Iqlim oʻzgarishi natijasida salomatlikka tahdidlar rekord darajaga etdi
JSSI hisobotiga koʻra, iqlim oʻzgarishining sogʻliq uchun tahdidlarini koʻrsatib boruvchi 15 koʻrsatkichdan 10 tasi yangi rekordlarni qayd etdi. Oʻtgan yili odamlar sogʻligʻi uchun xavfli ekstremal harorat odatdagidan 50 kun koʻproq vaqt davomida kuzatildi, kuchli qurgʻoqchilik esa global quruqliklarning 48 foiziga taʻʻsir koʻrsatdi.
Dunyo
boʻylab jadallik bilan oʻzgarib borayotgan iqlim tufayli inson salomatligiga
tahdidlar rekord darajaga etgani maʻʻlum qilindi.
Jahon sogʻliqni saqlash tashkiloti (VOZ) bilan hamkorlikda
ishlab chiqilgan, 57 ta
ilmiy muassasa hamda BMT,
Jahon Meteorologiya Tashkilotining 122 nafar etakchi ekspertlari tomonidan ilgari surilgan Lanset salomatlik
va iqlim oʻzgarishi hisoboti
eʻʻlon qilindi.
Hisobotga koʻra, global izlanishlar iqlim oʻzgarishining sogʻliq uchun tahdidlarini koʻrsatib boruvchi 15
koʻrsatkichdan 10 tasi yangi rekordlarni qayd etgan.
2023 yil kuzatuvlar
tarixidagi eng issiq yil boʻlib, doimiy qurgʻoqchilik, halokatli jazirama
toʻlqinlari va halokatli oʻrmon yongʻinlari, boʻron va suv toshqinlari bilan odamlar
salomatligi, hayoti va turmush tarziga favqulodda taʻʻsir koʻrsatdi. Oʻtgan yili
odamlar sogʻligʻi uchun
xavfli ekstremal harorat odatdagidan 50 kun koʻproq vaqt davomida kuzatildi, kuchli
qurgʻoqchilik esa global quruqliklarning 48 foiziga taʻʻsir koʻrsatdi.
65 yoshdan oshgan odamlar orasida issiqlik bilan bogʻliq oʻlimlar
1990-yillardagi
darajaga nisbatan oʻtgan yili rekord darajada – 167 foizga oshdi.
Haroratning
koʻtarilishi 512 million potentsial ishchi kuchining yoʻqolishiga olib keldi, ayni
paytda butun dunyo boʻylab odamlar piyoda yoki velosipedda yurish kabi ochiq havoda engil
jismoniy mashqlar paytida rekord darajadagi issiqlik stressiga duchor boʻlishdi. Bu
yoʻqotish 1990-1999 yillardagi oʻrtacha koʻrsatkichga nisbatan 49 foizga yuqori va 835
milliard dollarlik iqtisodiy hajmga toʻgʻri keladi.
Soʻnggi 10
yil ichida 1961-1990 yillardagi oʻrtacha koʻrsatkich bilan solishtirganda, er yuzining
61 foizida ekstremal yogʻingarchilik hodisalari koʻpaydi. Bu suv toshqini,
yuqumli kasalliklar va suvning ifloslanishi xavfini oshirdi. Bunga parallelʻ
ravishda tez-tez uchraydigan issiqlik toʻlqinlari va qurgʻoqchilik 2022 yilda 124
mamlakatda 151 milliondan ortiq kishining oziq-ovqat taʻʻminotida jiddiy
muammolarga duch kelishiga olib keldi.
Shunday qilib, 2019-2023 yillarda ekstremal ob-havo
hodisalari natijasida yuzaga kelgan iqtisodiy yoʻqotishlarning umumiy yillik
qiymati 227 milliard dollarga etgani taxmin qilingan.
Tez oʻzgarib turadigan iqlim tufayli chivinlar bilan yuqadigan
oʻlimga olib keladigan yuqumli kasalliklarning tarqalishi ehtimoli ham oshdi. Oʻtgan yili 80 dan
ortiq mamlakatlarda 5 milliondan ortiq denge kasalligi qayd etilgan va bu tarixdagi eng yuqori koʻrsatkichdir.
Hisobotda hukumatlar va kompaniyalarning qazib olinadigan yoqilgʻilarga doimiy sarmoyalari tarixdagi eng yuqori darajaga etgani, bu esa emissiyaning ham mos ravishda ortishi hamda yoʻqotishlarni keltirib chiqarayotganini koʻrsatmoqda. Oʻtgan yili energetika sektoridan karbonat angidrid chiqindilari hajmi 2022 yilga nisbatan 1,1 foizga oshib, tarixdagi eng yuqori darajaga etdi.
Mavzuga aloqador
-
Jahon Meteorologiya Tashkiloti maʻʻlumotlariga koʻra, atmosferaga issiqxona gazlari chiqindilari boshqa qitʻʻalarga qaraganda ancha past boʻlishiga qaramay, Afrikada harorat oʻrtacha global koʻrsatkichdan tezroq koʻtarilmoqda. Hozirgi vaqtda Afrika davlatlari jazirama toʻlqinlari, kuchli yomgʻirlar, suv toshqinlari, tsiklonlar va uzoq davom etgan qurgʻoqchiliklar tufayli yalpi ichki mahsulotning oʻrtacha 2-5 foizini yoʻqotmoqda.
-
BMT maʻʻlumotlariga koʻra, 2030 yilga kelib dunyoda 3,3 milliarddan ortiq aholi toza suv va sanitariya taʻʻminotidan mahrum boʻlishi mumkin. Dunyo mamlakatlarining yarmida daryolar, koʻllar va suvli qatlamlar kabi chuchuk suv ekotizimlari buzilmoqda, daryolar va koʻllar quriyapti, suvli qatlamlar haddan tashqari ekspluatatsiya qilinmoqda. Bu esa har yili er osti suvlari sathining keskin pasayishiga olib kelmoqda.
