Qrim-tatarlar deportatsiya qilinganiga 80 yil boʻldi
Iosif Stalinning buyrugʻi bilan 1944 yil 18 mayda oʻn minglab qrim tatarlari oʻz vatanlaridan badargʻa qilindi. 15 daqiqa ichida 259 mingga yaqin qrim tatarlari, asosan, keksalar, ayollar va bolalar maydonga olib kirilib, hayvonlarni tashish uchun aravalarga oʻtqazildi. Gʻayriinsoniy sharoitda deportatsiya qilingan Qrim tatarlarining yarmi manziliga etib bormay, yoʻlda halok boʻldi.
Iosif Stalin buyrugʻi bilan butun bir xalq oʻz ona yurtlaridan bir kechada badargʻa qilingan Qrim turklarining deportatsiya qilinganiga 80 yil boʻldi, ammo oʻsha fojiali voqealarning dardi hamon soʻnayotgani yoʻq.
Qrim tatarlarini deportatsiya qilish siyosati Rossiya imperatori Ekaterina II davrida boshlanib, Sovet Ittifoqi davrida jadal rivojlana boshladi. Rossiya tarixiy erlardan tatarlarning omon qolishi uchun turli usullarga murojaat qildi.
Qrim tatarlarining muammolari 1774 yilda, Usmonli davlati Rossiya bilan Kuchuk-Kaynardji shartnomasini tuzganida boshlangan va shu bilan Qrim xonligi ustidan nazoratni yoʻqotgan.
1783 yilda Qrim xonligi butunlay Rossiya imperiyasi tasarrufiga oʻtdi. Rossiya maʻʻmuriyati tomonidan bosimga uchragan oʻn minglab Qrim tatarlari Qrimni ommaviy ravishda tark etib, Anadoluga koʻcha boshladi. Rossiya imperiyasi zulmidan qochgan koʻplab Qrim tatarlari Usmonlilar davlatidan boshpana topdilar.
Ikkinchi jahon urushi yillarida SSSR Qrim yarim oroli ustidan nazoratni vaqtincha yoʻqotdi va fashizm ustidan qozonilgan gʻalabadan soʻng Qrim tatarlariga nisbatan taʻʻqiblar boshlandi.
Qrim tatarlari natsistlarni qoʻllab-quvvatlaganlikda ayblanib, bu uzoq bahona bilan ularni deportatsiya qilish toʻgʻrisida qaror qabul qilindi. Sovet Ittifoqi rahbari Iosif Stalinning farmoni bilan Qrim tatarlari Markaziy Osiyoning turli mintaqalariga surgun qilindi.
Deportatsiya jarayoni 1944 yil 18 may kuni soat 03:00 da boshlangan. 15 daqiqa ichida 259 mingga yaqin qrim tatarlari, asosan, keksalar, ayollar va bolalar maydonga olib kirilib, hayvonlarni tashish uchun aravalarga oʻtqazildi.
Gʻayriinsoniy sharoitda deportatsiya qilingan Qrim tatarlarining yarmi manziliga etib bormay, yoʻlda halok boʻldi.
1954 yilda Stalin vafotidan soʻng Qrim yarim orolini Ukraina SSR tarkibiga oʻtkazish toʻgʻrisida farmon chiqarildi.
2014 yilning 21 aprelida Qrim Rossiya tomonidan annektsiya qilinganidan keyin qrim-tatarlar yana bosim va repressiyalarga duch keldi. Rossiya koʻp sonli Qrim-tatar etakchilarining Qrimga kirishini taqiqladi.
Xususan, Qrimga kirishni taqiqlash qrim-tatar xalqi etakchisi Mustafo Qirimogʻlu (Jemilev) va qrim tatarlarining boshqa nufuzli rahbarlariga tegishli edi.
Rossiya Federatsiyasi Oliy sudi Qrim-tatarlar majlisining Rossiya hududidagi faoliyatini taqiqlashni qonuniy deb tan oldi. Yarim orol Rossiya Federatsiyasiga qoʻshib olingandan soʻng koʻplab Qrim tatarlari oʻz vatanlarini tark etishga majbur boʻldi.
Ukrainada yashovchi va diplomatik yoʻl bilan kurashayotgan Qrim tatarlari Rossiya-Ukraina mojarosi oqibatlari fonida qiyinchiliklarga duch kelmoqda.
Qrim tatarlari 80 yil davomida surgun azobini boshidan kechirdi va shu kungacha oʻz erlarini qaytarib olish uchun kurashni davom ettirmoqda.
Qrim tatarlarining bir qismi rus armiyasining hujumlaridan xavotirlanib, oʻz vatanlarini tashlab, Turkiya va boshqa mamlakatlarga koʻchib oʻtishga majbur boʻldi.
Mavzuga aloqador
-
Польша парламенти 1944 йилда қрим татарларининг депортация қилинишини геноцид акти деб тан олган резолюцияни қабул қилди. 1944 йил 18 майда Иосиф Сталин бошчилигидаги совет режими 200 мингдан зиёд қрим татарларини нацистлар билан ҳамкорликда айблаб, Марказий Осиё ва Сибирга сургун қилган. Мажбурий кўчирилганларнинг қарийб ярми сургуннинг оғир шароитларида очлик ва касалликдан вафот этган.
