Okeanlar sathida rekord darajada issiq harorat qayd etildi
Okeanlar sathida kunlik oʻrtacha harorat rekord darajada koʻtarildi. Avvallari 20 yilda kuzatilgan harorat koʻtarilishi 2023 yilning oʻzida qayd etildi. Dengiz suvining ilishi suv ostidagi ekotizimining oʻzgarishiga, kuchli tropik boʻronlarning vujudga kelishiga sabab boʻlmoqda.
Dunyo
okeanining sirt harorati 2023 yilda 2022 yilga nisbatan Tselʻsiy boʻyicha oʻrtacha
0,25 darajaga oshdi. Oʻzgarishni tushunish uchun: avvallari bunday oʻsish taxminan
yigirma yilda kuzatilgan.
Bu haqda Buyuk Britaniya Milliy okeanologiya markazi (NOAA) xodimi, professor
Gregori Jonson maʻʻlum qildi.
Uning soʻzlariga koʻra, suv harorati koʻtarilishi dengizda ayrim turlarning
qutblarga koʻchishiga sabab boʻlgan.
AQShdagi Meyn
universitetining Climate Reanalyzer sayti
va NOAA maʻʻlumotlariga koʻra, 13 mart, chorshanba kuni dengiz sathining oʻrtacha
kunlik harorati 21,2 darajani tashkil etib, rekord oʻrnatdi. Avvalgi eng yuqori harorat
oʻtgan yilning avgust oyida 21,1 darajani tashkil etgan edi.
Evropa
Ittifoqining Copernicus iqlim oʻzgarishini kuzatish agentligi hisobotiga koʻra,
fevralʻ oyi qishning rekord darajadagi eng issiq ikkinchi oyi boʻldi va bu dengiz
yuzasi haroratiga taʻʻsir koʻrsatdi.
Dengiz
yuzasining global harorati fevralʻ oyida oʻrtacha 21,06 darajani, kunduzgi dengiz
yuzasi harorati esa oy oxirida 21,09 darajani tashkil etdi.
Suvning
eng yuqori harorati Atlantika okeani va markaziy Tinch okeani, Hind okeani, Oʻrta
er va Qora dengiz havzalari, Qizil dengiz va Fors koʻrfazida qayd etilgan.
Professor
Jonsonning Anadolu agentligiga aytishicha, okean suvi hozirda sanoat inqilobidan
oldingiga nisbatan oʻrtacha 1 daraja issiqroq va iqlim oʻzgarishi ekstremal
haroratni keltirib chiqaruvchi asosiy omil hisoblanadi.
Uning
soʻzlariga koʻra, okeanlar er usti suvlari haroratining oshishi 2023 yilda rekord
darajaga etdi.
“Menimcha,
dengiz yuzasi harorati 2023 yilda 2022 yilga nisbatan 0,25 darajaga oshgan.
Oʻlchovni tushunish uchun: ilgari bunday oʻsish taxminan yigirma yil davom etgan. El
Ninʻo va La Ninʻo ob-havo sharoitlari tufayli yildan-yilga oʻzgarishlar sodir
boʻlgan boʻlsa-da, bu safargisi, baribir, tarixdagi eng katta sakrashlardan biriga
aylandi. Boshqa tomondan, harorat har doim shunday boʻladi, deyishga hali
erta”, - dedi
professor.
Jonson dengizda tashishda dizelʻ yoqilgʻisidan foydalanish va
vulqon otilishi kabi tabiiy hodisalarni, masalan, 2022 yil yanvarida Xunga Tonga
Xunga Xapai vulqonining otilishini
okean yuzasi haroratining koʻtarilishiga hissa qoʻshuvchi omillar sifatida keltirdi.
“Ushbu vulqon
atmosferaga juda katta
miqdorda suv bugʻlarini chiqardi. Albatta, bu kichik omil, lekin, baribir, potentsial taʻʻsir koʻrsatishi mumkin”, —
dedi u.
Okeanlarda esayotgan shamollarning zaiflashishi natijasida okean
yuzasidagi suvning chuqurlikka qorishib keta olmasligi ham er usti suvlari
haroratining oshishiga sabab boʻlishi mumkin, deya taʻʻkidladi agentlik suhbatdoshi.
NOAA
qariyb ikki kilometr chuqurlikdagi suv haroratini oʻlchash uchun 20 yildan beri
ilgʻor texnologiyadan foydalanmoqda, dedi u.
“Bu maʻʻlumotlar bizga nafaqat okeanlar yuzasi, balki chuqur
okeanlar ham isinayotganini koʻrsatadi. Hatto Antarktida atrofidagi ancha sovuq va
okeanlardagi
issiqlikni oʻziga singdirishi bilan maʻʻlum boʻlgan suvlar ham isib ketdi”, — deya
qoʻshimcha qildi u.
Jonson okeanlar yuzasida haroratning oshishi ularning
ekotizimida oʻzgarishlarga sabab boʻlayotganiga eʻʻtibor qaratdi.
“Er yuzasida suv haroratining koʻtarilishi tufayli okeandagi mavjudodlarning baʻʻzi
turlari qutblar tomon yoʻnalgan boʻlsa, boshqalari esa chuqurlikka qarab
harakatlanmoqda. Marjon riflari kabi joylashuvni oʻzgartira olmaydigan
organizmlar uchun vaziyat boshqacha. Biz butun ekotizim uchun muhim boʻlgan marjon
riflarining sezilarli darajada qorayishini koʻrmoqdamiz. Issiqlik, shuningdek,
qizil suv toshqini kabi zararli suv oʻtlari miqdorini oshiradi”, - dedi u.
Professorning soʻzlariga koʻra, isish tufayli dengiz qushlari va
sutemizuvchilar turlari nobud boʻlmoqda. “Okean yuzasidagi yuqori haroratlar
chuqurlikka aralasha olmasligi natijasida er yuzasida qatlam hosil boʻldi. Bu
qatlam tufayli okean tubidagi plankton uchun zarur boʻlgan oziq moddalar yuqoriga
koʻtarila olmaydi, sirtdagi kislorod esa chuqurlikka choʻkmaydi”, — dedi professor.
Uning
soʻzlariga koʻra, okean tubidagi organizmlar uchun zarur boʻlgan kislorod
miqdori ham kamaymoqda.
"Kislorodga
boʻlgan ehtiyojini qondirish uchun bu hayvonlar er yuzasiga chiqishga harakat
qilmoqda, ammo, afsuski, yuqoridagi suv ular uchun juda issiq", - dedi u.
Okeandagi bunday oʻzgarishlar minglab odamlar tirikchiligiga
bogʻliq boʻlgan baliqchilik faoliyatiga salbiy taʻʻsir koʻrsatmoqda, dedi Jonson.
Bundan tashqari, tropik okeanlar yuzasidagi issiqlik kuchliroq boʻronlarning vujudga kelishi uchun
zarur boʻlgan energiyani hosil
qilib, intensiv va yanada
vayronkor boʻronlarni paydo
qilmoqda.