31.05.2024 10:22

Oʻzbekistonning davlat qarzi qariyb 35 mlrd dollarga etdi


2024 yil 1 yanvarʻ holatiga koʻra, Oʻzbekistonning davlat qarzi bir yil davomida 5,7 mlrd dollarga oʻsib (reja qilingan 2,9 mlrd dollar oʻrniga), 34,9 mlrd dollarga etdi. Olti yil ichida qarz 3 baravar oshdi. Oʻtgan yili davlat qarziga xizmat koʻrsatish xarajatlari keskin ortdi.

 

2024 yil 1 yanvarʻ holatiga koʻra, Oʻzbekistonning davlat qarzi oʻtgan yil davomida 5,7 milliard dollarga koʻpayib, 34,9 milliard dollarga etdi. Bu haqda Iqtisodiyot va moliya vazirligi hisobotida aytiladi. Bu kutilgan koʻrsatkichdan (32,1 milliard dollar) 2,8 milliard dollarga koʻproq.

 

Tashqi qarz davlat va xususiy qarzlardan iborat. Yangilikda gap davlat qarzi haqida boradi. Shu bilan birga, taʻʻkidlash joizki, «xususiy» sektorda asosan davlat ulushga ega boʻlgan kompaniyalar va banklar ifodalanadi (davlat bank sektorining 68 foizga yaqin ulushiga ega, shuningdek, 2019−2021 yillarda jami 2 milliard dollarlik qarzdorlik qogʻozlarini muomalaga chiqargan UzAuto Motors va «Oʻzbekneftgaz», Oʻzmilliybank, «Oʻzsanoatqurilishbank»ning egasi yoki egalaridan biri hisoblanadi).

 

davlat qarzi, iqtisodiyot va moliya vazirligi

 

Davlat tashqi qarzi 2023 yilda 3,73 milliardga oshib, 29,64 milliard dollarni tashkil etgan (YaIMning 32,6 foizi). Bu mablagʻning 23,91 milliard dollari hukumat nomidan jalb qilingan, 5,72 milliard dollari esa Oʻzbekiston tomonidan kafolatlangan.

 

Davlat ichki qarzi 1,97 milliard dollarga oshib, 5,29 milliard dollarni tashkil etgan (YaIMning 5,8 foizi). Shundan 1,78 milliard dollar (21,9 trillion soʻm) davlat qimmatli qogʻozlari, 3,51 milliard dollari davlat tomonidan kafolatlangan ichki qarzdir.

 

Davlat qarzining mamlakat YaIMiga nisbati 2022 yil oxiridagi 36,4 foizdan 2023 yil oxirida 38,4 foizgacha (35,7 foiz rejalashtirilgan edi) oshgan.

 

Taqqoslash uchun: 2017 yilda davlat qarzi 11,5 milliard dollarni tashkil etgandi (olti yil ichida bu koʻrsatkich 3 baravar oshdi). Gap «xususiy qarz»ni hisobga olmagan holda faqat davlat qarzi haqida ketmoqda.

 

Qarzlarning tarmoqlar boʻyicha taqsimlanishi

Iqtisodiyot tarmoqlari boʻyicha davlat tashqi qarzi 2023 yil oxirida quyidagicha koʻrinadi:

 

Davlat byudjetini qoʻllab-quvvatlash — 11,6 milliard dollar, umumiy qarzning 33,2 foizi (2022 yil oxirida 8,6 milliard dollarni tashkil etgan);

Energetika — 5,8 milliard dollar yoki umumiy qarzning 16,6 foizi (3 milliard dollar);

Qishloq va suv xoʻjaligi — 2,8 milliard dollar (2,54 milliard dollar);

Transport va transport infratuzilmasi — 2,8 milliard dollar (2,84 milliard dollar);

Uy-joy kommunal xoʻjaligi — 2,6 milliard dollar (2,3 milliard dollar);

Tadbirkorlik va sanoat ishlab chiqarishini qoʻllab-quvvatlash — 1,1 milliard dollar (1,1 milliard dollar);

Kimyo sanoati — taxminan 900 million dollar (1 milliard);

Taʻʻlim, sogʻliqni saqlash, telekommunikatsiya — 2 milliard dollar (1,1 milliard);

Boshqa tarmoqlar — 897 million dollar (0,91 milliard).

Qarzning deyarli 50 foizi byudjetni qoʻllab-quvvatlash va energiya uchun ketgan.

 

Kreditorlar

Kreditorlar nuqtai nazaridan davlat tashqi qarzi:

 

Jahon banki — 6,6 milliard dollar (5,5 milliard);

Osiyo taraqqiyot banki — 6,4 milliard dollar (6 milliard);

Islom taraqqiyot banki — 0,9 milliard dollar (0,9 milliard);

Xalqaro investorlar (xalqaro evrobondlar) — 3,4 milliard dollar (2,6 milliard);

Yaponiya xalqaro hamkorlik agentligi — 2 milliard dollar (1,9 milliard);

Xitoy Eksimbanki — 1,9 milliard dollar (1,9 milliard);

Xitoy davlat taraqqiyot banki va boshqalar — 1,4 mlrd dollar (2,1 mlrd);

Osiyo infratuzilma investitsiyalari banki (shtab-kvartirasi Xitoyda) — 1,3 milliard dollar;

Islom taraqqiyot banki — 0,9 milliard dollar (0,9 milliard);

Koreya Iqtisodiy hamkorlikni rivojlantirish jamgʻarmasi — 0,8 mlrd dollar (1 milliard);

Xalqaro valyuta jamgʻarmasi — 0,8 milliard dollar;

Frantsiya taraqqiyot agentligi — 0,7 milliard dollar (0,7 milliard);

Yaponiya xalqaro hamkorlik banki — 0,3 milliard dollar (0,4 milliard);

Evropa tiklanish va taraqqiyot banki va Evropa investitsiya banki — 0,3 milliard dollar;

Boshqa xalqaro moliya institutlari — 2,4 milliard dollar (2,4 milliard).

Qarzning valyuta tuzilishi

davlat qarzi, iqtisodiyot va moliya vazirligi

 

Tashqi qarzning valyuta tuzilmasi (bu valyuta kursining oʻzgarishi bilan bogʻliq boʻlgan iqtisodiyot uchun haqiqiy xavf koʻrsatkichlaridan biri) quyidagicha koʻrinadi:

 

AQSh dollari — 71,4 foiz (75,7 foiz edi);

Oʻzbek soʻmi — 6,9 foiz (1,6 foiz);

SDR (Maxsus qarz olish huquqi) — 6,7 foiz (7,2 foiz);

Yapon ienasi — 6,2 foiz (8,1 foiz);

Evro — 4,1 foiz (4,8 foiz);

Xitoy yuani — 1,9 foiz (0,8 foiz);

Janubiy Koreya voni — 0,5 foiz (0,67 foiz);

Saudiya reali, Kuvayt dinori va BAA dirhami — 0,6 foiz (2,3 foiz).

2023 yilda foiz va asosiy qarz toʻlovlari.2023 yilda foiz va asosiy qarz toʻlovlari.

 

Eslatib oʻtamiz, 2023 yilda davlat qarzi boʻyicha foizlarni toʻlash uchun 6,87 trillion soʻm yoʻnaltirilishi rejalashtirilgan boʻlsa-da, amalda 1,12 milliard dollar toʻlangan (oʻtgan yilgi oʻrtacha kurs boʻyicha qariyb 13,15 trillion soʻm). IMV buni oʻtgan yil boshida xalqaro moliya bozorlarida (SOFR) foiz stavkalari 2,99 foizni tashkil etgani, yil oxiriga kelib esa 5,34 foizga etgani, shu sababli davlat qarzi boʻyicha foiz toʻlovlari oshgani bilan tushuntirdi.

 

Shuningdek, 19,1 trillion soʻm qarzni toʻlash rejalashtirilgan — 1,69 milliard dollar (taxminan 19,8 trillion soʻm) ajratilgan.

 

Shu tariqa davlat qarzi va foiz toʻlovlarini toʻlash uchun jami 2,82 milliard dollar yoʻnaltirilgan, bu 2022 yilga nisbatan 68,8 foiz, 2021 yilga nisbatan 2,1 baravar koʻp.

 

2024 yilda 32,27 trillion soʻmlik qarzni soʻndirish va 16,38 trillion soʻmlik foizlarni (jami — 48,65 trillion soʻm yoki YaIMning 3,7 foizi) toʻlash rejalashtirilgan.

 

2023 yilda Oʻzbekistonning konsolidatsiyalashgan byudjeti defitsiti rekord darajadagi 59 trillion soʻmni (5 milliard dollardan ortiq) tashkil etib, oʻtgan yillardagi koʻrsatkichlardan ancha yuqori boʻlgandi. Oʻtgan yil oxirida hukumat parlament orqali davlat xarajatlari chegarasiga toʻgʻri kelmagani uchun limitni oshirgan. Yanvarʻ-aprelʻ oylarida davlat byudjeti defitsiti 25,5 trillion soʻmni (2 milliard dollarga yaqin) tashkil etgan.

 

Oʻzbekistonda davlat organlari, adliya, prokuratura va sudlar, shuningdek, mahallalarni saqlash va NNTlarni qoʻllab-quvvatlash xarajatlari 24,5 foizga oshib, 17 trillion soʻmga etgan. 2024−2025 yillarda ham ularni saqlash xarajatlarini oshirish rejalashtirilmoqda.

Mavzuga aloqador