11.03.2025 17:35

Turkiylar qachon qudratli boʻlgan: tarix sabogʻi va yangi davrda uygʻonish

Oʻtgan ajdodlarning orzusi

Tarix sahifalarini varaqlasak, turkiy xalqlarning eng buyuk davrlari ular birlashgan paytlarga toʻgʻri kelishini koʻramiz. Buyuk Xoqonliklar, Oltin Oʻrda, Usmoniy saltanati, Chigʻatoy ulusi, Xiva va Qoʻqon xonliklari – bularning barchasi turkiy xalqlarning qudrati bir markazda jamlanganda gullab-yashnaganiga yaqqol misol.

Biroq, tarix bizga achchiq haqiqatni ham oʻrgatadi: tarqoqlik – zaiflikning boshlanishi, birlashuv esa qudratning asosi! Qachonki turkiy xalqlar ichki nizolar va boʻlinishlarga yuz tutsa, oʻsha davr ularning inqirozi bilan yakunlangan. Bugun yana shunday tanlov oldidamiz: tarix saboqlaridan oʻrganib, birlashish yoki boʻlinib, tashqi kuchlarning oʻyin maydoniga aylanish.

Bugungi Turkiy Davlatlar Tashkiloti (TDT) – bu faqat siyosiy hamkorlik emas, bu buyuk ajdodlar orzusining zamonaviy ifodasi. Birlashish nafaqat madaniy va iqtisodiy manfaat, balki milliy gʻurur va kelajak sari intilish deganidir.

Turkiy dunyoning oltin asrlari: qachon kuchli edik?

Tariximizning eng qudratli davrlari qachon boshlanganini bilasizmi?

1. Buyuk Xoqonliklar davri (VI-IX asrlar)

Turkiy xalqlar tarixda birinchi marta yagona imperiya sifatida tashkil topdi. Gʻarbiy va Sharqiy Turk xoqonliklari Evropadan Xitoy chegaralarigacha boʻlgan hududni boshqargan. Ularning kuchi birdamlik va mustahkam boshqaruv tizimida edi. Ammo ichki nizolar va boʻlinish imperiyani emirgan.

2. Oltin Oʻrda va Usmoniylar yuksalishi (XIII-XVII asrlar)

Oltin Oʻrda bosib olingan hududlarda barqarorlikni taъminladi va savdo yoʻllarini nazorat qildi. Usmoniylar esa dunyoning eng qudratli saltanatiga aylandi. Qachonki turkiy xalqlar bir maqsad yoʻlida harakat qilsa, ularning oldida turgan hech bir dushman bardosh bera olmagan.

3. Chigʻatoy ulusi va Temuriylar

Amir Temur yurtning birligini taъminlab, kuchli davlat barpo qildi. Uning maqsadi oddiy edi: turkiy dunyoni yagona bayroq ostida jamlash. Afsuski, Temurning vafotidan keyin boʻlinishlar boshlandi va imperiya parchalanib ketdi.

Xulosa: Tarixiy tajribadan koʻrinib turibdiki, birlik - kuch, boʻlinish - inqiroz!

Yangi davr: Turkiy Davlatlar Tashkiloti uygʻonish kaliti boʻlishi mumkinmi?

Bugungi global sharoitda turkiy davlatlar yana bir-biriga yaqinlashmoqda. 2009-yilda asos solingan TDT asta-sekin mintaqaviy kuch markaziga aylanmoqda. 2022-yilning Samarqand sammiti bu jarayonning yangi bosqichiga yoʻl ochdi.

Turkiy davlatlar integratsiyasining asosiy jihatlari quyidagilardan iborat:

1. Iqtisodiy integratsiya

  • TDT ichida erkin savdo hududi yaratish
  • Transkaspiy transport yoʻlagi orqali Rossiya va Xitoyga qaramlikni kamaytirish
  • Turkiya, Ozarbayjon va Qozogʻiston orqali Evropaga chiqish imkoniyatlarini kengaytirish

2. Harbiy va mudofaa hamkorligi

  • Turkiyaning harbiy tajribasi asosida qoʻshma harbiy dasturlar yaratish
  • NATOga muqobil ravishda Turkiy Harbiy Alьyans (TURKFOR) tuzish
  • Xavfsizlik sohasida strategik hamkorlikni yoʻlga qoʻyish

3. Madaniy uygʻonish

  • Turkiy universitetlar tarmogʻini shakllantirish
  • Yagona turkiy til akademiyasini yaratish
  • Umumiy tarixiy merosni targʻib qilish va yosh avlodga etkazish

Rossiya va Xitoy taъsiridan qanday qutulish mumkin?

Turkiy davlatlar hali-hanuz katta geosiyosiy bosim ostida. Rossiya ham, Xitoy ham bu mintaqani oʻzining orqa hovlisi sifatida koʻradi. Lekin, mustaqil va oʻz yoʻlini tanlay oladigan turkiy davlatlar quyidagi strategiyalar orqali bosimdan chiqishi mumkin:

1. Iqtisodiy diversifikatsiya

  • Rossiya va Xitoyga qaramlikni kamaytirish uchun savdo hamkorlarini diversifikatsiya qilish
  • Ozarbayjon va Qozogʻiston neftь-gaz eksportini Evropaga yoʻnaltirish

2. Mustaqil harbiy strategiya

  • NATO bilan yaqin hamkorlik qilish, ammo toʻliq bogʻlanib qolmaslik
  • Turkiya va Ozarbayjon bilan qoʻshma harbiy mashgʻulotlar oʻtkazish

3. Madaniy integratsiya kuchayishi

  • Turkiy davlatlarning axborot makonini mustahkamlash
  • Turkiy tilda yagona ommaviy axborot vositalarini rivojlantirish

Kelajak: Turkiy dunyo birligi uzoqmi yoki yaqin?

Bugun tarixiy imkoniyat eshigi ochilgan. Turkiy davlatlar, agar bir yoqadan bosh chiqarib, oʻzaro hamkorlikni mustahkamlasa, bu ittifoq XXI asrning yangi qudratli geosiyosiy kuchiga aylanishi mumkin.

Shunday ekan, bugun qaror qiladigan masala bitta: Ajdodlar orzusini roʻyobga chiqarishmi yoki yana bir necha asrga yoʻqolib ketish?

Turkiy dunyoning kelajagi oʻz qoʻlimizda.

Xulosa

Tarix saboqlari koʻrsatadiki, turkiy xalqlar qachonki birlashsa, ular dunyoga taъsir qiluvchi buyuk kuchga aylanadi. Bugun TDT orqali bu jarayon yana boshlanmoqda. Endi faqatgina mintaqaviy hamkorlik emas, balki haqiqiy siyosiy, harbiy va iqtisodiy birlikni shakllantirish kerak. Aks holda, yana tarixiy imkoniyatni boy berish xavfi bor.

Birlik – kuch, boʻlinish – zaiflik!

Endi tanlov bizniki!

Mavzuga aloqador