Чекиниш ҳикояси: АҚШ Қизил денгизда қандай мағлубиятга учради?

2025 йил баҳорида Қизил денгиз АҚШ ва Яман ҳусийлари – халқаро кемалар ҳаракатига ҳужумларини кучайтирган “Қаршилик ўқи” номли гуруҳнинг бир қисми ўртасидаги кескин жанг майдонига айланди. АҚШ президенти Дональд Трамп тийиб туришни тиклаш ва кема қатнови эркинлигини таъминлашга ваъда бериб, ҳусийларга қарши “Қўпол чавандоз” номли кенг кўламли ҳарбий операцияни бошлади. Қиймати 1 миллиард доллардан ошган ва авиаташувчи зарба гуруҳлари, B-2 бомбардимончи самолётлари ҳамда замонавий ракеталарни ўз ичига олган ушбу кампания ҳусийларнинг ҳарбий салоҳиятини йўққа чиқариши керак эди. Бироқ операция бошланганидан атиги икки ой ўтиб, 2025 йил 6 май куни Трамп кутилмаганда ҳусийлар билан ўт очишни тўхтатиш тўғрисида келишувни эълон қилди. Бу келишув Исроилни четлаб ўтган ҳолда амалга оширилди ва пировардида АҚШ-Яман можаросига чек қўйди.

Ҳарбий ва стратегик самарасизлик

АҚШ томонидан 2025 йил март ойида бошланган ҳарбий операция ҳусийларнинг ракета арсенали, дронлари ва ҳарбий инфратузилмасини йўқ қилишга қаратилган эди. Бироқ улкан харажатлар ва энг замонавий қуролларга қарамай, у ўз стратегик мақсадларига эриша олмади. "Қўпол чавандоз" операцияси 800 дан ортиқ жойни нишонга олди, аммо ҳусийларнинг имкониятларига чекланган таъсир кўрсатди. Ҳусийлар ерости иншоотлари ва Эрон ёрдамига таяниб, нафақат ҳужумлардан омон қолишди, балки савдо ва ҳарбий кемаларга ҳужумларни янада кучайтирди. Бу вазият АҚШнинг денгиздаги ҳукмронлиги учун Иккинчи жаҳон урушидан кейинги энг катта синовга айланди; ҳусийлар дадиллашиб, ҳатто Америка ҳарбий кемаларини ҳам бир неча бор нишонга олишди. 

Бу самарасизлик қисман Американинг ҳаддан ташқари ҳарбийга йўналтирилган стратегияси билан боғлиқ эди. Фақат ҳарбий чоралар Қизил денгиз инқирозини ҳал қила олмасди, чунки унинг илдизлари минтақавий зиддиятлар ва Яманнинг ички муаммоларига бориб тақаларди. Илгари ҳусийларга қарши коалицияда фаол бўлган Саудия Арабистони ва БАА каби минтақавий давлатлар билан ҳамкорликнинг йўқлиги ҳам бунга таъсир кўрсатди. Байден даврида ўтказилган “Фаровонлик қўриқчиси” операцияси Қизил денгиздаги юк ташиш йўналишларига тижорий ишончни тиклай олмагани каби, Трампнинг тажовузкор ёндашуви ҳам худди шундай чекловларга дуч келди. Ҳужумлар кучайганига қарамай, унинг кампанияси ҳусийлар фаолиятини тўлиқ тўхтата олмади.

Ўт очишни тўхтатиш келишуви: Муваффақиятсизлик ҳолати 

2025 йил 6 май куни Дональд Трамп ҳусийларнинг Америка кемаларига ҳужумларини тўхтатиши эвазига АҚШ бомбардимон кампаниясини тўхтатишини эълон қилди. Уммон воситачилигида эришилган бу келишув вазиятни юмшатиш чораси сифатида тақдим этилди, аммо тезда Қўшма Штатлар учун стратегик мағлубият сифатида баҳоланди. Ҳусийлар АҚШ кемаларига ҳужум қилишни тўхтатган бўлса-да, Исроилга зарба беришда давом этди. Бу келишув чегараларини кўрсатди ва Американинг асосий иттифоқчиси бўлган Исроил билан мувофиқлаштириш йўқлигини яққол намоён қилди. 

Айниқса, Исроил ва Нетаняхуни четлаб ўтиш ҳаракати эътиборни тортди. Исроил бу янгиликдан бутунлай бехабар қолди ва ҳусийларнинг Тел-Авивдаги Бен Гурион аэропортига бир вақтнинг ўзида ракета ҳужуми Исроилнинг Ҳодейда порти ва Сано аэропортига жавоб зарбаларига сабаб бўлди. Трамп мазкур келишувни "Яман ботқоғи"дан чиқиш деб таъкидлади, аммо бу ҳолат можарони тугатмаганини қўшимча қилди. Абдул-Малик ал-Ҳусий бошчилигидаги ҳусийлар келишувни "Американинг буюк мағлубияти" деб аташди ва уни ғалаба сифатида кўрсатишди. "The Economist" нашри эса буни Яман устидан ҳусийлар назоратини кучайтирган "Фауст битими" деб баҳолади.

Муваффақиятсизлик сабаблари 

Трампнинг ҳусийларга қарши муваффақиятсиз урушига бир неча омиллар сабаб бўлди. Биринчидан, ҳарбий ечимларга ҳаддан ташқари таяниш минтақанинг геосиёсий мураккаблигини эътиборсиз қолдирди. АҚШ ҳаво кампанияси Европа ва Форс кўрфази мамлакатларига "текин фойдаланиш" имконини бериб, АҚШга номутаносиб молиявий ва ҳарбий юкни юклади. Минтақавий давлатларнинг иштирок этишни истамаслиги ва ҳусийларнинг юқори бардошлилиги инқирозни чўзиб юборди. 

Иккинчидан, Трамп маъмуриятида ички мувофиқлаштиришнинг ёмонлиги ва операцион бошқарувдаги камчиликлар асосий роль ўйнади. Сигнал иловасида ҳарбий режаларнинг тасодифан ошкор бўлиши мувофиқлаштириш ва операцион хавфсизликнинг жиддий бузилганини кўрсатди.

Ўзининг қаттиқ позицияси билан танилган Пит Хегсетнинг мудофаа вазири этиб тайинланиши каби ҳолатлар дипломатиядан кўра ҳарбий ёндашувни янада мустаҳкамлади.

Учинчидан, тижорат ва иқтисодий жараёнларни эътиборсиз қолдириш ҳам муваффақиятсизликка олиб келди. Кема компанияларининг Қизил денгиздан воз кечиш қарори нафақат хавфсизлик таҳдидлари, балки Трампнинг савдо сиёсати туфайли глобал талабнинг пасайиши билан ҳам боғлиқ эди. Бу Қизил денгиз орқали кема қатновларини тиклашнинг долзарблигини камайтирди ва кампаниянинг белгиланган мақсадларига путур етказди.

АҚШ ва ҳусийлар учун оқибатлар

Трампнинг муваффақиятсиз уруши ва тўхтатиш битими АҚШнинг обрўсига ҳам, Ямандаги ҳусийларнинг мавқеига ҳам жиддий таъсир кўрсатди. Америка учун бу муваффақиятсизлик унинг минтақавий ва глобал нуфузини заифлаштирди. Ҳусийлар 1000 дан ортиқ ҳаво ҳужумидан омон қолганидан сўнг кучлироқ бўлиб чиқди, бу эса АҚШ ҳарбий қудратига бўлган шубҳаларни янада кучайтирди. Хитой билан эҳтимолий тўқнашувлар учун муҳим бўлиши тахмин қилинаётган аниқ бошқариладиган ўқ-дорилардан кўп фойдаланиш АҚШнинг Ҳинд-Тинч океани минтақасида устун бўлиши ҳақидаги тасаввурларни хавф остига олди.

Бундан ташқари, Вашингтоннинг Исроилни четлаб ўтиш қарори асосий иттифоқчиси билан муносабатларни кескинлаштирди. Исроилнинг Яманга АҚШ билан келишмаган ҳолда жавоб зарбаларини бериши минтақавий иттифоқдаги бўшлиқларни кўрсатди. Европанинг иштирок этмаслиги эса Қизил денгиз инқирозини ҳал қилишда АҚШни янада яккалаб қўйди.

Ҳусийлар учун сулҳ битими уларнинг Яман ва бутун минтақадаги мавқеини мустаҳкамлади. Улар келишувни ғалаба сифатида талқин қилиб, мамлакатнинг катта қисмида ўз назоратларини кучайтирди. Исроилга ҳужумларни давом эттириши эса уларнинг минтақавий амбициялари ва Яқин Шарқ, ҳатто глобал миқёсда муҳим роль ўйнашга бўлган қатъий қарорини кўрсатди. Энди аён бўлдики, ҳусийлар Қизил денгиз кемачилиги орқали жаҳон иқтисодиётини, шубҳасиз, издан чиқариши мумкин.

Хулоса

Дональд Трампнинг 2025 йилдаги ҳусийларга қарши уруши АҚШ ташқи сиёсатидаги стратегик муваффақиятсизликнинг яққол мисоли бўлди. Қизил денгизда тийиб туриш ва хавфсизликни таъминлаш учун бошланган қимматли ҳарбий операция нафақат ҳусийлар қудратини заифлаштира олмади, балки Американинг дипломатик ва ҳарбий заифлигини кўрсатадиган тўхтатиш битимига олиб келди. 6 май куни Исроил билан келишилмаган ҳолда тузилган тўхтатиш битими бу муваффақиятсизликнинг яққол намоёни бўлди. Бундан ташқари, мазкур битим ҳусийларнинг Исроилга ҳужумларини тўхтатмади, аксинча, уларнинг минтақавий мавқеини мустаҳкамлади.

Ушбу муваффақиятсизликнинг илдизлари – ҳаддан ташқари ҳарбий кучга таяниш, ички мувофиқлаштиришнинг сустлиги, геосиёсий ва иқтисодий жараёнларнинг эътибордан четда қолиши – кенг қамровли стратегияларга шошилинч эҳтиёжни кўрсатмоқда. АҚШ учун уруш унинг обрўсини туширди ва ҳарбий ресурсларини зўриқтирди, ҳусийлар эса кучлироқ ва дадилроқ бўлиб чиқди. Қизил денгиз хавфсизлиги ва Яман барқарорлиги келажаги халқаро ҳамжамиятнинг милитаризмдан устун турувчи, дипломатия, ҳамкорлик ва минтақавий иқтисодий воқеликни қамраб олувчи кўп томонлама ёндашувни ишлаб чиқиш қобилиятига боғлиқ. Бундай ўзгаришларсиз Қизил денгиз доимий инқироз ўчоғи бўлиб қолаверади.

Петер Рожерс, сиёсий шарҳловчи