Трамп нима учун Яманни бомбардимон қилмоқда?

Америка Қўшма Штатларининг Яманга қарши сўнгги бомбардимон кампанияси ҳусийларнинг Қизил денгиздаги кема қатнови бўйлаб ҳужумларини тўхтатишга қаратилган, шунингдек, бу – Эронга сигнал юбориш мақсадини ҳам кўзлаган.

исроил Ғазо секторидаги геноцидни тўлиқ кўламда қайта бошлашидан атиги икки кун олдин Қўшма Штатлар Яманда бомбардимон кампаниясини ишга туширди.

Бу тажовуз исроил бош вазири Бинямин Нетаняҳу ва АҚШ президенти Дональд Трампнинг Яқин Шарқда туганмас уруш ва вайронагарчиликка олиб келадиган режаларининг муҳим қисмидир.

исроил ва АҚШ бу операциялар ҳақида бир-бирини хабардор қилган бўлса-да, ҳар икки давлат ўз ҳаракатларини бошқасидан мустақил, аммо ҳамкорликдаги фаолият сифатида тақдим этди. Албатта, бу қисман исроилнинг Ғазодаги шафқатсиз геноцидни АҚШнинг моддий ёрдамисиз давом эттира олмаслиги ҳақидаги ҳақиқатни яширишга уринишдир.

Бироқ Трамп учун бу ерда яна бир жиҳат бор. У ўзи ва Нетаняҳунинг ёндашувини ўз манфаатларини кўзловчи мустақил, бироқ иттифоқдош давлатларнинг ҳаракати сифатида кўрсатишни маъқул кўради. У исроил ўз йўлини белгилаётгани, АҚШ эса ўз манфаатларини кўзлаётгани тасвирини яратишга интилади. Аммо бу тасвир Трамп исроил ёки бошқа биров унинг хоҳишига кўра ҳаракат қилишини истаган заҳоти парчаланиб кетади.

АҚШнинг эътибори Ғазога эмас, Яманга қаратилган, бу эса Нетаняҳуга Трамп бефарқ қараган кенг кўламли геноцидни давом эттиришга имкон беради. Трамп Ғазо соҳилида Нетаняҳу билан жирканч тарзда кайф-у сафо қилиш ҳақида хаёл суриши мумкин, бироқ Ансоруллоҳ (одатда ҳусийлар деб аталади) фаластинликларни ҳимоя қилиш ва улар билан бирдамликда ҳаракатланишга тўсқинлик қилишдан манфаатдор Америка компаниялари мавжуд.

Трампнинг мотивлари ҳар доим бироз ноаниқ кўринса-да, бу унинг шошқалоқлиги, билимсизлиги натижаси бўлгани каби, ўйланган режанинг бир қисми ҳамдир. Аммо АҚШ Ансоруллоҳнинг Қизил денгиз кемаларига ҳужумларини тўхтатишдан аниқ манфаатдор ва Вашингтонда ҳамон бунга эришишнинг аниқ усули бўлган ягона чорадан - исроилни Ғазо қамалини бекор қилишга мажбурлашдан - бош тортиш кузатилмоқда. Бу омиллар АҚШнинг Яманга давом этаётган ҳужумлари сабабларидан бири бўлган кўринади.

Ҳаммаси Эрон билан боғлиқ 

Кенг кўламда қаралса, масала ҳар доимгидек Эрон билан боғлиқ. Аввал Яманга, кейин Ғазога ҳужумлар Трамп март ойи бошида Эрон олий раҳбари Оятуллоҳ Али Хоманаийга ядро келишуви бўйича янги музокаралар ўтказишга чақирувчи мактуб йўллаганидан сўнг рўй бергани бежиз эмас.

Чоршанба куни хабар қилинишича, ўша мактубда Трамп Эронга янги келишувга эришиш учун икки ойлик муҳлат берган. Эрон аллақачон янги музокараларга таҳдид ва босим остида жалб қилинмаслигини айтган. Бу баёнот Трампнинг агар Эрон келишмаса, уруш билан таҳдид қилганига жавобан янграган.

"Биз Эрон билан сўнгги нуқтага етиб келдик. Биз сўнгги дақиқалардамиз. Уларда ядро қуроли бўлишига йўл қўйиб бўлмайди. Тез орада нимадир содир бўлади. Мен бошқа вариантдан кўра тинчлик битимини афзал кўраман, бироқ ўша бошқа вариант муаммони ҳал қилади”, – деб айтган Трамп 7 март куни журналистларга. 

Икки ойлик муддат, шунингдек, Жо Байден маъмуриятининг сўнгги кунларида ишлаб чиқилган ва Трамп маъмуриятининг дастлабки баҳолари билан тасдиқланган АҚШ разведкаси баҳосига мос келади. Унга кўра, исроил 2025 йилнинг биринчи ярмида Эроннинг ядро объектларига ҳужум қилиши мумкин.

Агар бу Трамп режасининг бир қисми бўлса, у ўз таҳдидини тўғридан-тўғри амалга ошириши шарт эмас, шунчаки исроилни қўллаб-қувватлаши кифоя.

Бу Трампнинг нима учун Ансоруллоҳ фаолиятида Эронни айблаш учун бунчалик жон куйдирганини ҳам тушунтиради. Кўпчилик хабардор экспертлар Эрон ва Ансоруллоҳ ўртасида дўстона муносабатлар мавжудлиги, Эрон Яман гуруҳини қўллаб-қувватлашига қўшилса-да, Ансоруллоҳ Эроннинг буйруғи ёки назорати остида ҳаракат қилмаслигини таъкидлайди. Душанба куни Эроннинг Ансоруллоҳдан АҚШ билан қарама-қаршиликни юмшатишни сўрагани ҳақидаги хабар аниқ рад этилди. Бу хатти-ҳаракат, албатта, қўғирчоқ гуруҳники эмас.

Ансоруллоҳ исроил Ғазони қамал қилишни тўхтатмагунча Қизил денгиздаги ҳужумларини давом эттиришга ваъда берди. Бу уларнинг бошидан бери тутган позицияси бўлиб, улар фаластинликлар билан бирдамликда ҳужумларни бошлаган ва Ғазодаги "вақтинчалик тинчлик" даврида, гарчи исроил уни бир неча бор бузган бўлса-да, ўз ҳужумларини тўхтатишган эди. Улар фақат исроил Ғазони тўлиқ қамалга олишни қайта тиклаганидан кейингина ўз ҳаракатларини давом эттирдилар. 

Трамп Яманда нимага эришмоқчи?

Ансоруллоҳнинг Қизил денгиздаги ҳужумлари минтақадаги кема қатновига жиддий таъсир кўрсатди. Илгари кемалар Осиё ва Шарқий Африкадан Қизил денгиз бўйлаб ва Сувайш канали орқали Ўрта ер денгизи ва Атлантика океанига бора олган бўлса, энди кўпчилик жанубга, жанубий Африкадаги Яхши Умид бурнини айланиб ўтиб, шимолга қайтишга мажбур бўлмоқда. Бу барча турдаги товарларни етказиб бериш харажатларини сезиларли даражада оширади ва Ансоруллоҳ ҳужумлари туфайли суғурта харажатларининг ошиши билан биргаликда, кемачилик саноатига ва товарлар экспорти ҳамда импортига катта иқтисодий зарар етказади, бу эса кемалар ва товарлар йўқолишидан келиб чиқадиган зарардан анча каттадир. 

Бу иқтисодий таъсир исроилнинг геноцид хатти-ҳаракатларига қарши қўйилган энг сезиларли моддий зарар ҳисобланади. Албатта, бу Исроил ёки АҚШни тўхтата олмади.

Бироқ Ансоруллоҳ ҳатто Ҳизбуллоҳ, Эрон ва бошқа турли қуролли гуруҳларнинг биргаликдаги саъй-ҳаракатлари ҳам уддалай олмаган ишни қилди – исроилнинг геноцид ҳаракатларига маълум миқдорда зарар етказишга эришди. Ушбу ҳужумлар ва бир нечта дрон ҳамда ракеталарни ҳисобга олмаганда, Ансоруллоҳ ҳарбий жиҳатдан АҚШга тенг кела олмаслиги, Яманни Трампнинг зўравонлиги учун қулай нишон қилади.

Трампнинг асосий мақсади буйруқ ва кўрсатмалар бериш ва уларни ҳурмат ёки қўрқув туфайли бажарилишига эришишдир. У ўз тарафдорларининг кўпчилиги яна бир хорижий урушдан қочишни исташини билади. Шу важдан у Эронни ядровий дастуридан воз кечишга мажбурлашни ва уларга бошқа исталган шартларни қўйишни афзал кўради. Агар бу амалга ошмаса, у исроилга Эронга ҳужум қилиш учун зарур ёрдамни таклиф қилишни жиддий ўйлаб кўриши мумкин.

Бундай ҳаракат Саудия Арабистони, БАА ва Трампнинг Форс кўрфазидаги бошқа араб иттифоқчилари учун катта муаммоларни келтириб чиқариши мумкинлиги сабабли, бу унинг биринчи танлови эмас. Бу давлатлар Трампни исроилнинг Эронга ялпи ҳужуми ёмон ғоя эканлигига ишонтириш учун Вашингтонда етарли таъсир кучига эга эканликлари ҳам ҳақиқат. Америка разведкасининг хулосаси қандай бўлишидан қатъи назар, исроил АҚШ ёрдамисиз Эроннинг ядро объектларига қарата йирик ҳужумни амалга ошира олмайди.

Бу мураккаб бўлгани учун Трамп ўз мақсадларига эришиш йўлида заиф халқларга қарши куч ишлатмоқда. Трампнинг режаси, худди Украина билан бўлгани каби, у муомала қилаётган одамларда ҳеч қандай реал имконият йўқлигини аниқ кўрсатишдир. 

Ансоруллоҳ "кескинлашувга кескинлашув билан жавоб бериш"ларини айтган, кўпроқ кемаларга ҳужум қилиши ва ҳатто АҚШнинг минтақадаги иттифоқчиларига баъзи ракеталарни учириши мумкин бўлса-да, улар аслида Америка нишонларига сезиларли зарар етказа олмайди. Шундай қилиб, Трамп Ансоруллоҳни чекинишга мажбурлаш ва Теҳронда умидсизлик туйғусини уйғотишга умид қилмоқда.

Бу режа АҚШнинг қўллаб-қувватлашига қарамай, исроил Ғазода ҲАМАСни шунча вақт ва қирғиндан кейин ҳам мағлуб эта олмагани каби сабабларга кўра иш бериши даргумон. Эрон АҚШ билан тўқнашувдан қочиш учун қўлидан келганини қилмоқда, аммо у Трампнинг буйруқларига шунчаки бўйсунишни истамайди.

Ансоруллоҳ минтақада ва ҳатто кўпчилик уларга қарши бўлган Яманда ҳам ўз обрўсини анча оширди. Уларнинг Фаластин ишини қўллаб-қувватлаши уларга катта обрў келтирди ва ҳатто рақиблари орасида ҳам машҳурликка эришди. Уларнинг чекиниши эҳтимолдан йироқ ва Трамп Яманга бостириб киришга уринмайди, ҳужумларни тўхтатишнинг ягона ҳарбий чораси эса шу. Бунинг ўрнига у Яманнинг йирик шаҳарларини бомбардимон қилишни кучайтириши, аллақачон вайронага айланган мамлакатни янада вайрон қилиши ва шундоқ ҳам даҳшатли қурбонлар сонини ошириши мумкин.

Буларнинг барчаси Ғазо аҳолисига озиқ-овқат, сув, дори-дармон ва бошпана берилишига йўл қўймаслик учундир.

Митчел Плитник, сиёсий шарҳловчи