Нима учун Исроил Сурияни барбод давлатга айлантирмоқчи?

Яқинда Исроилда ўтказилган ҳарбий маросимда бош вазир Бинямин Нетаняху Суриянинг янги ҳукумати ҳақида кескин баёнот бериб, Асад режими ағдарилганидан буён ўз давлатининг стратегиясини изоҳлаб берди. 

Унинг нутқида учта асосий жиҳат таъкидланди. Биринчидан, Нетаняху Исроил Суриянинг янги ҳукуматига Дамашқ жанубида ҳарбий кучларни жойлаштириш имконини бермаслигини айтди ва бу ҳудудни - хусусан, Қунайтра, Дара ва Сувайда вилоятларини "тўлиқ қуролсизлантириш"га чақирди. 

Иккинчидан, Нетаняху Исроилни озчилик друзлар жамоасининг ҳимоячиси сифатида кўрсатди. Бу мудофаа вазири Исроил Кацнинг Сурия жанубидаги "дўстона аҳоли" билан алоқаларни мустаҳкамлаш ҳақидаги сўнгги баёнотларига мос келади. 

Учинчидан, Нетаняху Исроилнинг Сурия ерларини босиб олишга содиқлигини яна бир бор таъкидлаб, Исроил қўшинлари буфер зонада ва Хермон тоғи ҳудудида "номуайян муддатга" қолишини қайд этди. 

Бу позиция Исроилнинг, айниқса Жўлан тепаликларида, ҳудудий кенгайиш ва босқинчилик сиёсатини давом эттиришини тасдиқлайди. 

Нетаняхунинг асосий мақсади Сурияни тизимли равишда заифлаштириш ва парчалаш, уни Исроил назорати остида қолдириб, марказий ҳукуматдан маҳрум этиш ҳамда мазҳаблараро можаролар гирдобига ташлашдан иборат кўринади. 

"Бошқариладиган тартибсизлик" муҳити Суриянинг ўн йилдан ортиқ давом этган урушдан сўнг тикланишига тўсқинлик қилади, уни барбод бўлган давлатга айлантиради ва янги Суриядан келиб чиқиши мумкин бўлган ҳар қандай таҳдидни камайтириш баҳонасида Исроилни кучайтиради. 

Сурияни парчалаш 

Бу ёндашув янгилик эмас. У давлат ташкил топганидан бери Исроил сиёсатининг доимий унсури бўлиб, турли вазиятлар ва минтақаларда, жумладан Ливанда қўлланилган. 

Дамашқ жанубидаги ҳудудни қуролсизлантириш Сурия ҳукуматининг ҳокимиятини заифлаштириб, давлат назоратини сусайтириши мумкин. Бу эса Исроил қўллаб-қувватлайдиган ва "давлат ичида давлат" қуришга интиладиган маҳаллий ҳарбий гуруҳларнинг шаклланишига йўл очиши мумкин. 

Исроил стратегияси, шунингдек, Сурия шимолида яшовчи бошқа озчилик гуруҳларини марказий ҳукуматга қарши чиқишга ундаш ва шу тариқа мамлакатни, ҳатто амалда бўлса ҳам, парчалашга қаратилган. 

Друз жамоасининг аниқ тилга олиниши Исроилнинг "озчиликлар иттифоқи" доктринасини акс эттиради. Бу доктрина минтақадаги озчилик гуруҳлар билан сунний кўпчиликка қарши иттифоқ тузишга интилади. Ушбу бўлиб ташлаш ва бошқариш сиёсати адоват, шубҳа ва сектачиликни кучайтиради, озчиликлардан кўпчиликнинг зўравон жавобини қўзғатиш учун восита сифатида фойдаланади. 

Илгари Исроил бу стратегияни Ливанда христиан ва шиа жамоалари билан ҳамкорликда қўллаган эди. Энди у Суриядаги друзлар, курдлар ва алавийлар билан ҳам шундай қилишга уринмоқда. Бироқ, бу ёндашув вайронкор ва самарасиз бўлиб, охир-оқибатда ҳам озчиликларга, ҳам уларни бошқаришга интилаётганларга зарар етказади. 

Нетаняхунинг Сурия жанубини қуролсизлантириш талаби ва Исроилнинг Сурия ҳарбий объектларига ҳаво ҳужумларини кучайтиришига Ғарб давлатлари ва кенг халқаро ҳамжамият томонидан ҳеч қандай муносабат билдирилмади. Реакциянинг йўқлиги Нетаняху томонидан бундай сиёсатни давом эттириш учун рухсат сифатида қабул қилинмоқда. 

Исроилнинг таҳдидли ва тажовузкор ҳаракатлари Суриянинг янги ҳукуматидан кўп қиррали жавобни келтириб чиқарди. Сурия президенти Аҳмад аш-Шаръ бир қатор муҳим омиллар таъсирида вазминлик ва қаршилик кўрсатиш мувозанатини сақлади. Бу омилларга Суриянинг заиф ҳарбий, иқтисодий ва сиёсий аҳволи; раҳбар сифатида қонунийликни сақлаб қолиш ва давлат назоратини Суриянинг барча ҳудудларига ёйиш зарурати ҳамда мамлакатни қайта қуриш жараёни киради. 

Рамзий қаршилик 

Ўтган ой охирида Сурия Миллий мулоқот конференциясининг баёноти ҳар қандай ҳудудий ён беришларни рад этди. Бу Исроилга ҳам, Шарънинг ички аудиториясига ҳам Нетаняхунинг қуролсизланиш талабига бўйсунмаслигини кўрсатди. Баёнотда Исроилнинг Суриядан "зудлик билан ва сўзсиз чиқиб кетиши" талаб қилинди. Бу рамзий қаршилик ҳаракати Аҳмад аш-Шаръ ҳокимиятини дарҳол тўқнашув хавфини туғдирмаган ҳолда мустаҳкамлади. 

26 февраль куни Шаръ Иорданияга ташриф буюриб, қирол Абдуллоҳ II билан учрашди. Қирол Амманнинг Сурия суверенитетини қўллаб-қувватлашини яна бир бор таъкидлади ва Исроилнинг бостириб киришини қоралади. Шарънинг ҳокимиятни қўлга киритганидан кейинги учинчи хорижий сафари бўлган бу ташриф Исроилнинг ҳаракатларига ҳарбий эмас, балки дипломатик йўл билан қарши туриш учун минтақавий иттифоқ тузишга қаратилган саъй-ҳаракатлардан далолат беради. Айниқса, Иордания Суриянинг чегара барқарорлиги борасидаги хавотирларини баҳам кўради. 

Шарънинг вазмин жавоби ички босимларга ҳам жавоб бўла олади. Нетаняхунинг сўнгги баёнотига қарши Қунайтра, Дара ва Сувайдадаги норозилик намойишлари халқ ғазабини акс эттирса-да, Шаръ бу ҳис-туйғуларни Исроилга қарши ҳаракатларга айлантирмади, чунки минтақавий режимларнинг олдинги уринишлари яхши натижа бермаган. 

Шаръ бунинг ўрнига Исроил провокацияларини оғзаки қоралаш, тинчликка чақириқ ва дипломатик музокаралар билан жавоб берди, Суриянинг ўз ҳудудига бўлган ҳуқуқини таъкидлаб, вазиятни кескинлаштирмасликка ҳаракат қилди. Унинг 1974 йилдаги ўт очишни тўхтатиш келишувига содиқ қолиш ҳақидаги аввалги ваъдаси ана шу ёндашувни акс эттиради. 

Бироқ бу Шаръга минтақавий ва халқаро миқёсда қўллаб-қувватлаш келтириши мумкин бўлса-да, ўрта ва узоқ муддатли истиқболда унинг ички обрўсига путур етказиши ва бу Исроилни тўхтатиш учун етарли бўлмаслиги мумкин. 

Тарихан Исроил тинчликка чақириқларни заифлик белгиси деб, ўзининг кенг ҳудудий даъволарини агрессив тарзда амалга ошириш имконияти сифатида талқин қилган. 

Коллектив ҳаракат 

Суриядаги мураккаб вазиятни ҳисобга олган ҳолда, Исроилнинг ҳаракатларига жавобан жамоавий чоралар кўриш лозим. Халқаро ҳамжамият ўз мажбуриятларини бажариши ва араб давлатлари биргаликда ҳаракат қилиши керак, чунки Исроил Сурияни барбод бўлган давлатга айлантирса, улар жиддий йўқотишларга дуч келиши аниқ. 

Араб Лигаси, Иордания, Миср, Саудия Арабистони ва Қатар каби давлатлар Исроилни қаттиқ қоралади. Энг муҳими, Сурияда катта манфаатларга эга бўлган минтақавий куч - Туркия барқарор Дамашқдан манфаатдор ва Исроилнинг Сурияга қарши тажовузидан кўп нарса йўқотиши мумкин. 

Али Бакир, Ибн Халдун гуманитар ва ижтимоий фанлар марказида илмий тадқиқот бўйича ёрдамчи профессор