“Chinnigul va tikan” – Yahyo Sinvar (qissa, 23-qism)

Oʻninchi fasl

Mahmud akam oʻqishdan yozgi taʻʻtilga kelgan sarafarlarining birida u bilan bir yigit ham hamroh boʻlgan. Tergov jarayonida taftish qilayotib, yonidan Misrdagi «Fath» harakati boʻlimiga aʻʻzo boʻlganlar roʻyxati yozilgan maktub chiqqan. Ushbu roʻyxatda Mahmud akamning ham ismi boʻlgan. Maktubda roʻyxatga tushirilganlar Gʻazoda amaliyot ishtirokchilari boʻlishi yozilgan. Mahmud akam shu maktubga binoan hibsga olingandi. Gʻazo markazidagi tergovxonada gumondorlarni kesib, chopib azoblashganidan u er «Kushxona» deyilardi. Tergovxona eniga toʻrt, boʻyiga yigirma metrcha keladigan binodan iborat edi. Turli hajmdagi eshiklari boʻlib, shu eshiklar ortida tergov qilinardi. Bino ichida uzun yoʻlak bor. Tergovga olib kelinganlarni shu yoʻlakka oʻtqazib yoki qoʻllarini orqaga bogʻlangan holda devorga qaratib qoʻyilardi. Boshlariga esa elkasigacha yopadigan xalta kiydirib qoʻyishardi. Harbiylar ularning orasida yurib, uzluksiz birini tepib, birini shapaloqlab urardi. Kimdir hushidan ketsa yoki oʻzini yoʻqota boshlasa, ustidan muzdek suv quyib yuborishardi. Vaqti-vaqti bilan biror bir asirni xonalarning biriga sudrab olib kirib ketishardi. U xonada arab tilini chala-chulpa gapiradigan bir necha tergovchi kutib olardi. Ular ham qaytadan minglab savollar yogʻdirishar, uzluksiz kaltaklashardi. Tergovchilarning biri gumondorga doʻst rolini oʻynardi. Oʻzini unga rahmi kelganday tutib, shirin soʻzlar bilan avrashga oʻtardi. Doʻpposlayotgan tergovchilarga baqirib «Bas qilinglar! Boʻldi-da-e.. Shunchalar shafqatsizmisiz?! Oʻzim gaplashaman u bilan, qochinglar hammanglar! Nari turinglar!» derdi. Qolganlar unga yopirilsa, ulardan himoya qilib toʻsardi.

- Soʻzlashga qoʻyinglar. Doʻpposlash bilan nimaga erishasizlar?! Aybini eʻʻtirof etmoqchi shundoq ham. Azoblashdan nima naf?!

Qolganlarni tashqariga chiqarib yuborib, shirin soʻzlar bilan gap boshlardi. Tamaki uzatib, gugurt chaqib berar, choy quyib berar va hamma narsani bilishlarini aytib, oʻzini bunchalar azobga qoʻymasligini, baribir tashqaridagi yovuzlar boʻyniga olishga majbur qilishini aytib avrardi. Reja ish bersa, yozib berishini soʻrardi. Oʻxshamasa, yana tashqaridagilarga qoʻyib berardi.

Asir boshida qopchiq, qoʻli orqaga qilib kishanlangan. Tergovchilarning biri koʻkragiga oʻtirib, boʻgʻa boshlaydi. Boshidagi xaltaning ustidan suv quyadi. Ikkinchisi qorniga oʻtirib oladi. Uchinchisi ikki oyogʻini ikki tarafga kerib, orasiga kursi qoʻyib oʻtirvoladi va oyogʻi bilan uning moyagini ezgʻilaydi. Yana ikitasi oyoqlarini mahkam ushlab turadi. Bu - azoblashning birinchi bosqichi. Keyin ikkinchi bosqichga oʻtishadi. Birinchi bosqichdagi uslubni stolga yotqizishib davom etishadi. Soʻng kishanlangan qoʻlidan simga bogʻlab, shiftga osishadi. Bu holatda oyoqlarining barmoq uchlari erni tegar-tegmas silab turadi. Shu holda keyin qorniga mushtlab urishadi, jismidagi istalgan qismiga tepishadi. Ustidan sovuq suv quyib, ventilyatorni qaratib qoʻyishadi. Bu holatda asir sovuqdan titrab, badani muzdek qotib qoladi.

Yuqorida aytilgan qiynoq uslublarining barini Mahmud akamga ham qoʻllashgandi. Qiynoq shu darajada kuchli boʻlgan-ki, aʻʻzoyi badanida koʻkarmagan joyi qolmagan. Afti-angorini tanib boʻlmas shaklga keltirilgan. Oʻsha "Kushxona"da qirq kun na tuzukroq taomlanmay, na yaxshi uxlamay va na yuvunmay yashagan. Kuchli qiynoqlar natijasida oʻlib qolish xavfi mavjud boʻlib qolsa, tushirib, bir zindonga kiritib qoʻyishadi. Eni bir yarim, uzunasi ikki metrlik bu tor xonada besh-olti kishi yotardi. Ularning hammasi uyqusizlik va vahshiyona qiynoqdan aziyat chekkanlar. Bir-biriga suyanib, qattiq uyquga ketishadi. Shu bilan yana jallodlarning qoʻlida uygʻonadi. Olib chiqib, yana qaytadan tergov qilishadi.

Mahmud akam bir necha hafta hech nimani boʻyniga olmadi. Ular oʻqishdagi talabalarning yonidan harakatga aʻʻzo boʻlganlar roʻyxati topilganini, roʻyxatda uning ham ismi borligini aytib soʻroq qilishardi. Mahmud akam bari boʻxton ekanligini aytib, qatʻʻiy inkor qilib turavergan. Boʻyniga olmagach, qayta-qayta qiynoqqa solishgan.

Akam nihoyat ular oʻz holiga qoʻymasliklarini anglab boʻlgandi. Shuning uchun bir inson uni «Fath» harakatiga aʻʻzo qilganini, Gʻazoga qaytganida oʻzlari aloqaga chiqishi kerakligini aytib, tan oladi. Bor boʻlgan gap shu ekanini aytsa ham, tergov qaytadan boshlanadi: «Qurol ishlatganmisan?», «Senga nima vazifa berilgan?»,«Yana kimlar aʻʻzo boʻlgan?», «Boshqalarni ham bunga daʻʻvat qilganmisan? Kim ular?» kabi minglab savollar berishardi. Savollarga javob berishdan bosh tortsa, yanada kuchliroq qiynoqqa duchor qilishardi. Shundan soʻng Mahmud birinchi ayblovni boʻyniga olganiga pushaymon boʻldi. Qayta-qayta qiynoqqa tutildi, uzoqroq muddatga mahkum etildi. "Kushxona"dan tergovchilarning shaloq ovozlari, tergov qilinayotganlarning baqiriqlari kunu tun uzilmasdi.

Qirq kungacha tergovchilar akamdan boshqa maʻʻlumot ololmadilar. Bir-ikki hafta izolyatorga solib qoʻyishdi. Keyin oddiy qamoqqa yuborildi. Qamoqxona boʻlimlarining birida mahbus libosini kiydirib, yigirma kishilik xonaga qoʻyishdi. U erda falastinlik birodarlari iliq kutib olishdi. Hammasi oʻzlarini tanishtirib, kim qaerdan, qancha muddat olgan va nima tuhmat bilan qamalganlari haqida suhbatlashib oʻtirishdi. Mahmud akamning tashvishi - onamni, bizni tezroq koʻrish edi. Oʻzining hamon tirik ekanini, boshqalar kabi uzoq muddat berilmaganini etkazib, xotirjam qilishni xohlardi. Xonadoshlaridan oila bilan qachon uchrashish mumkinligi haqida soʻradi. Ular har oyning birinchi jumasida koʻrishish mumkinligini aytishdi. Ichidan sogʻinch hissi vulqon boʻlib otilayotgan Mahmud akam biz bilan koʻrishish uchun yana oldinda ikki hafta borligini angladi. Onam boʻlsalar, yaqinlari hibsda boʻlgan qoʻni-qoʻshnilardan, xususan, qoʻshnimiz Ummu Abddan koʻrishga borganda nimalar olsa boʻlishi, egulik va kiyim-kechak olib borsa kirgishadimi-yoʻqmi, shular haqida maʻʻlumot yigʻib yurardi. Ziyoratga oʻzi bilan uch kishigina borishi mumkin ekan. Kattalardan ikki kishi va bir yosh bola yoki uch katta. Kimlar onam bilan borishini koʻp muhokama qildik. Hamma birga borishni xohlardi. Oxiri onam Fotima opam, men va Maryamni boradi, dedi. Hasan akamning jahli chiqib ketdi. Oʻtirgan joyidan otilib turib «Nega men bormayman?!», dedi.

Onam unga birinchi marta uchrashishlari ekani, u borsa harbiylar bilan janjallashib qolishi mumkinligini aytib, Mahmud akam bilan uchrashuvni bekor qilishlaridan qoʻrqayotganini tushuntirdi. Qoni qiziq, ulgʻayib, muskullari boʻrtib qolgan, ovozlari yoʻgʻonlashgan Hasan akam salgina izza qilishsa ham chidolmay, olishib ketishi mumkin edi-da. Onamning rayini qaytarolmay, istamasa ham qolishga rozi boʻldi.

Davomi bor…