Global inqiroz: dunyoda toza suv zaxiralari tugab boryaptimi?

BMT maʻʻlumotlariga koʻra, 2030 yilga kelib dunyoda 3,3 milliarddan ortiq aholi toza suv va sanitariya taʻʻminotidan mahrum boʻlishi mumkin. Dunyo mamlakatlarining yarmida daryolar, koʻllar va suvli qatlamlar kabi chuchuk suv ekotizimlari buzilmoqda, daryolar va koʻllar quriyapti, suvli qatlamlar haddan tashqari ekspluatatsiya qilinmoqda. Bu esa har yili er osti suvlari sathining keskin pasayishiga olib kelmoqda.

Birlashgan Millatlar Tashkiloti (BMT)ning Suv va Atrof-muhit dasturlari oʻtgan oyda hisobot eʻʻlon qildi. Unda 2030 yilgacha barcha uchun toza suv va sanitariya taʻʻminotini yoʻlga qoʻyishga chaqiruvchi BMTning Barqaror rivojlanish maqsadlari (BRM)da keltirilgan 6-bandni bajarish imkonsiz ekani tan olindi.

Ogohlantirilishicha, 2030 yilga kelib dunyoda 3,3 milliarddan ortiq aholi toza suv va sanitariya taʻʻminotidan mahrum boʻlishi mumkin. Dunyo mamlakatlarining yarmida daryolar, koʻllar va suvli qatlamlar kabi chuchuk suv ekotizimlari buzilmoqda, daryolar va koʻllar quriyapti, suvli qatlamlar haddan tashqari ekspluatatsiya qilinmoqda. Bu esa har yili er osti suvlari sathining keskin pasayishiga olib kelmoqda.

Buning ustiga, barcha turdagi suv havzalari tezda ifloslanmoqda. Koʻpincha suv inson yoki hayvon isteʻʻmoli uchun yaroqsiz boʻlib qolyapti. Oqibatda tirik mavjudotlar, shu jumladan oʻsimliklar salomatligiga jiddiy ziyon etmoqda.

Hisobotda vaziyat nafaqat inson salomatligi uchun, balki oziq-ovqat xavfsizligi va bioxilmaxillikka jiddiy tahdid solishi va iqlim oʻzgarishini yanada kuchaytirishi haqida ogohlantiriladi.

Afsuski, bu ogohlantirish olimlar va ekologlar tomonidan bir necha yillardan beri aytib kelinayotgan bashoratlarning aks-sadosi xolos.

Toʻgʻri, jahon etakchilarining suvni nafaqat biz insonlar uchun, balki sayyora va Erdagi boshqa tirik mavjudotlar uchun ham asrab-avaylash zarurligi haqidagi odatiy va yuzaki bayonotlari etarlicha yangramoqda. Biroq uzundan uzoq nutqlar qarsakbozlikdan boshqa natija bermayapti.

BMTning eng yuqori darajalarida rezolyutsiyalar, shu jumladan bir ovozdan qabul qilingan qarorlar mavjud, ammo amaliy harakatlar va yuqori natija etishmayapti. Ayrim mamlakatlarda amalga oshirilgan chora-tadbirlar butun dunyo muammosini hal qilishi dargumon.

Soʻnggi hisobotda vaziyatning qay darajada ogʻirligi turlicha koʻrsatilgan. Unda aytilishicha, deyarli barcha rivojlanayotgan va qashshoq mamlakatlar, asosan Afrika, Markaziy Osiyo, Janubiy Osiyo hamda Janubi-Sharqiy Osiyodagi 90 ga yaqin mamlakatda chuchuk suv ekotizimlarining keng koʻlamli buzilishi kuzatilgan. Dunyo boʻylab 402 ta daryo havzasida suv miqdori kamaygan. Bu esa degradatsiya jarayoni qanchalik tez kechayotganini koʻrsatadi.

Suvni isrof qilish, ifloslantirish, toʻgʻonlar barpo etish, erdan notoʻgʻri foydalanish va iqlim oʻzgarishi kabi holatlar dunyo ekotizimini saqlab qolishda qiyinchiliklarni yuzaga keltirmoqda. BMT hisobotida aytilishicha, qirgʻoq yaqinida akvakulʻtura va dehqonchilik kabi insoniy aralashuvlar ham vaziyatni chigallashtirmoqda. Tahdidlar asosan dunyo aholisining yarmidan koʻprogʻini qamrab oladi. Asosiy xavf iqtisodiy taraqqiyot piramidasining eng quyi pogʻonasida turgan Afrika va Osiyoga toʻgʻri kelgani sababli, inqirozga qarshi kurashish uchun har qanday samarali harakat faqat tashqi dunyo, yaʻʻni boy mamlakatlarning moliyaviy va texnik yordami bilan amalga oshirilishi mumkin.

Hisobotda taʻʻkidlanishicha, Evropa va Shimoliy Amerikada vaziyat biroz yaxshilangan. Bu shuni anglatadiki, texnologiya va eng muhimi, pul bilan inqirozni sekinlashtirish, butunlay toʻxtatish yoki hech boʻlmaganda qisman orqaga qaytarish mumkin.

Ammo buning uchun boy davlatlar oʻz koʻmagini ayamasligi, ham moliyaviy, ham ilmiy resurslarini dunyoning kam taʻʻminlangan hududlari bilan baham koʻrishi lozim.

Biroq, bu rivojlanayotgan mamlakatlar mustaqil ravishda hech narsa qila olmaydi degani emas. Ularda hech boʻlmaganda suv resurslarining degradatsiyasini sekinlashtirish uchun koʻpgina imkoniyatlar mavjud. Birinchidan, boshqaruvni tubdan takomillashtirish, nafaqat suv resurslarini toʻgʻri taqsimlash va boshqarish, balki uning ifloslanishini nazorat qilish uchun sanoat cheklovlarini oʻrnatishi kerak.

Shuningdek, hukumatlar, ayniqsa, jamiyatning eng boy qatlamlari tomonidan suvni behuda isrof qilinishiga yoʻl qoʻymasligi shart. Bu nafaqat suv taʻʻminotini yaxshilaydi, balki soʻnggi yigirma yil ichida, ayniqsa, Hindiston kabi mamlakatlarda keskin oshib borayotgan isteʻʻmoldagi tengsizlikni kamaytiradi.

Masʻʻullar, inchunin, fermerlarga dehqonchilikda suvni tejashga oʻrgatishlari va katta hajmdagi suv talab qilmaydigan ekinlar yoki dehqonchilik usullariga oʻtishni oʻrgatishi mumkin. Bu Osiyo va Afrikaning asosiy qishloq xoʻjaligiga asoslangan mamlakatlarida allaqachon yoʻlga qoʻyilgan. Ushbu choralar rivojlanayotgan mamlakatlar rahbarlarining imkoniyati doirasida boʻlib, aslida ularning vazifasi ham sanaladi.

Ularning suv inqiroziga qarshi echim topishga intilmasligi nafaqat oʻz xalqi, balki Er sayyorasi va butun insoniyatga qarshi jinoyat, desak xato boʻlmaydi.

Ranvir S. Nayar, Media India Group platformasining bosh muharriri va Hindiston mukammallik jamgʻarmasi asoschisi