04.08.2025 08:45
131
Миллат келажаги тарбияга боғлиқ
Ҳар қандай жамиятнинг тараққиёти, барқарорлиги, саодати аввало, инсоннинг қалби ва руҳиятига боғлиқ. Миллат тақдири тўғри тарбия ва маънавий асослардан бошланади. Бу муқаддас вазифа биринчи галда давлат ва жамият зиммасига тушади. Агар давлат ва жамият ўз фарзандларининг онги, қалби, ахлоқи ва руҳиятига бефарқ бўлса, йил сайин вазият оғирлашиб, ҳалокат томон юз тутади.
Сўнгги йилларда жаҳон миқёсида ёшлар орасида руҳий бўшлиқ, умидсизлик, ўз жонига қасд қилиш, маънавий инқироз ҳолатлари кескин ортиб бормоқда. Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти (WHO) маълумотига кўра, ҳар йили 700.000 дан ортиқ инсон ўз жонига қасд қилади. Бу ҳар 40 сонияда бир инсон демакдир. Ўз жонига қасд қилиш 15-29 ёшлилар орасида иккинчи ўринда туради. (WHO, Suicide worldwide in 2019: global health estimates).
Илмий тадқиқотлар кўрсатадики, бундай оғир ҳолатларнинг 70% дан ортиғи болаликда тўғри тарбия берилмагани, оилада меҳр ва эътибор етишмаслигидан келиб чиқади (WHO, Mental health data; APA, "Understanding Suicide," 2020).
Бир инсон оғир руҳий кризисга тушганда, уни яқинлари, устозлари, дўстлари вақтинча қутқариб қолиши мумкин. Лекин нечта инсонни қутқара оламиз? Қачонгача? Бу муваққат чора, масаланинг ечими эмас. Ижтимоий муаммони бартараф этиш учун, руҳий-ахлоқий тарбияни жамиятда тизимли ва давомли тарзда йўлга қўйиш керак.
Бугунги ахборот асрида ижтимоий тармоқлар, сериаллар ва кўнгилочар дастурлар орқали ёшларга шоҳона, енгил ва сунъий бахт тарзи фаол тарғиб қилинаяпти. Кўплаб ёшлар ҳаётда бир зумда бойлик, обрў, муваффақият ва бахтга эришиш мумкин деган иллюзияга берилмоқда. Ўзида йўқ бойлик ва фаровон ҳаёт намуналарини кўриб, ўз ҳолидан норози бўлиб, руҳан синиб қоляпти. Бу эса нафақат умидсизлик, балки ҳаётга бефарқлик, маънавий парокандалик, ҳатто ўз жонига қасд қилишга олиб келмоқда.
Жаҳон психологлари ва педагоглари таъкидлаганидек, ижтимоий тармоқларда кўп вақт ўтказадиган ёшлар орасида руҳий саломатлик муаммолари ва ўз жонига қасд қилиш ҳолатлари анча юқори (UNICEF, Child Well-being in Uzbekistan, 2023; WHO, Mental health data). Бунинг олдини олиш учун жамият ва давлат ахборот сиёсатида ҳам ёшлар онгини муҳофаза қилишга аҳамият қаратиши шарт.
Муаммонинг ечими нимада?
Ҳар қандай ҳолатда ҳам асосий ечим — тарбия ва маънавиятга қайтиш. Миллат келажаги учун жамиятимизда болаликдан тўғри ахлоқий, руҳий ва интеллектуал асосларни шакллантириш лозим. Бу ишни бир киши, ҳатто фидокор устоз ёки ота-она ёлғиз ўзи уддалай олмайди. Фақат давлат даражасида, бутун жамият қўллаб-қувватлаган ҳолда, тизимли ва бардавом тарбиявий муҳит яратиш билан энг оғир муаммоларни ҳам бартараф этиш мумкин.
Шунинг учун:
1. Мактаб ва оилада руҳий-маънавий тарбияга эътибор кучайтирилиши;
2. Ахборот воситаларида, ижтимоий тармоқларда тарбиявий руҳдаги контент ва маънавий намуна кўрсатилиши;
3. Давлат ва жамоат ташкилотлари томонидан ёшларни қўллаб-қувватлаш, руҳий саломатликни муҳофаза қилишга қаратилган дастурлар ва марказлар ташкил этилиши зарур.
Тарбия – миллат келажаги пойдевори. Болаликдан тўғри асос олган инсон ҳаётнинг исталган синови олдида собит туришга, қийинчиликларни енгиб ўтишга қодир бўлади. Ахлоқ ва руҳий қувват йўқ жамиятда эса илм, бойлик ва моддий фаровонлик ҳам ўз қийматини йўқотади.
Хулоса ўрнида шуни айтиш мумкин: Бугунги кунда ҳар биримиз — ота-она, устоз, давлат арбоби, ёшлар ва бутун жамият — тарбия масаласида жавобгармиз. Миллатнинг бахти ва келажаги учун бир ёқадан бош чиқариб, тарбияни биринчи ўринга қўймасак, руҳий парокандалик ва маънавий инқироз олдини олиш мушкил. Ҳақиқий бахт ва тараққиёт айнан тўғри тарбия ва маънавият орқали таъминланади. Миллатни асраш ҳам, унинг келажагини ёруғ қилиш ҳам фақат шу йўл билан бўлади.
Зиёвуддин Раҳим
