Нега аксарият мусулмон давлатлари қашшоқ: сабаблар ва ечимлар

Қашшоқлик глобал муаммо бўлиб, айрим давлатлар ва жамиятлар учун айниқса жиддий таҳдид туғдиради. Дунёда мусулмон аҳолиси кўпчиликни ташкил этадиган давлатлар орасида ҳам иқтисодий ривожланган, ҳам қашшоқлик даражаси юқори бўлган мамлакатлар мавжуд. Масалан, Қатар, Бирлашган Араб Амирликлари ва Саудия Арабистони каби бой давлатлар бор, шу билан бирга, Афғонистон, Сомали ва Яман каби иқтисодий инқирозга юз тутган мамлакатлар ҳам мавжуд. Ушбу таҳлилий мақолада мусулмон давлатларида қашшоқликнинг асосий сабаблари, унинг ижтимоий-иқтисодий оқибатлари ва муаммони ҳал этиш учун таклиф этилаётган йўллар муҳокама қилинади.

Қашшоқликнинг асосий сабаблари

Иқтисодий омиллар

Кўплаб мусулмон давлатларида иқтисодиётнинг сустлиги қашшоқликнинг асосий сабабларидан бири ҳисобланади. Бу давлатларнинг айримлари табиий бойликларга эга бўлса-да, иқтисодиётлари турфа хил тармоқлар асосида эмас, балки нефт ва газ каби чекланган ресурсларга боғлиқ. Натижада, глобал бозордаги нархлар ўзгариши уларнинг иқтисодиётига жиддий таъсир кўрсатади.

Айрим мусулмон давлатларида ишсизлик даражаси юқори ва меҳнат бозоридаги имкониятлар чекланган. Масалан, Афғонистон ва Яманда узоқ йиллик урушлар туфайли инфратузилма вайрон бўлган, бу эса иш ўринлари яратилишини қийинлаштиради.

Сиёсий беқарорлик ва можаролар

Сиёсий беқарорлик қашшоқликнинг асосий омилларидан бири ҳисобланади. Афғонистон, Яман, Сомали, Судан ва Ливия каби давлатлардаги узоқ йиллик қуролли можаролар иқтисодий ўсишни секинлаштирган ва аҳолининг турмуш даражасини пасайтирган. Давлат бошқарувидаги коррупция ва ноқонуний амалиётлар ҳам иқтисодий инқирозни кучайтириб, ижтимоий ҳимоя тизимининг самарасиз ишлашини келтириб чиқаради.

Таълим ва соғлиқни сақлаш соҳаларидаги муаммолар

Кўплаб қашшоқ давлатларда таълим тизими заиф бўлиб, бу аҳолининг меҳнат бозорида рақобатбардош бўлишига тўсиқ бўлади. Бангладеш ва Нигерияда таълим имкониятларининг чекланганлиги камбағалликнинг авлоддан-авлодга ўтишига олиб келади.

Соғлиқни сақлаш тизимининг заифлиги ҳам аҳолининг ҳаёт сифатини пасайтиради. Юқумли касалликларнинг кенг тарқалиши, тоза ичимлик сувининг етишмаслиги ва тиббий хизматларга чекланган имкониятлар қашшоқликнинг чуқурлашишига сабаб бўлади.

Табиий офатлар ва иқлим ўзгариши

Иқлим ўзгариши ва табиий офатлар (қурғоқчилик, сув тошқинлари, ер ҳайдовчиликка яроқсиз бўлиши) қишлоқ хўжалигига асосланган давлатларда қашшоқликни кучайтирмоқда. Масалан, Нигер ва Малида қурғоқчилик туфайли озиқ-овқат хавфсизлиги муаммоси келиб чиқмоқда.

Қашшоқликнинг оқибатлари

Қашшоқлик жиноятчилик, экстремизм ва ноқонуний муҳожирликни оширади. Ишсизлик ва ижтимоий ҳимоянинг йўқлиги ёшларни турли гуруҳларга қўшилишга ундайди.

Қашшоқлик озиқ-овқат хавфсизлигига жиддий таҳдид солади. Яманда ўнлаб миллион киши очлик ёқасида яшамоқда, бу эса болалар ўртасида тўйиб овқатланмаслик ва юқумли касалликларнинг тарқалишига сабаб бўлмоқда.

Қашшоқлик сабабли болалар мактабга бормайди, бу эса келажакда ишсизликнинг янада ўсишига олиб келади. Масалан, Афғонистон ва Чадда миллионлаб болалар ўқиш имкониятидан маҳрум.

Қашшоқликка қарши кураш йўллари

Иқтисодий ривожланиш учун давлатлар саноат ва технологиялар соҳасида инвесторларни жалб қилиши керак. Масалан, Малайзия ва Туркия саноат ривожи орқали қашшоқликни камайтиришга эришди.

Давлат бошқарувида очиқлик ва қонун устуворлиги таъминланса, иқтисодий ўсиш тезлашади. Масалан, Руандада коррупцияга қарши кураш натижасида иқтисодиёт жадал ривожланмоқда.

Таълим ва тиббиёт соҳаларига инвестиция киритиш инсон капиталини оширади ва келажакда қашшоқлик даражасини пасайтиради.

Қашшоқ давлатлар халқаро ташкилотлар ёрдамида молиявий кўмак ва мутахассислар тажрибасидан фойдаланиши керак.

Геосиёсий, маданий ва демографик таъсирлар

Геосиёсий жиҳатдан қашшоқлик барқарорликка таҳдид солади. Иқтисодий ночорлик сабабли айрим давлатлар ташқи таъсирга мойил бўлиб, халқаро сиёсий қарама-қаршиликларга тортилади. Масалан, Афғонистон ва Суриядаги ночорлик чет эл таъсирини кучайтирган.

Маданий жиҳатдан эса қашшоқлик анъанавий қадриятларнинг ўзгаришига олиб келади. Иқтисодий қийинчиликлар сабабли айрим давлатларда маориф ва маданиятга инвестициялар камаймоқда.

Демографик жиҳатдан эса аҳоли ўсиши юқори бўлган давлатларда қашшоқлик янада чуқурлашади. Камбағал оилаларда туғилиш кўрсаткичи юқори бўлиб, бу таълим ва ижтимоий ҳимоя тизимларига қўшимча босим юклайди.

Хулоса

Мусулмон давлатларида қашшоқлик муаммоси бир неча омиллар билан боғлиқ бўлиб, уни ҳал этиш учун комплекс ёндашув зарур. Иқтисодий ривожланиш, таълим ва тиббиётни ривожлантириш, коррупцияга қарши кураш ва халқаро ҳамкорлик қашшоқликни камайтиришда муҳим омил ҳисобланади.