Gruziyada saylov mojarosi: Rossiya yana “maxsus operatsiya” oʻtkazdimi?

Gruziyada 26 oktyabrda boʻlib oʻtgan saylovlar siyosiy inqirozga sabab boʻldi. Ovoz berish natijalarini hech bir muxolifat partiya tan olmadi. Mahalliy kuzatuv missiyalari esa keng koʻlamli va ommaviy qoidabuzarliklardan dalolat bermoqda. Gruziya prezidenti saylovlarni noqonuniy deb eʻʻlon qildi va ularning oʻtkazilishini “Rossiya maxsus operatsiyasi” deb atadi.

Markaziy saylov komissiyasi raisi Georgiy Kalandarishvilining maʻʻlum qilishicha, hukmron “Gruziya orzusi” partiyasi 54,08 foiz, muxolifat ittifoqi esa 37,58 foiz ovoz toʻplagan. U saylovlar tinch va erkin muhitda oʻtganini qoʻshimcha qilgan.

Natijada “Gruziya orzusi” 150 aʻʻzolik parlamentda 91 oʻringa ega boʻldi – bu hokimiyatni boshqarish uchun etarli, ammo barcha asosiy muxolifat partiyalariga konstitutsiyaviy taqiq qoʻyish uchun zarur boʻlgan mutlaq koʻpchilikdan kam.

“Juda ajoyib gʻalabani qoʻlga kiritdik”, deydi bosh vazir Irakliy Kobaxidze oʻz bayonotida muxolifatni “mamlakatning konstitutsiyaviy tuzumini zaiflashtirish”da ayblab. AQShning Edison Research tadqiqot kompaniyasi tomonidan avvalroq oʻtkazilgan soʻrovnomaga tayansak natija boshqacha boʻlishi kerak edi.

Muxolifatdagi partiyalar ovoz berish paytida saylov byulletenlarini qalbakilashtirish va saylovchilarni qoʻrqitish holatlari yuz berganini taʻʻkidlab, natijalarni “firibgarlik” deb atashdi.

Evropaparast platformada saylovoldi tashviqoti olib borgan muxolifatdagi Birlashgan Milliy Harakat (BMH) rahbari Tina Bokuchavaning aytishicha, saylov natijalari “soxtalashtirilgan”, saylovlar esa “oʻgʻirlangan”.

“Bu Gruziyaning kelajagini oʻgʻirlashga urinishdir”, deydi u va saylov natijalari tan olinmasligini maʻʻlum qildi.

Liberal “Ahali” partiyasi rahbari Nika Gvaramia esa ovoz berish jarayonini hukumat tomonidan amalga oshirilgan “konstitutsiyaviy toʻntarish” deb atadi.

“Gruziya orzusi” hokimiyatda uzoq qolmaydi”, deydi u.

Gʻarbparast prezident Salome Zurabishvilining aytishicha, ayrim saylov uchastkalarida “chuqur tashvishga soluvchi zoʻravonlik holatlari” yuz bergan.

Kremlʻ rejasi

Gruziya Strategik tahlil markazi tahlilchisi Gela Vasadzening taʻʻkidlashicha, Kavkaz mamlakati noaniq muddatga siyosiy beqarorlikka tushib qolmoqda va uning Evropa Ittifoqiga boʻlgan umidlari xira tortyapti. Vaziyat inqilobiy, ammo muxolifat saflarida xalq noroziligidan siyosiy oʻzgarishlarni amalga oshirishda foydalana oladigan xarizmatik etakchilar yoʻq.

Joriy yil boshida Gruziyada muxolifat hukumatni demokratik erkinliklarni cheklashga va toʻrt millionlik mamlakatni Rossiya taʻʻsir doirasiga tortishga urinayotganlikda ayblab, ommaviy namoyishlar oʻtkazilgan edi.

Gruziyaning janubi-sharqidagi Sadaxlo qishlogʻidagi saylov uchastkasida kuzatuvchi maqomidagi shaxs AFP agentligiga “koʻp miqdordagi saylov byulletenlarining qalbakilashtirilishiga guvoh boʻlganini va “Gruziya orzusi” foydasiga muvofiqlashtirilgan koʻp martalik ovoz berish holatlari kuzatilgani”ni aytdi.

Taniqli tadqiqotchi jurnalist Kristo Grozev X ijtimoiy tarmogʻida shunday yozdi:

“Kremlning ovozlarni soxtalashtirish rejasi amalga oshirilayotganga oʻxshaydi. Evropa razvedka xizmatlari Rossiya maxfiy xizmatlari Gruziya markaziy saylov idorasiga kirib olganini tasdiqlovchi dalillarni qoʻlga kiritgan”.

2012 yildan beri hokimiyatda boʻlgan “Gruziya orzusi” dastlab liberal gʻarbparast siyosat yuritgandi. Ammo soʻnggi ikki yil ichida u oʻz yoʻnalishini oʻzgartirdi.

Uning saylovoldi kampaniyasi Gʻarb institutlarini nazorat qiluvchi va Gruziyani Rossiya-Ukraina urushiga jalb qilishga urinayotgan “global urush partiyasi” haqidagi fitna nazariyasiga asoslangan.

2008 yilda Rossiyaning bosqinidan aziyat chekkan mamlakatda partiya saylovchilarga faqat “Gruziya orzusi” oldini olishi mumkin boʻlgan yaqinlashib kelayotgan urush tahdidi haqida qoʻrqinchli hikoyalarni taqdim etdi. Pariyaning fuqarolik jamiyatiga qaratilgan bahsli “chet el agenti” haqidagi qonuni bir necha haftalik koʻcha namoyishlarini keltirib chiqardi va Kremlʻ uslubidagi noroziliklarni bostirish usullari keskin tanqid qilindi.

Bu harakat Bryusselni Gruziyaning Evropa Ittifoqiga aʻʻzo boʻlish jarayonini toʻxtatib qoʻyishga undadi, Vashington esa oʻnlab gruzin amaldorlariga qarshi sanktsiyalar kiritdi.

Xalqaro munosabat

Gʻarb rahbarlari, ayniqsa AQSh Davlat kotibi Entoni Blinken va Evropa kengashi raisi Sharlʻ Mishelʻ Gruziyadagi vaziyatdan jiddiy tashvishda ekanliklarini bildirishdi.

Rossiya esa saylov mojarolariga mudofaa nuqtai nazaridan yondashdi. Rossiya Tashqi ishlar vazirligi matbuot kotibi Mariya Zaxarova Salome Zurabishvilining Moskva saylov manipulyatsiyasida ishtirok etgani haqidagi ayblovlarini rad etib, Gʻarbning aralashuvi faqat mintaqani beqarorlashtirganini taʻʻkidladi. U Bryusselning “Gruziya orzusi” partiyasiga nisbatan tanqidi Evropaning ichki siyosiy muammolarini hisobga olgan holda ikkiyuzlamachilik ekanini aytdi.

“Evropa Ittifoqi oʻzining davom etayotgan iqtisodiy va ijtimoiy muammolari, ayniqsa Qoʻshma Shtatlarga qaramligini hisobga olgan holda, oʻz kelajagi haqida qaygʻursin”, degan Zaxarova.

Bundan tashqari, Evropa Xavfsizlik va hamkorlik tashkiloti (YXHT) ham dastlabki kuzatuvlarini eʻʻlon qildi. Unda “Gruziya orzusi” aʻʻzolari saylovchilarga nooʻrin bosim oʻtkazgani, oqibatda muxolifat nomzodlari uchun “teng boʻlmagan raqobat sharoiti” yuzaga kelgani taʻʻkidlangan. YXHT demokratiya taʻʻminlanishi uchun mahalliy hokimiyat organlari aytilayotgan qoidabuzarliklarni har tomonlama oʻrganib chiqishi zarurligini uqtirdi.

Geosiyosiy stsenariy

Gruziyaning strategik joylashuvi uning Janubiy Kavkazdagi geosiyosiy ahamiyatini taʻʻkidlaydi. Bu mintaqa Evrosiyo energiya tranziti va iqtisodiy integratsiyasi uchun muhim boʻgʻin hisoblanadi.

Bosh vazir Irakli Kobaxidze boshchiligidagi hukmron “Gruziya orzusi” partiyasi Gʻarb bilan aloqalarni rivojlantirish va Moskva bilan keskin, ammo muqarrar munosabatlarni boshqarish oʻrtasidagi murakkab muvozanatni saqlab kelmoqda.

Tbilisining Gʻarb bilan munosabatlari rasman hamkorlik asosida davom etyapti. Bidzina Ivanishvili partiyasi Evropa Ittifoqiga aʻʻzo boʻlish standartlariga muvofiq ishlash niyatini takrorlamoqda. Biroq, Bryussel va Vashingtonning yaqinda “Gruziya orzusi” rahbariyatidagi demokratik orqaga qaytish va Rossiyaga moyillik tendentsiyalari haqidagi tanqidlari bu munosabatlarni keskinlashtirdi.

Evropa Ittifoqi yaqinda Gruziyaning aʻʻzolikka nomzodligini toʻxtatib qoʻydi. Bunga sabab qilib erkinliklarni cheklovchi va Tbilisini Kremlʻ siyosatiga moslashtiradigan qonunchilik harakatlari koʻrsatildi. Sharlʻ Mishelʻ kabi Evropa Ittifoqining yuqori martabali amaldorlari Tbilisini boshqaruv muammolari va saylovlardagi qoidabuzarliklarni bartaraf etib, Bryusselning demokratik talablariga moslashishga chaqirmoqda. Qoʻshma Shtatlar ham xuddi shunday xavotirlarini bildiryapti.

Rossiyaning Ukrainaga bosqinidan beri geosiyosiy manzara yanada oʻzgardi, bu esa Tbilisining diplomatik muammolarini kuchaytirdi. Tarixan Gruziya Moskva bilan hududiy nizolarga duch kelgan, Moskva haliyam Abxaziya va Janubiy Osetiyaning mustaqilligini qoʻllab-quvvatlashda davom etmoqda.

“Gruziya orzusi” partiyasi Rossiyaning Ukrainadagi harakatlarini ehtiyotkorlik bilan qoralagan boʻlsa-da, Moskvani dushmanga aylantirmaslik uchun sanktsiyalar qoʻllamadi. Bu nozik pozitsiya Tbilisining savdo hamkori sifatida Rossiyaga bogʻliqligini aks ettiradi, chunki Gruziyaning energetika va qishloq xoʻjaligi eksportining katta qismi Rossiya bozorlari bilan tutashgan.

Ushbu keng doirada, Gruziya orzusi partiyasi iqtisodiy va siyosiy barqarorlikni saqlab qolish uchun Gʻarb va Rossiya manfaatlariga muvozanatli yondashuv talab qilinishini taʻʻkidlamoqda. Hukumat oʻzining saylovdagi gʻalabasini “tinchlik va taraqqiyot” uchun mandat sifatida himoya qildi, ammo davom etayotgan fuqarolik tartibsizliklari va chet el tanqidlari bu rejani murakkablashtirishi mumkin.

Xulosa

Bahsli saylov natijalarini hisobga olgan holda, Gruziyadagi vaziyat bir nechta yoʻnalishda rivojlanishi mumkin:

1.       Ichki tartibsizliklar va siyosiy inqiroz: noroziliklar, davom etadigan boʻlsa, Ukraina va Armanistonda kuzatilgan tartibsizliklarga oʻxshab, milliy barqarorlik va boshqaruv uchun potentsial oqibatlarga olib keladigan kengroq toʻqnashuvlarga aylanishi mumkin.

2.       Siyosiy barqarorlik va xilma-xil tashqi siyosat: “Gruziya orzusi” partiyasi oʻz mavqeini mustahkamlashi, Gʻarb integratsiyasi va Rossiya bilan muhim iqtisodiy aloqalar oʻrtasidagi muvozanatni saqlash uchun oʻz vakolatlaridan foydalanishi mumkin. Bu stsenariyda Tbilisi Bryussel, Vashington va Moskva bilan munosabatlarini ehtiyotkorlik bilan boshqarib, ikki tomonlama yondashuv strategiyasini qabul qiladi.

3.       Bryussel va Tbilisi oʻrtasidagi qarama-qarshilik: Evropa Ittifoqining qatʻʻiy javobi, ehtimol, toʻxtab qolgan nomzodlik muzokaralariga ishora qilib, Tbilisini oʻz siyosatini qayta koʻrib chiqishga undashi mumkin.