Sudandagi fuqarolar urushi "unutilgan inqiroz"ga aylandi - Bloomberg

Butun dunyoning nigohi Gʻazo va Ukrainaga qarab turgan bir vaqtda, bir yildan buyon fuqarolik urushidan aziyat chekayotgan 50 million aholiga ega Sudanda 15 ming tinch aholi qurbon boʻldi, 25 million kishi ochlikdan aziyat chekmoqda va 11 million kishi oʻz uylarini tark etdi. Biroq xorijiy homiylar Xartumga Kievga qaraganda 1000 baravar kamroq yordam ajratmoqda.

 

Sudan xavfsizlik kuchlari 2024 yil 3 aprelʻ kuni Sudan sharqidagi Gedaref shahridagi savdo maydonida armiya va harbiylashgan kuchlar oʻrtasida davom etayotgan toʻqnashuvda patrullik qilmoqda.

 

Sudandagi fuqarolar urushi boshlanganidan bir yil oʻtib, shafqatsiz mojaro Shimoliy Afrika davlatining ijtimoiy tuzilishini parchalab tashladi va dunyodagi eng katta qochqinlar inqiroziga sabab boʻldi, shuningdek, yirik ocharchilik inqirozi xavfini yuzaga keltirdi. Shunga qaramay, ushbu muammo Gʻazo va Ukrainadagi mojarolar manzarasida global suhbatlarda qariyb unutilmoqda. Xalqaro donorlar Kievga Xartumga qaraganda qariyb 1000 barobar koʻproq yordam koʻrsatdi; xorijiy qonun chiqaruvchi organlar muntazam ravishda Isroilni qoʻllab-quvvatlash va begunoh falastinliklarning azob-uqubatlarini muhokama qilyapti. Darfurdagi genotsidga hissa qoʻshgan shafqatsiz isyonchi jangarilar va sobiq tuzum unsurlari bilan aloqasi boʻlgan korruptsion harbiylar orasida sarson boʻlayotgan 50 million Sudan fuqarosi haqida juda kam odamlar gapirmoqda.

Urush oʻtgan yilning 15 aprelida Tezkor harakat kuchlari jangarilari va Sudan armiyasining oʻzaro toʻqnashuvidan boshlangan edi. Oʻshandan buyon ular oʻrtasida maʻʻdanlarga boy mamlakatni nazorat qilish uchun shafqatsiz urush olib borishmoqda. Bu toʻqnashuvlar natijasida 15 mingga yaqin odam halok boʻldi, mamlakat poytaxti vayronaga aylandi va tinimsiz urush jinoyatlari sodir etilyapti.

Sudan aholisining yarmi oziq-ovqat yordamiga muhtoj, 11 million odam oʻz uyini tashlab ketgan, mintaqani beqarorlashtirgan mojaroga esa xorijiy kuchlar, jumladan Birlashgan Arab Amirliklari va Eron ham qoʻshilgan boʻlib, bularning barchasi keng qamrovli ocharchilik ehtimolini kuchaytirmoqda. "Urush boshlanganida, hamma bu uzoq davom etmaydi deb oʻylagandi, - deydi Britaniyada istiqomat qiluvchi huquqshunos va demokratiya tarafdori boʻlgan Sudan Kasaba uyushmasi aʻʻzosi Mohaned al-Nur. – Afsuski, hozir urush hech qachon tugamaydigandek hissiyot paydo boʻlmoqda".

Boshqa yirik toʻqnashuvlar bilan solishtirilganda, Sudanga munosabatdagi farq yordam sohasida ayniqsa yorqin koʻrinadi. Kil jahon iqtisodiyoti instituti maʻʻlumotlariga koʻra, xalqaro donorlar, asosan Gʻarb, urush boshlanganidan beri Ukrainaga harbiy yordamni hisobga olmaganda 132 milliard dollar bergan. Buni donorlar tomonidan oʻtgan yilning iyunʻ oyida Sudanga vaʻʻda qilingan jami 1,5 milliard dollarlik gumanitar yordam bilan solishtirib boʻlmaydi. Ayni vaqtda, BMT joriy yil uchun zarur boʻlgan 2,7 milliard dollarlikning yordamning 5 foizini toʻplay oldi.

Gʻarb kuchlari diqqatini boshqa tomonga qaratgan boʻlsa-da, Yaqin Sharq davlatlari Sudanda faolroq rolʻ oʻynamoqda. Birlashgan Arab Amirliklari Tezkor Harakat Kuchlarining asosiy qoʻllab-quvvatlovchilaridan biri boʻlib, uni qurol va mablagʻ bilan taʻʻminlaydi, deyiladi BMTning oshkor qilingan hisobotida. BAA esa har qanday aloqani rad etadi. Ayni paytda, Eron, Gʻarb diplomatlariga koʻra, armiyani jangovar uchuvchisiz uchoqlar bilan taʻʻminlamoqda.

Maydondagi vaziyatni Sudanning murakkab fuqarolik tizimi va isyonchi qoʻshinlar tufayli yanada murakkablashmoqda: yaxshi qurollangan jangarilar guruhlari dushman tarafiga oʻtsa, musulmonlar armiya safiga qoʻshilmoqda, oddiy fuqarolar ham qoʻliga qurol olmoqda.

Bunday beqaror vaziyat armiya boshligʻi general Abdulfattoh al-Burxon va Tezkor harakat kuchlari rahbari Muhammad Hamdan Dagalo oʻrtasida oʻt ochishni toʻxtatish toʻgʻrisida kelishuvga erishilgan taqdirda ham, buning ehtimoli past, chunki BAA, Saudiya Arabistoni va boshqa mamlakatlarning vositachilik qilishga urinishlari muvaffaqiyatsiz yakunlandi, harbiy harakatlar toʻxtalishlarsiz davom etadi, degan xavotirlarni keltirib chiqarmoqda.

Dagalo xorijga qilgan safarlarida oʻzini oliyjanob davlat arbobi sifatida koʻrsatsa-da, mamlakatdagi qoʻshinlari urush jinoyatlari, jumladan zoʻrlash, tinch aholiga hujum qilish va talon-taroj qilishda ayblanmoqda. AQSh esa armiyani urush jinoyatlarida ayblamoqda.

Oʻtgan oy Jahon oziq-ovqat dasturi ijrochi direktori Sindi Makkeyn Sudandagi urushni "unutilgan inqiroz" deb atadi, bu fikrni AQShning BMTdagi elchisi Linda Tomas-Grinfild ham takrorladi. "U erda oziq-ovqat etarli emas, bizda kirish imkoni yoʻq. Bizning moliyalashtirish imkoniyatlarimiz shunchaki bir-biriga mos kelmaydi - bizda etarli pul yoʻq”, - dedi u.

Manba: Bloomberg