17.05.2025 10:50
43
Путин Истанбулдаги музокараларга нега келмади?
2025 йил 15 май куни Россия – Украина урушига барҳам бериш мақсадида Туркия мезбонлигида ташкил этилган тинчлик музокаралари халқаро жамоатчилик эътиборини ўзига тортди. Бироқ Россия президенти Владимир Путин ҳам, АҚШ президенти Дональд Трамп ҳам саммитда иштирок этмади. Бу ҳолат бу борадаги умидларни соя остида қолдирди. Туркия ва АҚШ иштирокида ўтиши режалаштирилган ушбу муҳим саммит етакчилар иштирокисиз фақат ҳайъатлар даражасидаги учрашувга айланди. Хўш, бу музокаралар нега етакчиларсиз ўтказилди, Путиннинг Туркияга келмаслик қарори нимани англатади?
Россиянинг 2022 йил 24 февралда Украинага бостириб кириши глобал хавфсизлик муҳитига чуқур таъсир кўрсатди. Донецк, Луганск, Херсон ва Запорожье вилоятларининг катта қисми Россия томонидан ишғол этилиши, 2014 йилда Қримнинг аннексия қилиниши билан бирга, Украина ҳудудларининг тахминан бешдан бир қисми назоратини йўқотишига олиб келди. Уруш миллионлаб инсонларни ватансиз қолдирди, ўн минглаб аскарлар ҳалок бўлди ва энергия ҳамда озиқ-овқат инқирозларини келтириб чиқарди.
Таъкидланганидек, 2022 йил март ойидаги Истанбул музокаралари томонлар тинчликка энг яқинлашган паллалардан бири бўлган эди, бироқ Бучада фуқароларнинг қирғин қилиниши ва Ғарб давлатларининг келишувга қарши чиқиш иддаолари туфайли жараён тўхтади.
АҚШда Дональд Трамп иккинчи бор президентликка сайланганидан сўнг тинчлик музокараларига янги суръат берилди. Трамп сайловолди кампанияси давомида урушни “24 соат ичида тўхтата олишини” иддао қилган, Украинанинг НАТОга аъзо бўлиш эҳтимолини паст деб баҳолаган ва Қримнинг Россияда қолиши мумкинлигини айтган эди. Россия томонида эса Путин 11 май куни 2022 йилдаги Истанбул музокараларини қайта бошлаш учун 15 май куни Туркияда ҳеч қандай шартсиз музокара ўтказишни таклиф қилди. Украина президенти Владимир Зеленский бу чақириққа ижобий муносабат билдириб, Путин билан бевосита учрашишга тайёрлигини билдирди.
Истанбулдаги музокаралар дунё жамоатчилигида катта умид уйғотди, бироқ етакчилар иштироки билан боғлиқ ноаниқликлар саммитга соя солди. Зеленский музокаралар олдидан Анқарада Туркия президенти Ражаб Тоййиб Эрдоған билан учрашди ва агар Путин Истанбулга келса, музокараларда бевосита иштирок этишини маълум қилди. Бироқ Кремль сўнгги лаҳзаларда Путиннинг келмаслигини маълум қилди. Унинг ўрнига 2022 йилги музокараларда ҳам қатнашган маслаҳатчи Владимир Мединский бошчилигидаги ҳайъат юборилди. Трамп ҳам аввал “Путин борса, мен ҳам бораман” дея ишора қилган бўлса-да, Яқин Шарқ сафари ва дастурдаги ўзгаришлар сабабли сўнгги дақиқаларда Истанбулга келмасликка қарор қилди. Унинг ўрнига АҚШни ташқи ишлар вазири Марко Рубио ва махсус вакиллар Стив Уиткофф ҳамда Кит Келлогг вакиллик қилди.
Путиннинг Истанбулга келмаслик қарори ҳам стратегик, ҳам рамзий сабабларга боғлиқ. Айрим таҳлилчиларнинг таъкидлашича, Путин Украина уруши бошланганидан буён ҳеч бир НАТО давлатига бормаган ва шу боис Туркияга ҳам келмаган. Путиннинг сўнгги Туркия ташрифи 2020 йил январдаги ТуркОқими табиий газ қувури очилиши муносабати билан бўлган. Ундан буён, айниқса 2022 йилдаги бостириб киришдан сўнг, Путиннинг НАТО аъзоси мамлакатларга сафар қилмагани Ғарб билан муносабатлардаги кескинлик белгиси сифатида қабул қилинмоқда. Шунингдек, украиналик расмийлар Путиннинг келмаслигини “Россиянинг урушни тугатиш ниятида эмаслиги”нинг исботи сифатида кўрсатмоқда. Украина президент аппарати раҳбари Андрей Ермак: “Путин — Россияда ҳамма қарорни қабул қилувчи шахс. Унинг келмаслиги — музокарага тайёр эмаслигининг белгисидир”, деди.
Бошқа томондан, украиналик таҳлилчиларнинг фикрича, Путин Истанбулни танлаб, 2022 йилдаги музокараларга ишора қилган ва ўшанда “чиқиндилар қутисига ташланган” келишувни Россиянинг ҳозирги ҳудудий ютуқларини инобатга олган ҳолда яна музокара мавзуси сифатида кўтармоқчи бўлган.
Кремль музокараларга паст даражадаги ҳайъатни юбориб, “2022 йилдаги позициямизни ўзгартирмаганмиз” деган сигнални берди. Бу эса Россия Донбасс назорати тан олинишини, Украинанинг бетарафлик эълон қилинишини ва армиясини қисқартиришини талаб қилиб қолишини билдиради.
Трампнинг Истанбулга келмаслик қарори ҳам логистик, ҳам дипломатик сабабларга боғланган. Трамп Саудия Арабистони ва Қатардаги Яқин Шарқ сафари давомида “Агар урушни тўхтатиш имкони бўлса, Туркияга бораман”, деган, бироқ дастурининг тиғизлиги ва Путин келмаслиги туфайли бу режасини бекор қилди. АҚШ расмийлари Трамп ўрнида Рубионинг қатнашишини АҚШнинг музокараларга берган аҳамияти белгиси сифатида таърифласа-да, украиналиклар Трампнинг шахсан иштирок этиши Путинга кўпроқ босим ўтказиши мумкин деб ҳисоблаган. Зеленский Трампни таклиф этиб, “Унинг қатнашиши Путиннинг келиши учун туртки бўлади”, деган эди.
Зеленский музокаралардан олдин 30 кунлик шартсиз оташкесим чақириғини билдирган, бироқ Россия бу таклифни рад этганди. Украина тинчлик музокараларининг бошланиши учун кенг қамровли оташкесимни шарт сифатида кўрсатса, Россия Донбасс ва аннексия қилинган бошқа ҳудудлар мақоми каби талабларини музокара мавзусига айлантирди. Шунингдек, музокараларда ҳарбий асирлар алмашинуви каби чекланган мавзулар ҳам муҳокама қилинди.
Бироқ Путин ва Трампнинг йўқлиги музокараларни рамзий учрашув даражасида қолдирди. Украина томони Путиннинг паст даражадаги ҳайъат юборишини “дипломатияга жиддий ёндашмаётганининг белгиси” сифатида баҳолади. Россия томони эса украиналикларнинг музокарада қатнашиши ҳақида ишончсизлик борлигини билдириб, “Музокаралар қандай ривожланишини билмаймиз”, деган баёнот берди.
Саммит халқаро жамоатчиликда ҳам умид, ҳам эҳтиёткор муносабат уйғотди. Европа Иттифоқи ва АҚШ музокараларни қўллаб-қувватлади, бироқ Россияга нисбатан санкциялар давом эттирилишини билдирди. Британия бош вазири Кейр Стармер, Франция президенти Эммануэль Макрон ва бошқа европалик етакчилар Зеленскийни қўллаб-қувватлашларинт билдиришди. НАТО бош котиби Марк Рютте музокараларнинг Европа хавфсизлиги учун аҳамиятига урғу берди. Бироқ, айрим таҳлилчиларнинг фикрича, Путиннинг Истанбулни танлаши Россиянинг 2022 йилдаги талабларини қайтадан илгари суриш стратегиясини кўрсатади. Бошқалар эса Трампнинг музокараларда қатнашмаслиги АҚШнинг Украинага кўрсатаётган ёрдамини шубҳа остида қолдириши мумкинлигини айтишмоқда.
2025 йил 15 май куни Истанбулга етакчиларнинг келмагани музокаралар натижасини чеклади. Путиннинг НАТО мамлакатларига сафар қилмаслик сиёсати ва Трампнинг дастур ўзгартириши эса тинчлик жараёнини янада мураккаблаштирди.
Музокараларнинг давоми томонларнинг оташкесимга оид аниқ қадамлар қўйишига боғлиқ бўлади. Зеленскийнинг “Путин билан бевосита учрашиш” талаби ва Россиянинг “ўз шартлари асосида музокара” ёндошуви яқин муддатда келишувга эришишни мушкуллаштирмоқда.
Бироқ, Украина – Россия урушига барҳам бериш учун янада кучли халқаро босим ва етакчилар даражасидаги иштирок зарурлиги аниқ.
Россиянинг 2022 йил 24 февралда Украинага бостириб кириши глобал хавфсизлик муҳитига чуқур таъсир кўрсатди. Донецк, Луганск, Херсон ва Запорожье вилоятларининг катта қисми Россия томонидан ишғол этилиши, 2014 йилда Қримнинг аннексия қилиниши билан бирга, Украина ҳудудларининг тахминан бешдан бир қисми назоратини йўқотишига олиб келди. Уруш миллионлаб инсонларни ватансиз қолдирди, ўн минглаб аскарлар ҳалок бўлди ва энергия ҳамда озиқ-овқат инқирозларини келтириб чиқарди.
Таъкидланганидек, 2022 йил март ойидаги Истанбул музокаралари томонлар тинчликка энг яқинлашган паллалардан бири бўлган эди, бироқ Бучада фуқароларнинг қирғин қилиниши ва Ғарб давлатларининг келишувга қарши чиқиш иддаолари туфайли жараён тўхтади.
АҚШда Дональд Трамп иккинчи бор президентликка сайланганидан сўнг тинчлик музокараларига янги суръат берилди. Трамп сайловолди кампанияси давомида урушни “24 соат ичида тўхтата олишини” иддао қилган, Украинанинг НАТОга аъзо бўлиш эҳтимолини паст деб баҳолаган ва Қримнинг Россияда қолиши мумкинлигини айтган эди. Россия томонида эса Путин 11 май куни 2022 йилдаги Истанбул музокараларини қайта бошлаш учун 15 май куни Туркияда ҳеч қандай шартсиз музокара ўтказишни таклиф қилди. Украина президенти Владимир Зеленский бу чақириққа ижобий муносабат билдириб, Путин билан бевосита учрашишга тайёрлигини билдирди.
Истанбулдаги музокаралар дунё жамоатчилигида катта умид уйғотди, бироқ етакчилар иштироки билан боғлиқ ноаниқликлар саммитга соя солди. Зеленский музокаралар олдидан Анқарада Туркия президенти Ражаб Тоййиб Эрдоған билан учрашди ва агар Путин Истанбулга келса, музокараларда бевосита иштирок этишини маълум қилди. Бироқ Кремль сўнгги лаҳзаларда Путиннинг келмаслигини маълум қилди. Унинг ўрнига 2022 йилги музокараларда ҳам қатнашган маслаҳатчи Владимир Мединский бошчилигидаги ҳайъат юборилди. Трамп ҳам аввал “Путин борса, мен ҳам бораман” дея ишора қилган бўлса-да, Яқин Шарқ сафари ва дастурдаги ўзгаришлар сабабли сўнгги дақиқаларда Истанбулга келмасликка қарор қилди. Унинг ўрнига АҚШни ташқи ишлар вазири Марко Рубио ва махсус вакиллар Стив Уиткофф ҳамда Кит Келлогг вакиллик қилди.
Путиннинг Истанбулга келмаслик қарори ҳам стратегик, ҳам рамзий сабабларга боғлиқ. Айрим таҳлилчиларнинг таъкидлашича, Путин Украина уруши бошланганидан буён ҳеч бир НАТО давлатига бормаган ва шу боис Туркияга ҳам келмаган. Путиннинг сўнгги Туркия ташрифи 2020 йил январдаги ТуркОқими табиий газ қувури очилиши муносабати билан бўлган. Ундан буён, айниқса 2022 йилдаги бостириб киришдан сўнг, Путиннинг НАТО аъзоси мамлакатларга сафар қилмагани Ғарб билан муносабатлардаги кескинлик белгиси сифатида қабул қилинмоқда. Шунингдек, украиналик расмийлар Путиннинг келмаслигини “Россиянинг урушни тугатиш ниятида эмаслиги”нинг исботи сифатида кўрсатмоқда. Украина президент аппарати раҳбари Андрей Ермак: “Путин — Россияда ҳамма қарорни қабул қилувчи шахс. Унинг келмаслиги — музокарага тайёр эмаслигининг белгисидир”, деди.
Бошқа томондан, украиналик таҳлилчиларнинг фикрича, Путин Истанбулни танлаб, 2022 йилдаги музокараларга ишора қилган ва ўшанда “чиқиндилар қутисига ташланган” келишувни Россиянинг ҳозирги ҳудудий ютуқларини инобатга олган ҳолда яна музокара мавзуси сифатида кўтармоқчи бўлган.
Кремль музокараларга паст даражадаги ҳайъатни юбориб, “2022 йилдаги позициямизни ўзгартирмаганмиз” деган сигнални берди. Бу эса Россия Донбасс назорати тан олинишини, Украинанинг бетарафлик эълон қилинишини ва армиясини қисқартиришини талаб қилиб қолишини билдиради.
Трампнинг Истанбулга келмаслик қарори ҳам логистик, ҳам дипломатик сабабларга боғланган. Трамп Саудия Арабистони ва Қатардаги Яқин Шарқ сафари давомида “Агар урушни тўхтатиш имкони бўлса, Туркияга бораман”, деган, бироқ дастурининг тиғизлиги ва Путин келмаслиги туфайли бу режасини бекор қилди. АҚШ расмийлари Трамп ўрнида Рубионинг қатнашишини АҚШнинг музокараларга берган аҳамияти белгиси сифатида таърифласа-да, украиналиклар Трампнинг шахсан иштирок этиши Путинга кўпроқ босим ўтказиши мумкин деб ҳисоблаган. Зеленский Трампни таклиф этиб, “Унинг қатнашиши Путиннинг келиши учун туртки бўлади”, деган эди.
Зеленский музокаралардан олдин 30 кунлик шартсиз оташкесим чақириғини билдирган, бироқ Россия бу таклифни рад этганди. Украина тинчлик музокараларининг бошланиши учун кенг қамровли оташкесимни шарт сифатида кўрсатса, Россия Донбасс ва аннексия қилинган бошқа ҳудудлар мақоми каби талабларини музокара мавзусига айлантирди. Шунингдек, музокараларда ҳарбий асирлар алмашинуви каби чекланган мавзулар ҳам муҳокама қилинди.
Бироқ Путин ва Трампнинг йўқлиги музокараларни рамзий учрашув даражасида қолдирди. Украина томони Путиннинг паст даражадаги ҳайъат юборишини “дипломатияга жиддий ёндашмаётганининг белгиси” сифатида баҳолади. Россия томони эса украиналикларнинг музокарада қатнашиши ҳақида ишончсизлик борлигини билдириб, “Музокаралар қандай ривожланишини билмаймиз”, деган баёнот берди.
Саммит халқаро жамоатчиликда ҳам умид, ҳам эҳтиёткор муносабат уйғотди. Европа Иттифоқи ва АҚШ музокараларни қўллаб-қувватлади, бироқ Россияга нисбатан санкциялар давом эттирилишини билдирди. Британия бош вазири Кейр Стармер, Франция президенти Эммануэль Макрон ва бошқа европалик етакчилар Зеленскийни қўллаб-қувватлашларинт билдиришди. НАТО бош котиби Марк Рютте музокараларнинг Европа хавфсизлиги учун аҳамиятига урғу берди. Бироқ, айрим таҳлилчиларнинг фикрича, Путиннинг Истанбулни танлаши Россиянинг 2022 йилдаги талабларини қайтадан илгари суриш стратегиясини кўрсатади. Бошқалар эса Трампнинг музокараларда қатнашмаслиги АҚШнинг Украинага кўрсатаётган ёрдамини шубҳа остида қолдириши мумкинлигини айтишмоқда.
2025 йил 15 май куни Истанбулга етакчиларнинг келмагани музокаралар натижасини чеклади. Путиннинг НАТО мамлакатларига сафар қилмаслик сиёсати ва Трампнинг дастур ўзгартириши эса тинчлик жараёнини янада мураккаблаштирди.
Музокараларнинг давоми томонларнинг оташкесимга оид аниқ қадамлар қўйишига боғлиқ бўлади. Зеленскийнинг “Путин билан бевосита учрашиш” талаби ва Россиянинг “ўз шартлари асосида музокара” ёндошуви яқин муддатда келишувга эришишни мушкуллаштирмоқда.
Бироқ, Украина – Россия урушига барҳам бериш учун янада кучли халқаро босим ва етакчилар даражасидаги иштирок зарурлиги аниқ.
CNN Turk материалидан қисқартма