АҚШ Сурияга қарши санкцияларини бекор қилмоқда: бу нимани англатади?

Бу қарор 2024 йил декабрь ойида Сурия диктатори Башар Асаднинг ағдарилиши ва ал-Қоида билан алоқаси туфайли АҚШнинг террор кузатув рўйхатларида турган Аҳмад аш-Шараа бошчилигидаги ўтиш даври ҳукуматининг ўрнатилиши фонида қабул қилинди.

Шараа шу ой бошида Саудия Арабистонида бўлиб ўтган юқори даражадаги саммит чоғида АҚШ президенти Дональд Трамп билан учрашди. Кўплаб кузатувчилар бу учрашувни АҚШнинг Сурия бўйича позициясини ўзгартиришда бурилиш нуқтаси сифатида баҳолади.

23 май куни АҚШ Молия вазирлиги Суриянинг янги ҳукумати, Сурия Марказий банки ва бир қатор давлат ташкилотлари билан операцияларни амалга оширишга рухсат берувчи 25-сонли Умумий лицензияни чиқарди.

Шу билан бир вақтда, давлат котиби Марко Рубио “Сезар Сурия фуқаролик ҳимояси тўғрисида”ги қонундан 180 кунга воз кечишини эълон қилди. Бу қарор сув таъминоти, электр энергияси ва канализация каби муҳим инфратузилма тармоқларида янги инвестициялар ва гуманитар лойиҳалар учун йўл очади.

2019 йилда қабул қилинган Сезар қонуни Асад қамоқхоналарида оммавий қирғин, қийноқлар ва зўравонликларни ҳужжатлаштирган минглаб фотосуратларни яширинча олиб чиққан суриялик ҳарбий қочқин шарафига номланган. Қонун Асад режимини моддий қўллаб-қувватлаган шахслар ва ташкилотларни жазолаш ҳамда унинг ҳокимиятни мустаҳкамлашига ёрдам бериши мумкин бўлган урушдан кейинги ҳар қандай қайта қуришга хорижий инвестицияларни тўхтатиш учун ишлаб чиқилган эди.

У АҚШнинг Дамашқни иқтисодий жиҳатдан яккалаб қўйиш ва халқаро иштирокчиларнинг Сурия давлат институтлари билан қайта алоқаларини чеклаш бўйича саъй-ҳаракатларининг асосий қисмига айланди.

Рубио томонидан эълон қилинган 180 кунлик воз кечиш Сезар қонунини бекор қилиш эмас, балки унинг ижросини вақтинча тўхтатишдир. Бу хорижий ҳукуматлар ва бизнесга қайта тиклаш ишларида иштирок этиш ва АҚШнинг санкцияларига дучор бўлмасдан Сурияга сармоя киритиш имконини беради.

Рубио бу қарорни “биринчи қадам” деб атаб, маъмурият “Сурия ҳукуматидан барқарорликни таъминлаш ва можарога қайтишнинг олдини олиш учун тезкор чоралар кўришни” кутаётганини қўшимча қилди. У, шунингдек, қўллаб-қувватловсиз Сурия “ҳалокатга ва эпик миқёсдаги кенг кўламли фуқаролар урушига бир неча ҳафта ичида дуч келиши” мумкинлиги ҳақида огоҳлантирди.

Умумий лицензияга санкциялар рўйхатидан чиқарилган 28 нафар суриялик жисмоний ва юридик шахс киритилган. Улар қаторига Сурия Марказий банки, Сурия Араб, Cham Wings Airlines авиакомпаниялари, Умумий нефт корпорацияси, Сурия радио ва телевидение комиссияси каби йирик давлат муассасалари киради. Бу ташкилотларнинг кўпчилиги халқаро молия тизимидан аллақачон узилиб қолган эди. Уларнинг АҚШ “қора рўйхати”дан чиқарилиши Молия вазирлиги томонидан молиявий операцияларни амалга ошириш, банк хизматларини қайта ишга тушириш ва иқтисодий тикланишни тезлаштириш учун зарур деб баҳоланмоқда.

Бу, шунингдек, АҚШ молия институтларига суриялик ҳамкорлари билан мулоқот қилиш имконини беради. Молиявий жиноятларга қарши кураш тармоғи (FinCEN) Америка банкларига Сурия Марказий банки учун вакиллик ҳисобларини юритиш имконини берувчи махсус имтиёз берди – бу Сурия можароси бошланганидан бери мисли кўрилмаган қадамдир.

Кўп йиллик можаролар, халқаро санкциялар ва иқтисодий инқироз Сурия иқтисодиётини вайрон қилди. Гиперинфляция, оммавий ишсизлик ва Сурия фунтининг қадрсизланиши ҳатто асосий хизматларни ҳам ишончсиз қилиб қўйди.

АҚШнинг янги сиёсатига жавобан Халқаро валюта фонди (ХВФ) техник ёрдам кўрсатишга тайёрлигини эълон қилди. ХВФнинг коммуникациялар бўйича директори Жули Козак шундай деди: “Ходимларимиз халқаро ҳамжамиятнинг Сурияга ўз иқтисодиётини тиклашда ёрдам бериш бўйича саъй-ҳаракатларини имкон туғилиши биланоқ қўллаб-қувватлашга тайёрланмоқда.” ХВФ 2009 йилдан бери Сурия иқтисодиётига расмий баҳо бермаган.

Мамлакат ичида Шараа бошчилигидаги янги ўтиш даври ҳукумати турли этник ва диний жамоалардан вазирларни тайинлаш орқали бошқарувга инклюзив ёндашувни ваъда қилди. Расмийлар, шунингдек, валютани барқарорлаштириш, коммунал хизматларни тиклаш ва савдо йўлларини қайта очиш бўйича ислоҳотларни амалга ошириш режаларини эълон қилди.

Банк операцияларининг қайта тикланиши ва халқаро кредитлардан фойдаланиш имконияти аллақачон Дамашқ ва Ҳалабдаги бизнес етакчилари орасида эҳтиёткорона оптимизмни уйғотди.

Санкцияларнинг бекор қилиниши аниқ шартлар билан боғлиқ. Трамп маъмуриятига кўра, енгилликларнинг давом эттирилиши Суриянинг чет эллик жангариларни бошқарувдан четлатиши ва халқаро терроризмга қарши кураш ташаббусларида ҳамкорлик қилишига боғлиқ бўлади.

Ғазначилик вазирлигининг маълум қилишича, санкцияларнинг енгиллаштирилиши Асад режими билан боғлиқ шахслар ёки тармоқларга, террорчилик ташкилотларига ёки инсон ҳуқуқларининг доимий бузилишига алоқадор шахсларга нисбатан қўлланилмайди.

Рубио бу нуқтани таъкидлаб, "биз Сурияга чексиз эркинлик бермаяпмиз" ва ислоҳотлар ёки хавфсизлик соҳасидаги ҳамкорлик бўйича мажбуриятлардан ҳар қандай чекиниш янги санкцияларга олиб келишини айтди. Кузатувчиларнинг таъкидлашича, Шараанинг ўтмиши, жумладан, экстремистик молиялаштиришга алоқадорлик бўйича айбловлар Суриянинг мавқеини тўлиқ нормаллаштириш бўйича саъй-ҳаракатларни мураккаблаштириши мумкин.

Сурия Ташқи ишлар вазирлиги АҚШнинг бу қарорини маъқуллаб, уни “инсонпарварлик ва иқтисодий қийинчиликларни енгиллаштириш йўлидаги ижобий қадам” деб таърифлади. Вазирлик Дамашқнинг “халқаро ҳамкорлар билан алоқаларни мустаҳкамлашга ва иқтисодий тикланиш ҳамда барқарор ривожланиш учун қулай муҳит яратишга” тайёрлигини таъкидлади.

Халқаро ҳамжамият бу қарорни эҳтиёткорлик билан қўллаб-қувватлади. Европа Иттифоқи ва Британия Вашингтоннинг ҳаракатига мослашиш учун ўз санкцияларини қисман бекор қилишини эълон қилди. Европа Иттифоқи ташқи ишлар бошқарувчиси Кая Каллас блок “Сурия халқига янги, инклюзив ва тинч Сурияни қайта қуришда ёрдам бермоқчи” эканлигини айтди, аммо “давом этаётган беқарорлик ёки репрессияларга йўл қўйилмаслиги” ҳақида огоҳлантирди.