Islom – eng "feministik" din

Islom – eng "feministik" din

Insoniyat tarixiga nazar solsak, barcha jamiyat va xalqlarda ayollar masalasiga alohida eъtibor berilganiga guvoh boʻlamiz. Ammo ayol oʻzining haqiqiy qadrini Islomda topdi va yaratilmish boʻlgan nafis xilqat vakili ekanini angladi. Feministik harakat ayollar huquqlari uchun kurashgan boʻlsa, Islom bu huquqlarni 14 asr oldin belgilab bergan.

Feminizm nima va u qachon paydo boʻlgan?

Feministik harakat tarixan uch asosiy toʻlqinga boʻlinadi, lekin ayollarning teng huquqlari uchun kurash aslida juda qadimdan mavjud boʻlgan. Bunga 14 asr avval Islom shariatida ayollarning oʻrni yuksalganini misol qilib keltirish mumkin.

Birinchi toʻlqin (18–19-asrlar)

Bu davrda ayollar, ayniqsa, Gʻarbda asosiy huquqlar – ovoz berish, taъlim olish, mulkka egalik qilish kabi masalalar boʻyicha kurash olib borgan. Feministik harakatning boshlanishi sifatida 1792 yilda Meri Uolstonkraftning "Ayollar huquqlarining himoyasi" (A Vindication of the Rights of Woman) kitobi eъtirof etiladi. Keyinchalik 19-asrda AQSh va Evropada ayollar ovoz berish huquqini talab qila boshlashdi. 1848 yilda AQShda Seneka-Fols konferentsiyasi feministik harakatning birinchi yirik anjumani boʻldi.

Ikkinchi toʻlqin (20-asr, 1960–1980-yillar)

Bu bosqichda feministlar na faqat qonuniy tenglik, balki ijtimoiy va madaniy oʻzgarishlar uchun kurash olib borishdi. Ayollar ish joylarida, oilada va jamiyatda erkaklar bilan teng huquqli boʻlishni talab qilishdi. Bu davrda Simona de Bovuarning "Ikkinchi jins" (The Second Sex) asari katta taъsir koʻrsatgan. Unda jamiyatdagi ayollarga yuklatilgan rolьlar tanqid qilingan.

Uchinchi toʻlqin (1990-yillar – hozirgi davr)

Bu bosqichda feministik harakat yanada koʻp qirrali boʻlib, turli irq, sinf va madaniy omillarni hisobga oladigan yondashuv paydo boʻldi. Zamonaviy feministik harakat gender identifikatsiyasi, LGBTQ huquqlari va patriarxal tizimni tanqid qilish kabi masalalarni ham oʻz ichiga oladi.

Islomiy nuqtai nazar

Agar Islom bilan solishtirsak, u ayollar huquqlarini 7-asrdayoq bergan. Yaъni, Gʻarbda ayollar mulkka egalik qilish va meros olish uchun 19–20-asrlargacha kurash olib borgan boʻlsa, Islom bu huquqlarni 1400 yil oldin taъminlagan. Shunday ekan, Islom haqiqatan ham eng "feministik" dinlardan biri deb qaralishi mumkin.

Islom paydo boʻlgan davrda arab jamiyatida ayollarga nisbatan zulm mavjud edi: yangi tugʻilgan qizlarni tiriklayin koʻmish, merosdan mahrum qilish, ularning shaxs sifatida qadrsizlanishi odatiy hol edi. Islom esa bu nohaqliklarni yoʻq qilib, ayollarga erkaklar bilan teng huquqlar berdi: taъlim olish, moliyaviy mustaqillik, meros olish, nikoh va ajralish huquqlari kabi.

Islomda ayollarning huquqlari

• Taъlim huquqi: Paygʻambarimiz (s.a.v.) "Ilm olish har bir musulmon erkak va ayol uchun farzdir" deb aytganlar.
• Meros huquqi: Ayollar merosdan umuman mahrum qilingan jamiyatda Islom ularga aniq ulush ajratgan.
• Nikoh va ajralish huquqi: Islom nikohda ayolning roziligini shart qildi, shuningdek, ayollarga "Xul’" huquqini berdi, yaъni ular eridan ajrashishni talab qilishlari mumkin.
• Moliyaviy mustaqillik: Ayolning ishlashi va oʻz mablagʻidan erkin foydalanishi Islom tomonidan kafolatlangan.

Islom ayolni himoya qiluvchi meъyorlarni oʻrnatgan boʻlsa, baъzi zamonaviy feministik tushunchalar esa gender tengligini erkak va ayol oʻrtasidagi tabiiy farqlarni hisobga olmagan holda targʻib qiladi.

Rasululloh (s.a.v.)ning ayollar haqida vasiyatlari

Hajjatul Vado’ xutbasidan: "Ayollar haqida Allohdan qoʻrqinglar! Zero, siz ularni Allohning omonati sifatida oldingiz va ularning avratlari sizga Allohning kalimasi bilan halol boʻldi. Ularning ustidagi haqlari bor, sizlarning ham ular ustidan haqlaringiz bor." (Muslim, Abu Dovud)

Bu xutba Rasululloh (s.a.v.)ning soʻnggi haj safarida aytilgan boʻlib, unda ummat uchun muhim nasihatlar berilgan. Ayollarga yaxshi muomala qilish, ularning huquqlarini poymol qilmaslik haqida qattiq ogohlantirganlar.

Xulosa

Bugungi kunda ayollar huquqlari mavzusi hanuz dolzarb boʻlib qolmoqda. Biroq gender tenglik tushunchasi har doim ham ayollar manfaatini koʻzlamaydi, balki koʻpincha tabiiy tafovutlarni inkor etishga harakat qiladi. Haqiqiy adolat va tenglik faqat Islom taъlimotlarida mujassam boʻlib, unda ayol oʻzining asl qadr-qimmatini topadi.

Shunday ekan, bizga na faqat Islom bergan huquqlarni bilish, balki ularni hayotimizda toʻgʻri tatbiq etish ham muhimdir. Ayol qadrini qadimdan eъzozlab kelgan Islom unga faqat huquqlar emas, balki hurmat, himoya va eъtibor ham bergan. Bugun har qanday harakat yoki tizimdan koʻra, eng adolatli yoʻl shariat bergan qadrni anglash va unga amal qilishdir.

Muxlisa Mahmud, jurnalist