Россия-Украина музокаралари ҳақида нималар маълум?

Украина ва Россия Туркияда тинчлик музокаралари учун учрашмоқда. Бу сафар АҚШ президенти Дональд Трамп музокараларга қўшилиш учун учиб келиши мумкинлигини билдирди. Охирги бор бу икки давлат Туркияда бундан уч йил олдин учрашган, аммо унда томонлар ўзаро муросага келолмаганди. 

Украина президенти Володимир Зеленский пайшанба куни бошланиши кутилаётган музокаралар учун Истанбулда бўлишини маълум қилди ва Россия раҳбари Владимир Путинни у ерда учрашишга чақирди.

Зеленский душанба кунидан бошлаб Россия билан ўт очишни тўхтатишга умид қилаётганини ва АҚШ президенти Дональд Трамп Украинани Россиянинг сўнгги таклифи – пайшанба куни Туркияда тўғридан-тўғри музокаралар ўтказишни қабул қилишга ундаганидан сўнг Туркияда “шахсан Путинни кутажагини” айтди. Украина Европадаги иттифоқчилари билан биргаликда Россиядан музокаралар ўтказишдан олдин душанба кунидан бошлаб 30 кунлик шартсиз ўт очишни тўхтатишни қабул қилишни талаб қилган эди. Бироқ Москва амалда бу таклифни рад этиб, бунинг ўрнига тўғридан-тўғри музокаралар ўтказишга чақирди.

Зеленскийнинг Туркияда бўлиши душанба кунги ўт очишни тўхтатиш шартига боғлиқ эканлиги аниқ эмас. Кремл эса Путиннинг бориш-бормаслигини зудлик билан шарҳлашдан ўзини тийди. 2022 йилда, урушнинг дастлабки ойларида Зеленский бир неча бор Россия президенти билан шахсан учрашишга чақирган, аммо рад этилганди. Охир-оқибат у Путин билан музокаралар олиб бориш имконсиз бўлиб қолганини эълон қилувчи фармон чиқарди.

Кимлар қатнашяпти?

Ўз иштироки ҳақида энг кўп гапирган шахс – Украина президенти Володимир Зеленский. У шу ҳафта бошида ижтимоий тармоқларда Трампнинг Путин билан тўғридан-тўғри музокаралар олиб бориш ҳақидаги чақириқларини қўллаб-қувватлашини ёзди.

“Мен учрашувга тайёр эканимни очиқ айтдим. Туркияда бўламан. Умид қиламанки, руслар бу учрашувдан қочмайди”, деб ёзди у Х тармоғида.

У Трамп “биз билан бирга – Туркиядаги учрашувда бўлишига” ҳам умид билдирди. “Бу жуда тўғри фикр”, деб қўшиб қўйди у. “Биз кўп нарсани ўзгартиришимиз мумкин”.

Унинг изоҳлари Трамп Путин ва Зеленский ўртасида “яхши учрашув имконияти” борлигини айтганидан сўнг пайдо бўлди. Икки раҳбар 2019 йилдан бери учрашмаган, ўшанда иккаласи ҳам Зеленский президентликка сайлангандан бир неча ой ўтгач, Парижда бўлиб ўтган Нормандия форматидаги саммитда қатнашишганди.

АҚШ президенти сешанба куни бошланган Саудия Арабистони, Бирлашган Араб Амирликлари ва Қатарга сафари олдидан Форс кўрфазига ташрифи чоғида музокараларга “учиб келиш ҳақида ўйлаётганини” айтди.

Путин ташриф буюрадими ёки йўқми, ҳозирча номаълум, аммо бу эҳтимолдан йироқ. Кремл матбуот котиби Дмитрий Песков эҳтимолий иштирокчилар ҳақида сўралганда, Россия томонидан Истанбулга кимлар келиши мумкинлигини айтишдан бош тортди.

“Умуман олганда, биз узоқ муддатли тинч келишувга эришиш йўлларини жиддий излашга қатъий қарор қилдик. Бори шу”, деди Песков.

Учрашув Путин дам олиш кунлари кутилмаган нутқида тинчлик келишуви ҳақида жиддий гапиргани ортидан бўлиб ўтмоқда.

Бироқ Зеленскийнинг бош ёрдамчилари агар Путин келмаса, президент Россиянинг қуйи даражадаги амалдорлари билан учрашмаслигини таъкидлашди. Киев Путин Москвадаги ягона қарор қабул қилувчи шахс эканини таъкидламоқда.

“Агар Владимир Путин Туркияга келишдан бош тортса, бу Россия ушбу урушни тугатишни истамаслиги, Россия ҳеч қандай музокараларга рози ва тайёр эмаслигининг якуний сигнали бўлади”, деди Зеленский девонхонаси раҳбари Андрий Ермак сешанба куни берган баёнотида.

Украина ва Россия жорий йилда Саудия Арабистонида Трамп маъмурияти билан алоҳида музокаралар ўтказди, аммо учрашувлар аниқ натижаларга олиб келмади.

Украина музокараларига Ермак ва унинг собиқ ўринбосари, ўтган йилнинг сентябрь ойида мамлакат бош дипломати лавозимини эгаллаган ташқи ишлар вазири Андрий Сибиха раҳбарлик қилди.

Россия музокараларига эса мамлакат ҳукуматининг энг узоқ муддат ишлаган амалдори, ташқи ишлар вазири Сергей Лавров раҳбарлик қилди.

У Путинга содиқ бўлса-да, Россия раҳбарининг Украина бўйича қарор қабул қилиш жараёнига ҳеч қандай таъсир кўрсатмайди ва Путиннинг яқин доирасига кирмайди.

Музокараларда Россия раҳбарининг ташқи сиёсат бўйича олий маслаҳатчиси, АҚШдаги собиқ элчиси Юрий Ушаков ҳам иштирок этди.

Ушаков шу ҳафта бошида Истанбулдаги музокараларда “2022 йилда тўхтатилган музокаралар” натижалари ва “жойлардаги вазият” кўриб чиқилиши кераклигини айтган эди.

Туркия президенти Ражаб Тоййиб Эрдоған Зеленский, Путин ва Трамп билан алоҳида суҳбатларда Россия-Украина тинчлик саъй-ҳаракатларини муҳокама қилганини билдирди.

Эрдоған “тинчлик учун янги имкониятлар ойнаси пайдо бўлганини” айтди ва 2022 йилда Туркия мезбонлик қилган аввалги музокаралар муваффақиятга яқин келганини таъкидлади.

Урушни тугатиш учун битим тузиш эҳтимоли қандай?

Кўпчилик музокараларга нисбатан ижобий фикр билдирмаяпти. Трамп маъмурияти икки мамлакат уч йилдан сўнг музокараларга ўтиришини ижобий ҳолат сифатида баҳолаётган бўлса-да, уларнинг муросага келиши қийин бўлган позициялари ҳақиқати ўзгармай қолмоқда.

Путин Украина қатъий равишда қуролсизланиши, НАТОга аъзо бўлиш ниятидан воз кечиши ва тўртта ҳудудни, жумладан Донецк, Запорожье ва Херсоннинг Россия назоратида бўлмаган қисмларини топшириши кераклигини қатъий талаб қилмоқда.

Украина ва унинг ғарбдаги иттифоқчилари бу талаблар мамлакат суверенитетини йўқ қилишга ва Киевни Россиянинг иккинчи босқини хавфи остида заифлаштириш учун уриниш эканлигини таъкидлашмоқда.

Москва, шунингдек, Украинадан Қрим ярим оролини Россия ҳудуди сифатида тан олишни талаб қилмоқда. Бу Киев учун ҳеч қачон ўтиб бўлмайдиган қизил чизиқ ҳисобланади. Путин 2014 йилда Украинадаги Европапараст ва демократияпараст норозилик намойишларидан кейин Қора денгизда Россия билан чегарадош бўлган бу ярим оролни ноқонуний равишда ўзига қўшиб олганди.

Украинанинг Европадаги ҳамкорлари, жумладан Британия тинчлик музокаралари бошланишидан олдин Россия ўт очишни тўхтатишга рози бўлиши кераклигини қатъий айтиб чиқди. Агар Путин буни рад этса, улар Москвага қўшимча санкциялар жорий этиши мумкин. 

Россия эса, ўз навбатида, таҳдидларга жавоб бермаслигини маълум қилди.

2022 йил март ойида Туркияда бўлиб ўтган Россия ва Украина ўртасидаги сўнгги юзма-юз тинчлик музокаралари ҳеч қандай келишувга эришилмай якунланган эди.

Муҳаммад Довуд Асадуллоҳ