi
imomligida Qurʻʻondan oyatlar oʻqiladi va hadislar tinglanadi. Shundan soʻng, ular
yana darslariga qaytishadi.
“Har kuni
Qurʻʻon oʻqishni davom ettirsak, yil oxiriga kelib uni toʻliq xatm qilamiz,” deydi
Yusuf.
Oʻninchi
sinf oʻquvchisi Layan Rousan esa bu erda hijobda ekanligi tufayli koʻplab
faoliyatlardan mahrum etilmaganini aytib faxrlanadi.
Amerikada
tugʻilgan bu qiz stomatolog boʻlishni orzu qiladi va Al Jazeera bilan suhbatda
shunday dedi:
“Hijobda
ekanligimdan koʻnglim toʻq. Kelgusida universitetga kirganimda ham qadriyatlarimga
sodiq qolaman”.
Maktabdan
chiqishdan oldin, kichkina tayyorlov sinfi oʻquvchilari maktab oshxonasiga tushlik uchun
ketayotganini koʻrdik. Ular bolalarga xos ovozda, Allohning neʻʻmatlariga shukronalikni
ifodalovchi duolarni birgalikda aytib borishardi.
Aytish joizki, AQShda taxminan 270 dan 300 tagacha islomiy maktablar mavjud boʻlib, ular odatiy akademik fanlar bilan bir qatorda diniy taʻʻlimni ham oʻz ichiga olgan oʻquv dasturlarini taklif etadi. Ushbu maktablar bolalar bogʻchasidan tortib to oʻrta maktabgacha boʻlgan turli taʻʻlim darajalarida faoliyat yuritadi va AQShdagi oʻsib borayotgan musulmon jamiyati uchun muhim ahamiyatga ega.