Dunyo oʻzi bilan oʻzi ovora boʻlib qoldi: Sudan haqida kim qaygʻuradi?

 

 

2010 yillarda Suriya va Livandagi mojarolar haqidagi xabarlar vaqti-vaqti bilan gazetalarda paydo boʻldi, ammo Yamandagi inqiroz unutib qoʻyildi. Afsuski, bu yil Gʻazo, Ukraina va Livandagi mojarolar tufayli Sudan eʻʻtibor roʻyxatidan pastga tushib ketdi. Kelgusi yilda butun dunyodagi hukumatlar va axborot agentliklari Sudandagi voqealarga eʻʻtibor qaratishlari va sudanliklarning hikoyalariga munosib eʻʻtibor berishning yangi usullarini oʻylashlari kerak. Britaniya Islomiy yordam tashkiloti direktori Tufail Husayn maqolasidan.

 

 

Oʻtgan yil boshida gumanitar inqiroz koʻlamini oʻz koʻzim bilan koʻrish uchun Sudanga bordim. Koʻrganlarim esa meni larzaga soldi.

 

Butun oilalar kuniga atigi bir mahal ozgina ovqat bilan kun oʻtkazishga majbur boʻlishmoqda, IDP (ichki koʻchirilganlar) lagerlari koʻchib kelayotganlarning koʻpligi tufayli toʻlib-toshib ketgan va odamlar zoʻravonlik hamda vahshiyliklar haqidagi dahshatli voqealarni soʻzlab berishmoqda. Biroq meni eng hayratga solgan narsa xalqaro eʻʻtiborning yoʻqligi boʻldi.

 

Sudandagi urush dunyodagi eng ogʻir ochlik va ichki koʻchirilganlar inqirozini keltirib chiqardi. 11 milliondan ortiq inson, bu London va Birmingem shaharlarining umumiy aholisidan ham koʻp, uy-joylarini tashlab, mamlakat ichida boshqa joylarga koʻchib oʻtishga majbur boʻlgan.

 

Mamlakat aholisining yarmi, yaʻʻni 25,6 million kishi oziq-ovqat bilan etarlicha taʻʻminlanmagan, yaʻʻni ular keyingi ovqatni qachon eyishlarini bilishmaydi. Urush dehqonlarni erlaridan haydab, bozorlarni ship-shiydon qilgani, odamlarni insonparvarlik yordamidan mahrum etgani sababli Darfur viloyatida ocharchilik boshlandi.

 

Shunday boʻlsa-da, mojaro boshlangan 2023 yil aprelidan beri bu miqyosdagi gumanitar inqiroz xalqaro eʻʻtiborni unchalik jalb etmadi. Port-Sudan va Gedarefdagi IDP lagerlariga tashrif buyurganimda, birorta ham jurnalistlar jamoasini uchratmadim. Yigirma yil ilgari Sudan inqirozi bu darajada eʻʻtiborsiz qolishi mutlaqo tasavvurga sigʻmasdi.

 

Albatta, butun mamlakat boʻylab hukm surayotgan tartibsizliklar tufayli jurnalistlar uchun katta qiyinchiliklar mavjud va inqiroz haqida xabar berishga uringan mahalliy jurnalistlar jiddiy xavf-xatarlarga duch kelishmoqda. Shunga qaramay, soʻnggi oylarda baʻʻzi ajoyib reportajlar ham eʻʻlon qilindi.

 

Biroq yoritish koʻlami voqealar miqyosiga mos kelishi nihoyatda muhim. Ommaviy axborot vositalarining eʻʻtiborisiz Sudanga juda zarur boʻlgan siyosiy, diplomatik va gumanitar harakatlar amalga oshmay qolishi mumkin.

 

Xoʻsh, nima uchun Sudan eʻʻtibor markazida boʻlish uchun kurashmoqda? Sudanni diqqat markazidan chetda qoldirayotgan bir qator turli omillar mavjud.

 

Dunyo oʻzi bilan oʻzi ovora boʻlib qoldi

 

Afsuski, menimcha, dunyo miqyosida biz boshqa odamlarning muammolaridan yuz oʻgirib, oʻzimiz bilan oʻzimiz ovora boʻlib qoldik. Soʻnggi yillardagi global iqtisodiy inqiroz butun dunyoda, jumladan, oʻz yurtimiz Britaniyada ham qashshoqlik va azob-uqubatlarni yanada kuchaytirdi.

 

Britaniya Islomiy yordam tashkilotida mamlakatlarimizdagi tobora ortib borayotgan qashshoqlik darajasini yumshatishga harakat qilayotganimiz sababli ichki dasturlarimiz yildan-yilga kengayib bormoqda. Afsuski, bu boshqa mamlakatlardagi odamlarning azob-uqubatlari eʻʻtiborimizga loyiq emas, deb hisoblanayotganini anglatadi.

 

Bundan tashqari, baʻʻzi ommaviy axborot vositalarining Britaniyaga kelishga urinayotgan qochqinlar va boshpana izlovchilarni qanday yomonlayotganini koʻrdik. 30 yil oldin vahshiyliklar va inson huquqlari poymol qilinishidan qochayotgan odamlardan yuz oʻgiramiz, deb kim oʻylardi deysiz?

 

Afsuski, menimcha, koʻplab aziyat chekayotganlarni oʻz tirikchiliklariga tahdid solishi mumkin boʻlgan "begonalar" sifatida koʻrishmoqda, chunki bu erda koʻpchilik tobora yomonlashib borayotgan iqtisodiy vaziyat bilan kurashmoqda.

 

Soʻnggi oʻn yillikda Afrikadagi inqirozlar eʻʻtiborni jalb qilishga qiynalmoqda. Somali dahshatli qurgʻoqchilikka duch kelganini qancha odam biladi?

 

Yoki Kongo Demokratik Respublikasini shafqatsiz toʻqnashuvlar vayron qilayotganini-chi? Bugungi kunda Afrika qitʻʻasi koʻpincha qoralanadi, chunki u erda gumanitar inqirozlar oddiy hol degan zararli stereotiplar avj olgan.

 

Irqchilik va ongsiz (yoki ongli) notoʻgʻri tasavvurlar bilan dastaklangan bunday asossiz qarashlar Gʻarb odamlari uchun Afrikadagi muammolarni eʻʻtiborsiz qoldirishni osonlashtirdi.

 

Aslida, biz ushbu inqirozdan aziyat chekkan boshqa oilalarga gʻamxoʻrlik qilish yoʻlida eng koʻp harakat qilayotganlar sudanliklarning oʻzlari ekanligini koʻrdik. Mahalliy jamoalar ichki koʻchirilganlarni oʻz uylarida kutib olishdi va oziq-ovqatlarini baham koʻrishdi. Mahalliy jamoat oshxonalari va yoshlar boshchiligidagi guruhlar shu paytgacha gumanitar yordamning asosiy tayanchi boʻlib xizmat qildi, ammo ular inqirozning koʻlami tufayli qiyinchiliklarga duch kelishmoqda.

 

Siyosiy echimlar

 

Qitʻʻadan tashqaridagi global kuchlar BMT qurol embargosini eʻʻtiborsiz qoldirib, Sudandagi kabi inqirozlarni avj oldirmoqda. Bu masalaga eʻʻtiborsizlik juda katta zarar olib keladi, zero odamlar kamroq qaygʻursa, siyosiy harakatlarga nisbatan bosim ham shuncha kamayadi. Eng muhimi, insonparvarlik yordami hech qachon etarli boʻlmaydi – shu bois siyosiy va diplomatik echimlar zarur.

 

Jamoatchilik tushunchasi va xabardorlikning etishmasligi inqirozga salbiy taʻʻsir koʻrsatdi. "Britaniya Islomiy yordam tashkiloti" va "Savanta" xizmati oʻtkazgan soʻrovga koʻra, Britaniyadagi katta yoshdagilarning 70 foizi Sudandagi hozirgi inqiroz haqida hech narsani bilmaydi.

 

Nihoyat, Sudan mojarosining joriy davri uning ziyoniga ishladi, chunki ayni paytda dunyoning bor diqqati Gʻazosidagi dahshatli inqirozga qaratilgan. 2023 yil oktyabrdan beri Gʻazo yangiliklar xizmati xorijiy boʻlimlarining sarlavhalarida hukmronlik qilmoqda va bu asosli.

 

Mazkur hududda koʻrayotganlarimiz gʻoyat fojiali, chunki Isroil harbiy kuchlari Falastin xalqiga nisbatan shafqatsizlik ustiga shafqatsizlik sodir etmoqda. Bu Gʻazo kamroq yoritilishi kerak degani emas. Gʻazo aholisi misli koʻrilmagan inqirozga duch kelmoqda, ammo hamon oʻt ochishni toʻxtatishga harakat qilinayotgani yoʻq. Axborot agentliklari falastinliklarning azob-uqubatlari tugamasidan vayronagarchilik haqida xabar berishni toʻxtatmasligi kerak. 

Global yangiliklar kun tartibi koʻpincha bir vaqtning oʻzida bir nechta gumanitar voqealarni yoritishga qiynaladi. 2000 yillarga nazar solsak, Sudanning Darfur mintaqasidagi inqiroz katta yangilik edi, Kongo Demokratik Respublikasidagi voqealar esa eʻʻtibordan chetda qolgandi. 

2010 yillarda Suriya va Livandagi mojarolar haqidagi xabarlar vaqti-vaqti bilan gazetalarda paydo boʻldi, ammo Yamandagi inqiroz unutib qoʻyildi. Afsuski, bu yil Gʻazo, Ukraina va Livandagi mojarolar tufayli Sudan eʻʻtibor roʻyxatidan pastga tushib ketdi. 

Kelgusi yilda butun dunyodagi hukumatlar va axborot agentliklari Sudandagi voqealarga eʻʻtibor qaratishlari va sudanliklarning hikoyalariga munosib eʻʻtibor berishning yangi usullarini oʻylashlari kerak. 

Xalqaro jurnalistikaning roli juda muhim va qoʻllab-quvvatlanishi lozim, zero, yuqori sifatli reportajlar hukumatlarning Sudan inqirozini hal etish uchun  diplomatik va gumanitar echimlar bilan harakatga kelishi yoki kelmasligini hal qiluvchi omil boʻlishi mumkin.

 

Tufail Husayn, Britaniya Islomiy yordam tashkiloti direktori