Қрим-татарлар депортация қилинганига 80 йил бўлди
Иосиф Сталин буйруғи билан бутун бир халқ ўз она юртларидан бир кечада бадарға қилинган Қрим туркларининг депортация қилинганига 80 йил бўлди, аммо ўша фожиали воқеаларнинг дарди ҳамон сўнаётгани йўқ.
Қрим татарларини депортация қилиш сиёсати Россия императори Екатерина ИИ даврида бошланиб, Совет Иттифоқи даврида жадал ривожлана бошлади. Россия тарихий ерлардан татарларнинг омон қолиши учун турли усулларга мурожаат қилди.
Қрим татарларининг муаммолари 1774 йилда, Усмонли давлати Россия билан Кучук-Кайнарджи шартномасини тузганида бошланган ва шу билан Қрим хонлиги устидан назоратни йўқотган.
1783 йилда Қрим хонлиги бутунлай Россия империяси тасарруфига ўтди. Россия маъмурияти томонидан босимга учраган ўн минглаб Қрим татарлари Қримни оммавий равишда тарк этиб, Анадолуга кўча бошлади. Россия империяси зулмидан қочган кўплаб Қрим татарлари Усмонлилар давлатидан бошпана топдилар.
Иккинчи жаҳон уруши йилларида СССР Қрим ярим ороли устидан назоратни вақтинча йўқотди ва фашизм устидан қозонилган ғалабадан сўнг Қрим татарларига нисбатан таъқиблар бошланди.
Қрим татарлари нацистларни қўллаб-қувватлаганликда айбланиб, бу узоқ баҳона билан уларни депортация қилиш тўғрисида қарор қабул қилинди. Совет Иттифоқи раҳбари Иосиф Сталиннинг фармони билан Қрим татарлари Марказий Осиёнинг турли минтақаларига сургун қилинди.
Депортация жараёни 1944 йил 18 май куни соат 03:00 да бошланган. 15 дақиқа ичида 259 мингга яқин қрим татарлари, асосан, кексалар, аёллар ва болалар майдонга олиб кирилиб, ҳайвонларни ташиш учун араваларга ўтқазилди.
Ғайриинсоний шароитда депортация қилинган Қрим татарларининг ярми манзилига етиб бормай, йўлда ҳалок бўлди.
1954 йилда Сталин вафотидан сўнг Қрим ярим оролини Украина ССР таркибига ўтказиш тўғрисида фармон чиқарилди.
2014 йилнинг 21 апрелида Қрим Россия томонидан аннекция қилинганидан кейин қрим-татарлар яна босим ва репрессияларга дуч келди. Россия кўп сонли Қрим-татар етакчиларининг Қримга киришини тақиқлади.
Хусусан, Қримга киришни тақиқлаш қрим-татар халқи етакчиси Мустафо Қиримоғлу (Жемилев) ва қрим татарларининг бошқа нуфузли раҳбарларига тегишли эди.
Россия Федерацияси Олий суди Қрим-татарлар мажлисининг Россия ҳудудидаги фаолиятини тақиқлашни қонуний деб тан олди. Ярим орол Россия Федерациясига қўшиб олингандан сўнг кўплаб Қрим татарлари ўз ватанларини тарк этишга мажбур бўлди.
Украинада яшовчи ва дипломатик йўл билан курашаётган Қрим татарлари Россия-Украина можароси оқибатлари фонида қийинчиликларга дуч келмоқда.
Қрим татарлари 80 йил давомида сургун азобини бошидан кечирди ва шу кунгача ўз ерларини қайтариб олиш учун курашни давом эттирмоқда.
Қрим татарларининг бир қисми рус армиясининг ҳужумларидан хавотирланиб, ўз ватанларини ташлаб, Туркия ва бошқа мамлакатларга кўчиб ўтишга мажбур бўлди.
Мавзуга алоқадор
-
Польша парламенти 1944 йилда қрим татарларининг депортация қилинишини геноцид акти деб тан олган резолюцияни қабул қилди. 1944 йил 18 майда Иосиф Сталин бошчилигидаги совет режими 200 мингдан зиёд қрим татарларини нацистлар билан ҳамкорликда айблаб, Марказий Осиё ва Сибирга сургун қилган. Мажбурий кўчирилганларнинг қарийб ярми сургуннинг оғир шароитларида очлик ва касалликдан вафот этган.
