Gʻazo: 366 kun genotsid soyasida
2023 yil 7 oktyabrda dunyo Isroilning Gʻazo sektoriga bostirib kirishni boshlaganiga guvoh boʻldi. Bugun, oradan roppa-rosa bir yil oʻtib, koʻpchilik, mubolagʻasiz, Falastin xalqining genotsidi deb ataydigan fojia koʻlamini tushunish uchun ortga qaraymiz. 366 kun davom etgan portlashlar, vayronagarchiliklar va odamlarning azob-uqubatlari bir vaqtlar hayot qaynagan qirgʻoq mintaqasini vayronalarga aylantirdi, bu erda omon qolish har kungi jasoratga aylandi.
Qoʻrqinchli statistikalar
Birlashgan Millatlar Tashkilotining Falastinlik qochqinlarga yordam koʻrsatish agentligi (YuNRVA) qon qaqshatuvchi baʻʻzi statistik maʻʻlumotlarni eʻʻlon qildi. 41900 nafar qurbon. Bu shunchaki raqam emas – bu butun oilalar, vayron qilingan hayotlar, yoʻqolgan umidlar. 10 000 va undan ortiq bedarak yoʻqolganlar taqdiri hanuzgacha nomaʻʻlum boʻlib, ularning yaqinlari azobli noaniqlik ichida qolmoqda.
1,9 million kishi oʻz uy-jolarini tashlab ketishga majbur boʻldi. Tasavvur qilib koʻring: Gʻazning qariyb butun aholisi bir necha bor uylarini tark etishga majbur boʻldi. Baʻʻzi oilalar bu yil 20 martagacha koʻchishiga toʻgʻri keldi, har safarida oʻzlarining bir qismini, tarixini, ildizlarini yoʻqotgan holda.
Halok boʻlganlar orasida 16,8 ming bola bor. Na ulgʻayish, na bilim olish, na sevish, na oila qurish nasib qilmagan butun bir avlod. 11,4 ming ayol – onalar, qizlar, opa-singillar – hayotlari juda erta barham topdi. 1000 ga yaqin tibbiyot xodimlari – soʻnggi nafaslarigacha boshqalarning hayotini saqlab qolishga harakat qilganlar.
175 nafar jurnalist bu toʻqnashuvda dunyoning koʻzi va qulogʻi boʻlib, haqiqatni etkazishga uringanilari uchun ogʻir badal toʻladilar. Eng himoyasizlar – yangi tugʻilgan chaqaloqlarning oʻlim statistikasi ayniqsa tashvishlidir. 700 dan ortiq chaqaloqlar birinchi tugʻilgan kunini koʻrishgacha yashamadilar. 38 bola ochlikdan vafot etdi – XXI asrda, bir vaqtlar Yaqin Sharqning non savati deb atalgan mintaqada.
Gʻazodagi insonparvarlik yordami bilan bogʻliq vaziyat oʻta qaltis nuqtaga etdi. BMT Gumanitar masalalarni muvofiqlashtirish boshqarmasining xabar berishicha, 2024 yilning 1-15 sentyabrʻ kunlarida Gʻazo sektoriga kuniga oʻrtacha atigi 67 ta yordam yuk mashinasi kirib kelgan.
Taqqoslash uchun, mojaro avj olishidan oldin bu koʻrsatkich kuniga 500 yuk mashinasini tashkil qilgan. Oziq-ovqat, dori-darmon va toza suv etishmasligi Gʻazo aholisi uchun kundalik haqiqatga aylandi. Bu raqamlar shunchaki statistika emas. Bu shunday fojia sodir boʻlishiga yoʻl qoʻygani uchun butun insoniyatga oʻqilgan hukmdir.
Vayronalardagi hayot
Bu quruq raqamlar ortida oʻz koʻzi bilan koʻrmaganlar uchun tasavvur qilishlari qiyin boʻlgan haqiqat yotibdi. Bir paytlar hayot qaynagan va sadolarga toʻlgan Gʻazo koʻchalari endi oʻtmish arvohlari bilan toʻlgan. Odamlar vayron boʻlgan mahallalarda kezib yuribdi, ularning umidlari soʻnib, qalblari boʻshab qolgan. Jazirama quyosh ularning horgʻin tanalarini ayovsiz kuydiradi, goʻyo umidning soʻnggi qoldiqlarini ham yoqib yubormoqchidek.
Gʻazoliklar uchun har bir kun omon qolish kurashidir. Ular har bir tomchi suv uchun, har bir parcha ovqat uchun kurashmoqdalar. Vaqtinchalik boshpanalariga - chodirlarga, vayronaga aylangan binolarga, gavjum boshpanalarga qaytib, yangi nishonlarni qidirayotgan isroil uchuvchisiz uchoqlari parvozlari ostida uyquga ketishadi. #wherewego (Biz qaerga boraylik) xeshtegi Falastin nochorligining achchiq ramziga aylandi goʻyo.
Uyingiz vayron boʻlganda, shahringiz vayron boʻlib, oyogʻingiz ostidagi er jonsiz chang va kul uyumiga oʻxshab koʻrinsa, qaerga borish kerak? Minglab odamlar har kuni oʻzlariga shu savolni berib, javob topa olishmaydi.
Dunyo "hamdard boʻlmoqda"
Xalqaro hamjamiyat bu fojiadan charchaganga oʻxshaydi. Gʻazodagi vayronagarchilik haqidagi xabarlar endi hayratlanarli emas. Gʻarb ommaviy axborot vositalari sodir boʻlayotgan voqealarni tobora kamroq yoritmoqda, goʻyoki bu mojaro mavjudligini unutishga harakat qilishmoqda. Ammo gʻazoliklar uchun bu yangilik emas – bu ularning kundalik haqiqati.
Isroil, koʻplab kuzatuvchilarga koʻra, falastinliklar orasida yashash istagini uslubiy ravishda soʻndirmoqda. Har bir vayron boʻlgan uy, har bir yoʻqolgan hayot tinch kelajakka boʻlgan umidga zarba boʻladi. Bosh vazir Benyamin Netanyaxu va boshqa Isroil rasmiylari xalqaro hamjamiyatni Yaman va Sudan kabi boshqa mojarolar va gumanitar ofatlarga eʻʻtibor bermasligini taʻʻkidlab, koʻpincha ikkiyuzlamachilikda ayblashadi. Biroq, statistika shuni koʻrsatadiki, Gʻazodagi mojaro oʻzining intensivligi va qurbonlar soni boʻyicha koʻplab zamonaviy urushlardan ustundir.
Ushbu mojaroning kengroq geosiyosiy kontekstini eʻʻtiborsiz qoldirib boʻlmaydi. Koʻpgina ekspertlar sodir boʻlayotgan voqealarga nafaqat mahalliy qarama-qarshilik, balki Yaqin Sharqdagi yirik oʻyinning bir qismi sifatida qarashadi. AQSh, Buyuk Britaniya, Frantsiya, Germaniya va boshqa Gʻarb davlatlari Isroilga katta yordam koʻrsatib, genotsidda hamkorlik qilishda ayblanishlariga sabab boʻldi.
Isroilning Yaqin Sharqda "Gʻarbiy forpost" (harbiy istehkom) sifatida yaratilish tarixi XX asr boshlariga borib taqaladi. 1917 yilgi Balfur deklaratsiyasi Falastinda yahudiy davlatini yaratish uchun boshlangʻich nuqta boʻldi. Oʻshandan beri isroilliklar va falastinliklar oʻrtasidagi mojaro toʻxtagani yoʻq va tez-tez yanada yangi kuch bilan avj oldi.
Tarixiy sharoitni inobatga olib, bugungi voqealarni tahlil qiladigan boʻlsak, Gʻarbning oʻt ochishni toʻxtatish va sulhga chaqirishlarining samimiyligiga ishonish qiyin. «Hamdardlik» va «xavotir»larga qanchalik ishonishni istamaylik, faktlar buning aksini koʻrsatadi. Mashhur hikmatda aytilganidek, doʻzax yoʻli yaxshi niyatlar bilan qoplangan. Bu holatda esa, hatto yaxshi niyatlarning bor-yoʻqligi ham aniq emas.
Gʻarb ham oʻz harakatlariga, ham harakatsizligiga qarab, shunchaki jimgina kuzatuvchi emas, balki sodir boʻlayotgan voqealarga sherik hamdir. Tinchlik zarurligi haqidagi balandparvoz bayonotlar Isroil urush mashinasini qoʻllab-quvvatlashning davom etishi fonida maʻʻnosini yoʻqotadi.
Butun dunyo ahli koʻz oʻngida roʻy berayotgan bu fojiada Gʻarb davlatlari tinchlikparvar rolini oʻynamaydi, aksincha, ular – Falastin xalqi genotsidida sheriklardir.
Gumanitar oqibatlar
Mojaroning toʻgʻridan-toʻgʻri qurbonlari bilan bir qatorda, uning bilvosita oqibatlaridan ham juda koʻp odamlar aziyat chekmoqda. Infratuzilma – shifoxonalar, maktablar, suv taʻʻminoti va kanalizatsiya tizimlari vayron boʻlgan. Gʻazo iqtisodiyoti deyarli izdan chiqqan. Bolalarning butun avlodi oddiy bolalikdan, taʻʻlimdan va kelajakka boʻlgan umidlardan mahrum.
Bu yil gʻazoliklar boshidan kechirgan ruhiy jarohatlar uzoq yillar davomida azob beradi. Hamma narsani – uyni, oilani, kelajakni yoʻqotgandan keyin yashash istagini qanday tiklash mumkin? Bolaga doʻstlari yoki ota-onasini boshqa koʻrmasligini qanday tushuntirish mumkin?
Fojia boshlanganidan bir yil oʻtar ekan, Gʻazoning kelajagi noaniqligicha qolmoqda. Ertaga harbiy harakatlar toʻxtagan taqdirda ham, mintaqani qayta tiklash uchun oʻnlab yillar boʻlmasa-da, yillar kerak boʻladi. Gap nafaqat infratuzilmani jismonan tiklash, balki inson qalbi, umidlari va ishonchini davolash haqida ham bormoqda.
Shafqatsiz toʻqnashuv Gʻazo aholisini yanada radikallashtirishi, bu esa kelajakda yana zoʻravonliklarga olib kelishi mumkin.
Xalqaro hamjamiyat munosabati
Gʻazoda sodir boʻlayotgan voqealarga xalqaro hamjamiyatning munosabati turlicha. Bir tomondan koʻplab davlat va tashkilotlar Isroilning harakatlarini qoralab, oʻt ochishni toʻxtatishga chaqirmoqda. Boshqa tomondan, mojaroni toʻxtatish uchun etarlicha real qadamlar qoʻyilmayapti.
BMT bir necha bor Gʻazodagi vaziyatdan "chuqur xavotir" izhor qildi va muammoni tinch yoʻl bilan hal qilishga chaqirdi. Biroq bu chaqiriqlar xalqaro siyosat sahrosida aks-sado boʻlib qolmoqda, koʻplab rezolyutsiyalar platsebo boʻlib chiqdi va tashkilotning oʻzi haqiqiy majburlash vositalarisiz byurokratik kuchsiz tuzilma ekani aniq boʻldi.
Bunday bayonotlarning taʻʻsirchanligi har kuni urush dahshatlariga duch kelganlarning achchiq tabassumlariga sabab boʻladi, xolos. Hozir koʻpchilik tashkilotni chorasizligi va voqealar rivojiga taʻʻsir oʻtkaza olmasligi uchun tanqid qilmoqda. Gʻazo xalqaro huquqiy tartib tanasidagi qoni oqib turgan yaraga aylandi. BMT Xavfsizlik Kengashining besh doimiy aʻʻzosi esa butun dunyoning yordam soʻragan hayqiriqlarini inkor qilmoqda.
Asosan Yaqin Sharqdagi baʻʻzi davlatlar Gʻazoga gumanitar yordam koʻrsatishga harakat qilmoqda. Ularning harakatlari, albatta, hurmatga loyiq. Vaholanki, bu yordam koʻlami Falastin zaminini qamrab olgan iztirob va halokat ummonidagi tomchiga oʻxshaydi. Blokada orqali oʻtayotgan gumanitar karvonlar har kuni tinch aholi ustiga tushayotgan bomba ogʻirligini hech qanday tarzda qoplay olmaydi.
Dunyo yordam soʻrayotgan faryodlarni eshitadimi?
Gʻazodagi urush yili kelajakdagi tarix kitoblarida shunchaki chiziq emas. Bu 365 kun davomiy azob-uqubat, yoʻqotish va halokatdir. Bular minglab chek qoʻyilgan hayotlar, millionlab singan qalblardir. Bu dunyo naqadar moʻrt ekanligi va insoniyat vahshiylik tubsizligiga osonlikcha qulab ketishi mumkinligini eslatadi.
Dunyo tanlov oldida turibdi: nima boʻlayotganiga koʻz yumishda davom eting yoki bu mojaroga barham berish uchun kuch toping. Zero, kechikkan har bir kun minglab begunoh insonlar uchun yana bir azob-uqubatlar kunidir.
Gʻazo bizning vijdonimizga murojaat qiladi. Biz bu faryodni eshitamizmi yoki uning bomba shovqinida oʻlishiga yoʻl qoʻyamizmi? Bu savolga javob nafaqat ushbu kichik qirgʻoq mintaqasining kelajagini, balki butun insoniyatning maʻʻnaviy yuzini ham belgilaydi.
Manba: TRT
