Nima uchun Bayden hukumati Gʻazoda oʻt ochish toʻxtatilishini istamaydi?
Gʻazodagi urush boshlanganidan buyon soʻnggi voqealar fonida koʻtarilgan eng muhim savollardan biri quyidagicha: AQSh prezidenti Jo Bayden maʻʻmuriyati nega Gʻazoda oʻt ochish toʻxtatilishini istamaydi?
Javob shuki, AQSh Isroil bilan HAMASni yoʻq qilish boʻyicha
hamfikr. Buning koʻplab sabablari mavjud, ulardan eng muhimi, Bayden
maʻʻmuriyatining HAMAS, IShID yoki Hizbullohsiz Yaqin Sharq kelajagi haqidagi umumiy
qarashlariga HAMASning toʻsiq boʻlishidir. Mazkur qarash ayni vaqtda hammaga maʻʻlum
boʻldi; yaʻʻni Isroil
ikki davlat echimini qabul qilishi kerak, bu esa u Falastin davlatini barpo etishga
rozi boʻlishini anglatadi. Ammo qaerda? Chegaralar Falastin va Isroil tomonlari
oʻrtasida koʻp yillik muzokaralar natijasida Isroilning yon berishlari evaziga
murosaga keladigan yangi Falastin rahbariyati bilan kelishib olinadi.
Xoʻsh, Isroil nimadan voz kechishiga toʻgʻri keladi? Ular Falastin
oʻz hududlarining bir qismi ustidan cheklangan mustaqillikka ega boʻlgan
demilitarizatsiyalangan (harbiylardan tozalangan) Falastin davlati tuzilishiga
rozilar. Qolaversa, Isroilning Falastin davlatini tan olishi Saudiya Arabistonini
Isroil bilan munosabatlarni normallashtirishga undaydi. Ushbu normallashuv
natijasida AQSh Saudiya Arabistonining bir qancha uzoq muddatli talablarini
qondirish orqali Saudiya Arabistonini mukofotlaydi. Ulardan eng muhimi AQSh
Kongressi tomonidan maʻʻqullangan, Saudiya Arabistoniga toʻliq xavfsizlik
kafolatlarini beradigan strategik hamkorlik shartnomasini imzolashdir. Bundan
tashqari, Saudiya Arabistoni milliy xavfsizligi uchun boshqa koʻplab imtiyozlar yoki
muhim talablarni qondirishi mumkin boʻladi.
Shuning uchun Isroilning Falastinni, Saudiyaning esa Isroilni
tan olishi boshqa Indoneziya va Pokiston kabi islomiy davlatlarning ham oʻz-oʻzidan
Isroilni tan olishiga yoʻl ochadi. Demak, Isroil, arab davlatlari va AQSh
boshchiligida Isroil bilan munosabatlarini normallashtirgan islom davlatlaridan
iborat yangi ittifoqchining shakllanishiga yordam beradi. Bu ittifoqchi keyin Eron
bilan toʻqnash keladi va Rossiya va Xitoyning Yaqin Sharqdagi taʻʻsirini kamaytiradi.
Muhimi mazkur qarashga koʻra, HAMASni olib tashlash, keyinchalik Hizbullohga zarba
berish uchun poydevor oʻrnatish va shu tariqa qarshilik oʻqi deb ataladigan narsani
yoʻqotib, Eronni zaiflashtirish, alaloqibat Rossiya va Xitoyning mintaqadagi
taʻʻsirini kuchaytirish bilan yakunlanadi.
Bayden maʻʻmuriyatining HAMASni yoʻq qilish istagining boshqa
sabablari ham mavjud, masalan, Baydenning saylovlar oldidan AQShdagi sionist
lobbilarini tinchlantirishga intilishi. Eng muhimi, AQSh, prezidenti sionist
ekanligi bilan faxrlanadigan Isroil bilan juda qalin rishtalarga ega. Qolaversa,
u HAMASning 7 oktabrda qilgan ishlaridan chinakam dargʻazab kayfiyatda.
Bularning barchasi umumiy va ikkinchi darajali sabablar
sirasidan, nima uchun? Gap shundaki, AQSh prezidentining amerikalik asirlarni ozod
qilish majburiyati oqilona va maqbul omildir. Biroq bu AQShdan Gʻazo ahlini Isroi
bombardimonidan himoyalashni talab qiladi. Bunday holatda AQSh haqiqiy oʻt ochishni
toʻxtatishga ishtiyoq bilan munosabatda boʻlishi va urushni ragʻbatlantirish oʻrniga
asirlarni qaytarish boʻyicha muzokaralarni boshlashi kerak. Yahudiylar ovozlariga
diqqat qaratish uchun Isroil bilan genotsidda ishtirok etishda davom etish shart emas,
zotan Amerika jamiyatidagi yahudiy ovozlari va Gʻazo ichida sodir boʻlayotgan
voqealar tamoman ikki xil masala. Bayden
yahudiylarning ovozini qoʻlga kiritgan taqdirda ham, uning Gʻazo qirgʻinidagi ishtirokidan
nafratlanuvchi amerikaliklarning ovozlarini boy beradi.
Shunday qilib, boshqa
ikkinchi darajali sabablardan tashqari Baydenning Yangi Yaqin Sharqni Gʻazodan boshlab
shakllantirish istagi, uning sulhni toʻxtatish va Isroilni Gʻazoga qarshi urushida har
qanday yoʻl bilan qoʻllab-quvvatlashdan bosh tortishining eng asosiy sababidir.
Xuddi shu sababdan u Birlashgan Millatlar Tashkiloti Xavfsizlik Kengashida Isroil
HAMASni yoʻq qilish maqsadiga erishgunga qadar taxminan olti oy davomida oʻt ochishni
toʻxtatishni talab qiluvchi har qanday rezolyutsiyaga veto qoʻydi.
Shunday ekan, Xavfsizlik Kengashining yaqinda, 25 martda qabul
qilingan rezolyutsiyasi Amerika pozitsiyasining oʻzgarishini anglatadimi? Javob yoʻq.
AQSh pozitsiyasida hech qanday jiddiy oʻzgarish yoʻq; aksincha, uning maʻʻmuriyati
Netanyaxu bilan faqat tafsilotlardagina qarama-qarshi fikrda xolos. Buni AQSh
pozitsiyasining tubdan oʻzgarishi deb hisoblash mubolagʻa boʻladi. Bayden maʻʻmuriyati
oʻzining asosiy maqsadi - HAMASni yoʻq qilishga doim sodiq kelgan va hozir ham
shunday. Ayni shu maqsadda u Netanyaxu bilan hamfikr, garchi tafsilotlar borasida
ziddiyatlar boʻlsa ham. Misol uchun, AQSh maʻʻmuriyati Rafah va boshqa barcha
hududlarda HAMASga zarba berishni istaydi, lekin u buni falastinliklarning
ommaviy qirgʻin qilinishiga olib kelmaydigan tarzda qilinishi tarafdori, negaki
bunday qilsa, u sharmanda boʻlishi, fosh qilinishi va dunyoni unga qarshi isyon
koʻtarishga undashi mumkin. Ammo u oʻzining HAMASni yoʻq qilish rejasiga erisha
olmadi. AQSh urushni kengaytirmaslik va Gʻazoda koʻzlangan maqsadga erishishga toʻsiq
yaratmasligi uchun Netanyahu hukumati xohlaganidek Hizbulloh bilan shimoliy jabhada
urush ochishni istamaydi. Qolaversa, AQSh HAMAS jangchilarini Gʻarbiy Sohilda muqim
qoldirishni ham istamaydi, chunki bu Gʻarbiy Sohilni asossiz ravishda bomba ostida
qoldiradi va shu bilan Gʻazodagi missiyaning muammosiz bajarilishiga toʻsqinlik
qiladi. Binobarin, koʻproq aholi punktlarining tashkil etilishi AQSh rejasining
asosiy qismi boʻlgan ikki davlat echimi taklifini maʻʻnosiz va foydasiz qiladi va
hokazo. Shu sababli, ikki oʻrtada tafsilotlar boʻyicha ziddiyat mavjud.
25 martgacha AQSh Xavfsizlik Kengashi, agar HAMAS barcha asirlarni
ozod qilmasa, sulh boʻyicha hech qanday, hatto vaqtinchalik rezolyutsiya ham
chiqarmaslik tarafdori boʻlib keldi. Xavfsizlik Kengashi falaj holatga keldi,
chunki uning aʻʻzolari AQSh shartlarini qabul qila olmadilar va u veto huquqiga ega
boʻlganligi sababli oʻz xohishlariga qarshi, oʻt ochishni toʻxtatishga chaqiruvchi
rezolyutsiyaga erisha olmadilar.
Bir nechta amerikalik amaldorlar AQSh mantigʻini, yaʻʻni Gʻazoda
oʻt ochishni toʻxtatish HAMASni daxlsiz qoldirib, unga Gʻazoni boshqarishga va keyingi
urush urugʻini ekishga imkon yaratishini turli shakllarda, ammo shaffof tarzda
koʻrsatib berdilar. Shu sababli, AQSh falastinliklar va isroilliklar xavfsiz yashashi
mumkin boʻlgan doimiy tinchlikni qoʻllab-quvvatlasa-da, bunga zid oʻlaroq u zudlik
bilan oʻt ochishni toʻxtatishni qoʻllab-quvvatlay olmaydi. Inchunin, AQShning fikricha,
Gʻazo sektorida XAMASning mavjudligi Isroil bilan yangi urushni anglatadi va bu
AQSh koʻzlaganidek, ikki davlat echimi gʻoyasiga barham berish demak. Ikki davlat
echimi uning Yangi Yaqin Sharqni shakllantirish qarashlarining asosiy ustunlaridan
biri hisoblanadi.
Qisqasi, Amerikaning
oʻt ochishni toʻxtatishni rad etishi, asirlarni ozod etsam urushni toʻxtatishga majbur
boʻlaman deb oʻylaydigan Isroil pozitsiyasi bilan bir xil. AQSh va Isroil dunyoning
aksariyat qismini urush va qotilliklar cheksiz davom etadigan bu mantiqqa ishontira
olmadi. Asirlar qoʻyib yuborilmaguncha, sulhni toʻxtatib boʻlmaydi, HAMAS esa ularni
faqat vaqtinchalik oʻt ochishni toʻxtatish uchungina qoʻyib yubora olmaydi. Boshqacha
qilib aytganda, Isroil oʻz asirlarini qaytarib olgandan soʻng, u Gʻazo sektori va
HAMASga zarba berishda davom etadi.
Urushning davom etishi HAMASning emas, balki falastinlik tinch aholini yoʻq
qilish deganidir.
Dr. Amira Abul Fattoh, siyosiy sharhlovchi