Исроил 7 октябрь воқеаларига оид расмий баёнотга шубҳа билдирганларни жавобгарликка тортмоқда

Исроил 2023 йил 7 октябрь воқеаларига оид расмий баёнотни шубҳа остига олишни жиноийлаштирувчи янги қонунни қабул қилди. Қаршиликсиз ўтган бу қонун, 7 октябрь ҳужумини инкор этадиган, Холокостни шубҳа остига оладиган ёки Исроил хавфсизлик ходимларини халқаро судларда ҳарбий жиноятлар учун жиноий жавобгарликка тортишни қўллаб-қувватлайдиган шахслар ёки ташкилотларга мансуб исроиллик бўлмаган фуқароларга мамлакатга кириш ёки яшашни тақиқлайди. Шунингдек, у тинч бойкот, чеклов ва санкциялар (БДС) ҳаракатини қўллаб-қувватловчи гуруҳлар билан боғлиқ шахсларга виза беришни тақиқловчи 2017 йилдаги мунозарали қонунни янада кенгайтиради.

Энг мунозарали жиҳатлардан бири армиянинг "Ганнибал директива"сидан фойдаланиши бўлди. Бу ҳарбий протокол Исроил кучларига душман томонидан асирга олинишнинг олдини олиш учун ўз аскарлари ёки фуқароларини ўлдиришга рухсат беради. Исроилнинг мудофаа вазири 7 октябрь куни ушбу кўрсатма берилганини ва натижада Исроил кучлари гаровга олинишнинг олдини олиш мақсадида ўз фуқароларининг катта қисмини ўлдирганини тан олди.

Бундан ташқари, ҲАМАС раҳбарлигидаги чегарани кесиб ўтиш ҳаракати ҳақидаги энг даҳшатли даъволарнинг кўпчилиги, танқидчиларнинг фикрича, кейинчалик Ғазодаги геноцидга розилик олиш учун ишлатилган бўлса-да, аслида ёлғон бўлиб чиқди. ҲАМАСнинг 40 та чақалоқнинг бошини кесганлиги ҳақидаги даъволар, шунингдек, зўрлашнинг уруш қуроли сифатида тизимли равишда қўлланилгани ҳақидаги иддаолар асоссиз эканлиги аниқланди. Шундай бўлса-да, янги қонун 7 октябрь воқеаларига оид расмий баёнотга шубҳа билдиришни, Исроил ва сионистик ташкилотлар тарихдаги ноёб ҳодиса деб таъкидлайдиган Холокостни инкор этиш билан бир қаторга қўяди.

"Ҳааретз" нашрининг хабар беришича, қонун лойиҳаси дастлаб "Янги умид - бирлашган ўнглар" партияси аъзоси Мишел Бускила томонидан тақдим этилган ва унинг ҳамкасби Зеев Элкин ташаббуси билан ишлаб чиқилган. Қонун лойиҳасининг тушунтириш хатида айтилишича, у Исроил манфаатларига зарар етказишга интилаётган "душманона кучлар"га қарши курашишга қаратилган. Бироқ, танқидчиларнинг фикрича, унинг асл мақсади норозиликни жиноийлаштириш ва Исроилнинг ҳарбий ҳаракатларини, айниқса Ғазодаги операцияларини текширишнинг олдини олишдир.

Геноцидда гумон қилинаётган Исроил расмийларига қарши суд жараёнларини қўллаб-қувватловчиларнинг киришини тақиқлаш орқали қонун халқаро ташкилотлар ва инсон ҳуқуқлари ҳимоячилари гуруҳларининг Исроилни эҳтимолий ҳарбий жиноятлар учун жавобгарликка тортиш имкониятини чеклайди. "Ҳааретз" нашрининг таъкидлашича, бу чора Исроил ҳарбий кучларини халқаро ҳуқуқий назоратдан ҳимоя қилишнинг кенг қамровли стратегиясининг бир қисмидир. Халқаро жиноят суди (ХЖС) билан ҳамкорликни тақиқлаш ҳаракати айниқса эътиборга молик, чунки у судга маълумот берган шахсларни беш йилгача қамоқ жазоси билан таҳдид қилади.

Қонун лойиҳасининг Исроил ва босиб олинган Фаластин ҳудудларида фаолият юритаётган инсон ҳуқуқлари ташкилотлари, айниқса ХЖС ва Халқаро суд (ХС) билан ҳамкорликда геноцид далилларини ҳужжатлаштириш ва тақдим этиш устида ишлайдиган гуруҳлар фаолиятига жиддий тўсқинлик қилиши кутилмоқда. У, шунингдек, Исроилда авторитар бошқарувга томон кенг тенденцияни ҳам акс эттиради. Сўнгги ўн йил ичида ҳукумат мамлакат ичида ва халқаро миқёсда танқидчиларнинг овозини ўчириш учун бир қатор қаттиқ чораларни амалга оширди.

Жумладан, 2017 йилда қабул қилинган БДСга қарши қонун ҳукуматга Исроилни бойкот қилишга чақирувчи гуруҳлар билан боғлиқ шахсларга виза беришни рад этиш ҳуқуқини берди. Сўнгги қонун лойиҳаси бу ваколатни сезиларли даражада кенгайтириб, ҳукуматга Исроилнинг ҳарбий жиноятлари учун жавобгарлигини талаб қилувчи ҳар қандай шахснинг мамлакатга киришини тақиқлаш имконини беради. Янги қоидалар, моҳиятан, ҳукуматга унинг сиёсатига ким қарши чиқиши мумкинлигини белгилаш имконини тақдим этади, бу эса мамлакатнинг демократик даъволарини янада заифлаштиради.

Исроилнинг норозиликни бостириш учун қонуний чоралардан фойдаланиши авторитаризм сари йўлнинг бир қисми сифатида баҳоланмоқда. Сиёсий таҳлилчилар Исроилни давлатлар ўзлари таҳдид деб билган аҳолини бостириш ва миллионлаб одамлар ҳаёти устидан назоратни кучайтириш учун ўз ҳуқуқий ва сиёсий тизимларини қандай қуроллантиришлари мумкинлигига мисол сифатида кўрадилар. Бутун дунёда ҳукуматлар миллий хавфсизлик баҳонасида қонунларни тобора кўпроқ жорий этиб, улардан мухолифатни бостириш воситаси сифатида фойдаланмоқда.

Масалан, АҚШда олимлар "рақобатли авторитаризм" деб аталган ҳодисанинг урчишини кузатдилар. Бу ҳодиса суд ҳокимиятининг мустақиллигига путур етказиш ва давлат муассасаларини ҳукмрон партия манфаатларига хизмат қилишга мажбурлаш ҳаракатлари билан тавсифланади.

Сиёсий таҳлилчилар Стивен Левицкий ва Лукан А. Уей замонавий автократиялар кўпинча демократия ниқобини сақлаб қолган ҳолда, унинг асосий тамойилларини аста-секин йўқ қилишини таъкидлаганлар. Сиёсий фаолиятни тўғридан-тўғри тақиқлаш ўрнига, раҳбарлар мухолифатни бостириш учун қонуний механизмлардан фойдаланадилар. Исроилнинг сўнгги қонуни танқидни қонунийлаштиришга қарши курашиш учун қонунчиликдан фойдаланиш орқали ушбу моделга амал қилади. Халқаро жиноят суди (ХЖС) билан ҳамкорликни жиноят деб эълон қилиш ҳаракати авторитар режимлар томонидан қўлланиладиган усулларга ўхшайди. Бунда ҳукуматлар ички ва ташқи назоратга тўсқинлик қилиш ҳамда ўз ҳаракатларини мустақил текширишларни бостириш учун қонунлар қабул қилади.

Бундай ёндашув янгилик эмас. Исроил доимо ХЖСнинг босиб олинган Фаластин ҳудудлари устидан юрисдикциясини тан олишдан бош тортиб келган. Бироқ, суд билан ҳамкорликни фаол равишда жиноят деб эълон қилиш Исроил ҳаракатларини халқаро ҳуқуқий жавобгарликдан ҳимоя қилувчи жазосизликнинг сезиларли даражада кучайишини англатади. Бу Исроил расмийларини ноқонуний босиб олинган Ғазо сектори ва Ғарбий қирғоқдаги хатти-ҳаракатлари учун жавобгарликка тортишга бўлган ҳар қандай уринишни тўсиб қўйиш ниятида эканидан далолат беради. Исроил ХЖСнинг қонунийлигини заифлаштиришга уриниб, Ғарб иттифоқчиларини лобби қилиб келмоқда ва бу сўнгги қонун айни ўша ҳаракатларнинг давомидир.

Ҳукуматнинг ички ва халқаро миқёсда қарши фикрларга нисбатан душманлик кайфиятининг кучайиши авторитар бошқарувга янада кўпроқ оғишни акс эттиради. Ушбу қонуннинг мухолифатсиз қабул қилиниши бу ўзгаришнинг қанчалик чуқур илдиз отганини кўрсатади.

Исроил ҳукумати мухолифатни бостириш учун тобора кўпроқ ҳуқуқий ва сиёсий механизмларга таянмоқда. Фаластин фуқаролик жамияти ташкилотларини таъқиб қилиш, фаолларни кузатиш ва норозилик намойишларини чеклаш орқали сиёсий эркинликларни жиддий равишда чеклаб қўйди. Исроил сиёсатига эътироз билдирувчиларнинг киришини тақиқловчи ва халқаро ҳуқуқ институтлари билан ҳамкорликни жиноят деб эълон қилувчи сўнгги қонун норозиликларни бостириш ва давлатни жавобгарликдан соқит қилиш йўлидаги яна бир қадамдир. Бу танқидчиларни чеклашдан ташқари, эҳтимолий ҳарбий жиноятларни тергов қилиш ва ҳал этиш учун қўшимча тўсиқлар яратади.

Бу чора алоҳида ҳодиса эмас, балки Исроилнинг қамал қилинган Ғазо сектори ва ноқонуний босиб олинган Ғарбий қирғоқдаги ҳаракатлари устидан ҳуқуқий назоратни йўқ қилиш бўйича тизимли саъй-ҳаракатларнинг бир қисмидир. Халқаро ҳуқуқий органлар билан алоқаларни жиноят деб эълон қилиш орқали ҳукумат ўз назоратини мустаҳкамламоқда ва шу билан бирга жавобгарликни тобора қийинлаштирмоқда.

Насим Аҳмед, журналист