Islomofobiya kuchayishidagi muhim bosqich: 11 sentyabrʻ xurujlari
AQSh "Terrorga qarshi kurash" shiori bilan dunyoning barcha davlatlariga islomofobiyani eksport qilishga muvaffaq boʻldi.
2001 yil 11 sentyabrda Nʻyu York shahridagi Jahon savdo
markazining egizak minoralari va Vashingtondagi Pentagonda sodir etilgan terror
xurujlaridan 23 yil oʻtib, dunyoning katta qismida musulmonlar va islom diniga
nisbatan ehtiyotkorlik, kamsitish, begonasirash va hatto dushmanlikkacha aylanib
ketgan harakatlarga zoʻravonlik ham qoʻshildi, deyish mumkin.
Islomofobiya qanday paydo boʻlgan?
Bugungi kunda musulmonlar va islomga boʻlgan adovat, yaʻʻni
islomofobiyaning kelib chiqishi 2001 yildan ancha ilgari boshlangan. Islom
jamiyatlari VIII asrda nasroniylar bilan toʻqnash kelgan vaqtdan to XII-XIV
asrlardagi salib yurishlarigacha Gʻarbda Islom va musulmonlarga nisbatan ehtiyotkorlik,
qoʻrquv va dushmanlik shakllandi.
Andalusiyaning fath etilishi va Usmonlilar davlati Evropaning
sharqiy qismida hukmronlik qilgan davrda yanglish qarashlar, xurofot va tuhmatga
asoslangan Islomga dushmanlikning ham ijtimoiy, ham siyosiy asoslari yaratildi.
Ikkita jahon urushi oʻrtasida vujudga kelgan antisemitizm Gʻarb tafakkur olamida
islomofobiya oʻrnini egallagan boʻlsa-da, 1979 yildagi Eron inqilobi, Evropada
millionlab musulmon “gastarbayter”larining mavjudligi va 1991 yilda Sovet
Ittifoqining parchalanishi islom va musulmonlarning yangidan begonalashtirilishiga
sabab boʻldi.
1973 yilgi neft inqirozi ortidan Evropada yuz bergan
iqtisodiy muammolar turklar va musulmonlardan yotsirashni va chetlashtirishni yanada
kuchaytirdi. Natijada 1980 yilda Germaniyada birinchi marta neonatsistlar tomonidan
Turkiya fuqarosi oʻldirildi. Ayniqsa, Germaniyada turklarga qarshi qotillik va
terror faoliyatlari yil sayin ortib bordi. Musulmonlar yashaydigan uylar va
qochqinlar lagerlari yoqib yuborildi.
90-yillarda boʻlib oʻtgan Checheniston hamda Bosniya urushlari ham
Gʻarbning islomga boʻlgan dushmanligini kuchaytirishda muhim rol oʻynadi. Bundan
tashqari, koʻp qutblilikka aylangan xalqaro munosabatlar globallashuvga olib
keldi, rivojlanayotgan musulmon davlatlaridan Gʻarb mamlakatlariga mehnat va
talabalar migratsiyasi sezilarli darajada oʻsdi. Bu oʻsish bilan bir qatorda, shu
paytgacha oʻz holicha yashab kelgan nasroniy jamiyatlari faqat noxolis ommaviy
axborot vositalari va tarix kitoblaridagi notoʻgʻri maʻʻlumotlar orqali yanglish
taniganlari musulmonlar bilan birga yashay boshladilar. Bu jarayonda har qancha
“Islom xanjari” (1979), “Tsivilizatsiyalar toʻqnashuvi” (1996) kabi asarlar hamda
musulmonlarni tajovuzkor va terrorchi sifatida tasvirlovchi video oʻyinlar va
filʻmlar yaratilgan boʻlsa-da, ularning hech biri bugungi islomofobiyani keltirib
chiqarishda 2011 yil 11 sentyabrdagi terror hujumidan keyingi siyosatchilar,
ziyolilar, akademiklar va ommaviy axborot vositalari tomonidan olib borilgan
muntazam aksil-islom tashviqotlari kabi samarali boʻlmadi.
Islomofobiya butun dunyoga eksport qilindi
AQShning oʻsha paytdagi prezidenti kichik Jorj Bush 11 sentyabrʻ
xurujlaridan keyingi nutqida terrorizmga qarshi global urush eʻʻlon qilganlarini
aytib, bu urushni Salib yurishlariga oʻxshatdi. Shu tariqa Bush yuzlab yillik yomon
gumon, nafrat va marginallashtirishni yana yuzaga chiqardi. Bush "Terrorga qarshi
urush" nomi ostida butun dunyoga oʻz doktrinasini oʻtkazishga urindi.
Doktrinaga koʻra, barcha davlatlar AQShni "terrorizm"ga qarshi kurashda
qoʻllab-quvvatlashga majbur qilindi.
Shunday qilib, AQSh va “terrorchi” sifatida koʻrsatilgan
musulmonlar oʻrtasida jahon miqyosida “urush” boshlandi. AQSh 2001 yilda
Afgʻonistonni, 2003 yilda Iroqni ishgʻol qildi. Ushbu davlatlar va uning atrofidagi
hududlar hokimiyatidagi boʻshliqlar sababli vujudga kelgan yangi terrorchilik
tashkilotlari global miqyosda xurujlarni amalga oshirdi. Bu xurujlarini Islom
davlatini barpo etish yoʻlida amalga oshirganliklarini eʻʻlon qilgan mazkur
tashkilotlarning xatti-harakatlari va nutqlari AQSh va Evropa davlatlari
tomonidan mamnuniyat bilan kutib olindi, “Islomiy terrorizm” atamasi
ommalashtirilib, musulmonlar zoʻravon, inson huquqlari va demokratiyaga dushman
terrorchilar sifatida koʻrsatildi. Bundan tashqari, 2008 yildagi global iqtisodiy
inqiroz ortidan oʻrta qatlamning moliyaviy qiyinchilikka uchrashi dunyoda
islomofobiyaning kuchayishiga sabab boʻldi.
Evropa va AQSh jamiyatlarining muhim qismi boshidan kechirayotgan
iqtisodiy muammolarga musulmon immigrantlari va elita hukmronlik qilayotgan
demokratik institutlarni asosiy sababi sifatida koʻrdi. Jamiyatlarning oʻta oʻng
gʻoyalar va partiyalarni qoʻllab-quvvatlashi kundan-kunga ortib bordi.
Evropa mafkuraviy spektridagi deyarli barcha partiyalar va
nohukumat tashkilotlari (NNT) oʻngchilari-yu, soʻlchilari bir-biriga oʻxshash fikr va
shiorlarni maʻʻqullashi natijasida markaziy mavqeini yoʻqotib, marginallashmoqda.
Islomofobiyaning inʻʻikosi sifatida ommaviy axborot vositalarida musulmonlarga
qarshi karikatura va nafrat soʻzlari, Qurʻʻoni Karimni yoqish harakatlari koʻpayib
borayotgan bir paytda, zoʻravonlik va terrorchilik harakatlari ham kuchaymoqda.
Musulmonlar soni eng koʻp Evropa davlatlaridan biri boʻlgan Germaniyada 2001 yilda
musulmonlarga qarshi 980 ta, 2008 yilda 1113 ta, 2015 va 2016 yillarda mos
ravishda 1485 va 1698 ta zoʻravonlik sodir etilgan. Xuddi shu yillarda oʻta
oʻngchilik taʻʻsiridagi jinoyatlar soni 2001 yilda 14 ming 725, 2008 yilda 20 ming
422, 2015 va 2016 yillarda mos ravishda 22 ming 960 va 23 ming 555 tani tashkil
etgan. Oʻta oʻng guruhlarga qoʻshilish ehtimoli boʻlganlar soni 2017 yilda 24 ming
kishini tashkil etgan boʻlsa, 2021 yilga kelib bu koʻrsatgich 33 ming 900 nafarga
yuksaldi.
Biroq Islomga tarixiy dushmanlikdan tashqari, islomofobiya
kuchayayotgan yagona mintaqa Evropa yoki AQSh kabi Gʻarb dunyosi emas. AQSh
"Terrorga qarshi kurash" bahonasi bilan dunyoning barcha davlatlariga
islomofobiyani eksport qilishga muvaffaq boʻldi. Myanmada rohinjalarga, Hindistonda
musulmonlarga, Xitoyda uygʻurlarga qarshi sodir etilayotgan vahshiylik va zulmlar,
Germaniya, Kanada, Shri-Lanka va Yangi Zelandiyada yashovchi musulmonlar va
masjidlarga qarshi sodir etilgan terror xurujlari va nihoyat Isroil tomonidan
Falastinda olib borilayotgan genotsid va Gʻarbning Isroilni soʻzsiz
qoʻllab-quvvatlashi hisobga olinsa, islomofobiya endi global hodisaga aylangani
ayon boʻladi....
Dr. Soner Taucher,
Sakarya universiteti Siyosiy fanlar fakulʻteti
xalqaro aloqalar boʻlimi oʻqituvchisi
