Стратегик иккиюзламачилик: Ғарбнинг терроризмга қарши танлаб олиб бораётган кураши

2001 йилдан бери АҚШ ўзини "Терроризмга қарши уруш"да жаҳон етакчиси сифатида намоён этиб келмоқда. У мамлакатларга бостириб кирди, режимларга санкциялар қўллади, иттифоқчиларини ўз измига бўйсундирди ва ўзининг ҳарбий ҳамда иқтисодий ҳаракатларини оқлаш учун халқаро ҳуқуқдан фойдаланди. Молиявий ҳаракатлар бўйича ишчи гуруҳ (FATF) терроризмни молиялаштиришга қарши курашиш учун унинг севимли воситаларидан бирига айланди.

Бироқ, барча дабдабали сўзларга қарамай, Вашингтоннинг ҳаракатлари бошқача мақсадни кўрсатмоқда. Террорга қарши уруш умуминсоний ахлоқий қадриятларга ёки изчил меъёрларга асосланмаган. Бу танлаб олиб бориладиган уруш бўлиб, принципга эмас, балки стратегик манфаатга асосланади. Бу терроризмга қарши кураш эмас – бу стратегик мунофиқликдир.

Бугунги террорчилар – кечаги иттифоқчилар

Бу иккиюзламачиликнинг илдизлари 1980-йилларга бориб тақалади. Ўшанда АҚШ Марказий разведка бошқармасининг "Циклон" операцияси орқали афғон мужоҳидларини, жумладан Гулбиддин Ҳикматёр ва Жалолиддин Ҳаққоний каби шахсларни қуроллантирган ва тайёрлаган. Покистоннинг ИСИ ташкилоти орқали молиялаштирилган бу "озодлик курашчилари" кейинчалик "Ал-Қоида" ва "Толибон"га айланди.

Ҳатто 11 сентябрь воқеаларидан кейин ҳам АҚШ сиёсати зиддиятли бўлиб қолди. Толибон позицияларини бомбардимон қилиш билан бирга, Исломободнинг икки томонлама ўйини – жангариларни яшириш ва уларга қарши курашиш даъвосига қарамай, Покистонга ёрдам юборишда давом этди.

"Покистон икки томонлама ўйин ўйнамоқда... Афғонистонда америкалик аскарларни ўлдираётган исёнчиларни қўллаб-қувватлаб, Америкадан миллиардлаб доллар ёрдам олмоқда" – Nеw Yoрк Times, 2011.

Сурия ва разил уруш

Сурияда мунофиқлик янада яққолроқ кўзга ташланди. Башар Асадни ағдариш учун АҚШ бир қатор исёнчи гуруҳларни қўллаб-қувватлади, уларнинг кўпчилиги қайта номланган экстремистлар эди. 2012 йилда ошкор қилинган АҚШ разведкаси ҳисоботида Ғарб ва унинг Форс кўрфазидаги иттифоқчилари "салафийлар ҳокимияти"нинг пайдо бўлишини Асадга қарши фойдали тазйиқ воситаси сифатида кўргани тан олинган. Ўша "ҳокимият" кейинчалик ИШИДга айланди.

Радикализмни билвосита қўллаб-қувватлаш бутун минтақада беҳисоб азоб-уқубатларга сабаб бўлди. Бироқ террорга қарши кураш ҳақидаги нақл ўзгаришсиз қолди.

Ғазо: давлат террори ҳақида жим туриш

Бу икки хил ёндашув ҳеч қаерда Ғазодагидек яққол кўринмайди. 2023 йил 7 октябрда ҲАМАС бошчилигидаги Исроилга ҳужумдан сўнг АҚШ Исроил ҳарбий кампаниясини тўлиқ қўллаб-қувватлади. Бу кампания натижасида 53 мингдан ортиқ фаластинлик ҳалок бўлди, уларнинг аксарияти аёллар ва болалардир. Фуқаролик инфратузилмаси вайрон қилинди. Касалхоналар, қочқинлар лагерлари ва БМТ мактаблари бомбардимон қилинди.

Шундай бўлса-да, АҚШ расмийлари бу ҳаракатларни "ўзини ҳимоя қилиш" сифатида оқлашда давом этмоқда, ўт очишни тўхтатиш резолюцияларига вето қўймоқда ва ҳарбий жиноятлар ҳақидаги айбловларни эътиборсиз қолдириб, қурол-яроғ жўнатмоқда.

"Исроилнинг Ғазодаги ҳарбий ҳаракатлари ҳарбий жиноятларга тенг бўлиши мумкин" – БМТнинг Инсон ҳуқуқлари бўйича бошқармаси, 2023 йил.

АҚШ терроризмга қарши эканини таъкидламоқда. Аммо давлат зўравонлиги унинг иттифоқчилари томонидан амалга оширилганда, сукут сақланади ёки қўллаб-қувватланади.

FATF ва молиявий икки хил ёндашув

Глобал терроризмни молиялаштиришни назорат қилиши керак бўлган ФАТФ геосиёсий қуролга айланди. Покистон, Эрон, Шимолий Корея каби давлатлар кулранг ёки қора рўйхатга киритилган. Шу билан бирга, миллиардлаб маблағларни юваётган Ғарб банклари ёки ўнлаб йиллар давомида экстремистик мафкурани экспорт қилган Саудия Арабистони сиёсий жиҳатдан қулай бўлмагунча назоратдан четда қолмоқда.

"ФАТФнинг ижроси нейтрал молиявий стандартлардан кўра АҚШнинг геосиёсий мақсадларига кўпроқ мос келади." – Фореигн Полиcй, 2020.

Қурбонлик ниқоби

Буларнинг барчасида АҚШ ўзини терроризмнинг асосий қурбони сифатида кўрсатишда давом этмоқда. 11 сентябрь ҳужумлари унинг ташқи сиёсат йўналишининг таянчи бўлиб қолмоқда, бу Сомалидаги дрон ҳужумларидан тортиб, хавфсизлик номи остидаги кузатувгача бўлган ҳамма нарсани оқлайди.

Бироқ бу ҳикояда АҚШ терроризм учун масъул бўлган иштирокчиларни – Асадга қарши жиҳодчилардан покистонлик гумашталаргача, афғон ҳарбий раҳбарларидан Исроилнинг жазосиз қолишигача қанчалик тез-тез қўллаб-қувватлагани, қуроллантиргани ёки ҳимоя қилгани кўрсатилмаган.

Ҳалоллиги йўқ уруш

Глобал терроризмга қарши курашда ҳалоллик етишмаяпти. Вашингтон ва унинг иттифоқчилари бошқалардан талаб қиладиган ахлоқий меъёрларни ўзларига қўллашга тайёр бўлмагунча, террорга қарши уруш геосиёсий саҳна бўлиб қолаверади.

Ҳақиқий тинчлик ва хавфсизлик қулайликни эмас, изчилликни талаб қилади. Ва энг муҳими, бу стратегик мунофиқлик даврига чек қўйиш зарур.

Шариқ ус-Сабаҳ, ёзувчи