Барчангиз Менга муҳтожсиз!

“Эй бандаларим! Мен зулмни Ўзимга ҳаром қилдим. Уни сизларнинг ораларингизда ҳам ҳаром қилдим. Шундай экан, бир-бирларингизга зулм қилманг.

Эй бандаларим! Мен ҳидоят берганларимдан ташқари ҳаммангиз гумроҳсиз. Шундай экан, Мендан ҳидоят сўранг, сизларни тўғри йўлга солайин.

Эй бандаларим! Мен ризқлантирган одамлардан бошқа барчангиз очсиз. Шундай экан, Мендан ризқ сўранг, сизларни тўйдирайин.

Эй бандаларим! Мен кийдириб қўйган инсонлардан бошқангиз яланғочсиз. Шундай экан, Мендан кийим-бош сўранг, сизларни кийинтириб қўяй.

Эй бандаларим! Сизлар кеча-ю кундуз хато (гуноҳ) қиласиз. Мен эса бутун гуноҳларни кечгувчиман. Шундай экан, мағфират сўранг, сизларни кечирайин.

Эй бандаларим! Менга зарар етказа оладиган даражага етолмайсизки, зарар етказсангиз. Менга фойда келтира оладиган мавқега эришолмайсизки, фойдангиз тегса.

Эй бандаларим! Сизлардан аввалгилар ва кейингилар, инсонлар ва жинлар орангиздаги энг тақводор одамдек бўлсангиз ҳам, мулким кўпайиб қолмайди.

Эй бандаларим! Сизлардан аввалгилар ва кейингилар, инсонлар ва жинлар орангиздаги энг фожир одамдек бўлсангиз ҳам, мулким камайиб қолмайди.

Эй бандаларим! Сизлардан аввалгилар ва кейингилар, инсонлар ва жинлар ҳаммангиз бир майдонга тўпланиб, Мендан бирор нарса сўрасангиз ҳам, ҳар бирингизнинг сўраганини бераман. Бу билан худди игна денгизга ботириб олинганда унинг суви қанчалик камайса мулкимдан ҳам ўшанча камаяди (яъни, ҳеч нарса камайиб қолмайди).

Эй бандаларим! Амалларингга келсак, уларни сизлар учун ҳисоблаб қўяман. Сўнг уларнинг эвазини (мукофоти ёки жазосини) тўлиқ қилиб бераман. Шундай экан, ким яхшиликка учраса, Аллоҳ таолога ҳамд айтсин. Ким ундан бошқа нарсага йўлиқса, ўзидан бошқани айбламасин!” (Имом Муслим ва Имом Термизий)

Шарҳ: Ушбу ҳадис динимизнинг асосий қоидаларини, мухтасар маъносини ўз ичига олгани билан алоҳида аҳамиятга эга. Шу сабабли унинг шарҳига бағишланган алоҳида китоблар ҳам ёзилган.

Ҳадисда Аллоҳ таолонинг зулмни ўзига ҳаром қилгани айтилмоқда. Олимлар Аллоҳнинг зулмга йўл қўяди, дейиш ақлсизлик эканини айтадилар. Зеро, бутун коинот Аллоҳ таолога тегишли. У ўз мулкини истаганича тасарруф қилади. Унинг бирор шериги ҳам, нуқсони ҳам йўқки, шеригининг мулкидан олиб, ўзиникини тўкис қилиб олса.

Аллоҳ таоло зулмни ўзига ҳаром қилганидек, бандаларини ундан сақланишга буюрди. Унинг энг ёмон кўрган нарсаси зулмдир. Шунингдек, бу таъқиқ умумий маъно касб этади. Яъни, мўминга зулм қилиш билан бошқаларга жабр қилиш бир хил – бари ман қилинган.

Ҳадисдаги “ҳаммангиз гумроҳсиз” ибораси “ҳамма болалар ислом фитратида туғилади” деган ҳадисга зид келмайди. Балки бу ўринда табиатидаги шаҳват, роҳатга муккасидан кетиш каби заиф жиҳатлари билан инсон ўз ҳолига қўйилса, адашиб кетарди, деган маъно кўзда тутилган.

Ислом ақидасидан маълумки, Аллоҳ таоло барча жонзотнининг ризқини белгилаб қўйган. У Ар-Раззоқ сифати билан денгиз остидаги хилқатга ҳам, тошнинг орасидаги жониворга ҳам ризқини етказиб туради. Унинг изнисиз ҳеч ким бир луқма ҳам озиқлана олмайди. Буларни билган одам ҳалол меҳнат қилади ва Парвардигордан покиза ризқ сўрайди.

Ризқ деганда фақат ейиш-ичишга ярайдиган нарсалар кўзда тутилмайди. Балки кийим-кечак, уй-жой ва инсоннинг яшаши учун лозим бўлган барча воситалар ҳам ризқдир.

Аллоҳнинг бандаларига меҳрибонлиги, уларнинг гуноҳларини кечирувчи ва раҳм қилувчи (Ал-Ғафур), айбларини беркитувчи (Сатторул уйуб) сифатларидан ҳам маълумдир. Қуъони каримнинг бир неча ўринларида Аллоҳ ўзининг раҳмати ғазабидан устун эканини баён қилиши бунга далил. Бандаларга қолгани эса, гуноҳлардан пушаймон бўлиш ва қайта такрорламаслик шарти билан Аллоҳга ёлвориб тавба қилишдир.

Инсоният фан-техника соҳасида ҳар қанча юксалгани билан Яратган олдида ожиз ва ношуд бандалигича қолади. Нафақат одамзот, балки жинлар ва бошқа барча жонзотлар бирликда ҳаракат қилишса ҳам, Унинг чексиз қудрати олдида ҳеч аҳамиятлари йўқ. Буларни англаш ва Аллоҳ таоло олдида ўзини хор тутиш бандани илоҳий ризолик ва маънавий юксалиш сари етаклайди.

Аллоҳ таоло инсонлар ва жинларни Ўзига ибодат қилишлари учун яратган. Фаришталар доимо Унинг амрида, қусурсиз ибодатда бардавомдирлар. Бироқ инсон ва жинларнинг ҳаммаси ҳам бу илоҳий амрга бўйсунавермайди. Башарти уларнинг барчаси бирдек энг тақводор банда каби итоат ва ибодатга берилса ҳам, Аллоҳ таолонинг мулкига бирор нарса қўшилиб қолмайди. Шунингдек, уларнинг ҳеч бири Парвардигорга ибодат қилмай қўйса ҳам, Унинг улуғлиги ва қудратига путур етмайди, давлати камайиб қолмайди. 

Игна ботириб олинганда денгизнинг суви қанчалик камайса, ҳамма бандаларининг тилакларини берган тақдирда ҳам мулкидан бир нарса камайиб қолмаслиги Аллоҳнинг мулки чексиз эканини билдиради. Маълумки, денгиз табиатдаги энг катта, игна эса энг кичик нарсалар. Аслида, игнани ботирган билан денгизда ҳеч қандай камайиш юз бермайди. Бу ташбеҳ Аллоҳ таолонинг бойлиги чексизлигини ифодалашда жуда мос тушади.

Ҳадис сўнгида киши бошига келган ҳар бир яхшиликни Аллоҳдан деб билиши, ёмонликни эса ўзидан кўриб, тавба қилиши кераклиги уқтирилган. Бу ўлчовни яхши англаб, ҳаётига татбиқ этмаган кимсалар динда жиддий хатоликка йўл қўйишлари мумкин. Яхшиликни ўзидан деб билган кибр ва манманликка берилади. Ёмонликни ўзидан кўрмаган кимса ўнгланиш ўрнига, атрофидагиларни танқид қилиш, ўзи яшаб турган жамият қонун-қоидасидан норозилик каби иллатлар чоҳига тушиб қолади. Бу икки ҳолдан Аллоҳ таолонинг ўзи асрасин!

Манбалар асосида

Содиқ Носир тайёрлади.