Tahlil: Tramp oʻzining ikkinchi muddatida Yaqin Sharqdan chekinadimi?
AQSh prezidentligiga saylangan Donalʻd Tramp 20 yanvarʻ kuni ikkinchi muddatini boshlaydi. Trampning beqarorligi va kelgusi yillarda mintaqaviy vaziyatni shakllantiradigan koʻplab nomaʻʻlum omillar tufayli yangi maʻʻmuriyatning Yaqin Sharqqa qanday yondashishini bashorat qilish juda mushkul. Agar Trampning birinchi muddatidan xulosa qiladigan boʻlsak, uning ikkinchi muddatdagi tashqi siyosati chalkash va betartib boʻlishi ehtimoldan xoli emas.
Trampning ziddiyatlari
Tramp birinchi muddati davomida AQSh qoʻshinlarini Suriyadan olib chiqishni uch marta eʻʻlon qildi, ammo bu vaʻʻdalarini hech qachon bajarmadi. Bundan tashqari, u "tugamas urushlar"ni tugatish haqida koʻp gapirgan hamda bu urushlarda sobiq prezident Jorj Bush, 2016 yilgi raqibasi Xillari Klinton va boshqalarni ayblagan boʻlsa-da, Oq uyda oʻtkazgan dastlabki toʻrt yili davomida AQShning Afgʻoniston yoki Iroqdagi harbiy ishtirokini tugatmadi. Oʻtgan yilgi prezidentlik saylovlarida gʻalaba qozonganidan soʻng u oʻzining ikkinchi maʻʻmuriyatiga xizmat qilish uchun neokonservatorlar, qattiq qanotli shaxslar va Marko Rubio, Eliz Stefanik va Pit Xegsez kabi Isroil tarafdori boʻlgan odamlarni tanladi. Shu bilan birga, vitse-prezidentlikka saylangan JD Vens "neokonservativ tashqi siyosat strategik va axloqiy jihatdan ahmoqonadir", deb aytdi. Tramp 2018 yilda Qoʻshma keng qamrovli harakat rejasini (JCPOA) barbod qilganiga qaramay, oʻtgan yili Tehron bilan yangi kelishuv boʻyicha muzokaralar olib borishga tayyorligini bildirdi. U, shuningdek, Nʻyu-York iqtisodiy klubida soʻzlagan nutqida dollarsizlashtirishni AQShning sanktsiyalari, jumladan Eronga nisbatan qoʻllanilgan sanktsiyalar bilan bogʻladi. Boshqa tomondan, u oʻzining ikkinchi maʻʻmuriyatida yuqori lavozimlarga Erondagi tuzumni oʻzgartirish siyosatini qoʻllab-quvvatlovchi bir qator shaxslarni tanladi. Tramp Tehronga nisbatan siyosatni oʻzgartirish boʻyicha toʻgʻridan-toʻgʻri faoliyat yuritadigan boʻlmasa ham, uning ikkinchi maʻʻmuriyati Eronga nisbatan "maksimal bosim 2.0" siyosatini yuritishi mumkin, yaʻʻni ular ikkinchi muddatda ham xuddi shunday maksimal bosim usulini qoʻllaydilar. Bu, ehtimol, Eronning Xitoyga neft eksportiga nisbatan yanada qattiqroq sanktsiyalar joriy etish va Islom Respublikasiga bosimni kuchaytirish uchun Evropaning yordamini soʻrashni oʻz ichiga oladi. Tramp sionistik Isroilni Eron va mintaqadagi Tehronga yaqin boʻlgan nodavlat tashkilotlarga, masalan, Yamandagi husiylarga qarshi yanada shiddatli choralar koʻrishga undashi mumkin.
Yaqin Sharq oʻzgarmoqda
Biroq Tramp 2021 yil yanvarʻ oyida Oq uyni tark etganidan beri Yaqin Sharq sezilarli oʻzgarishlarga duch keldi, bu uning ikkinchi muddatidagi tashqi siyosat yondashuvini murakkablashtiradi. Koʻrfaz arab monarxiyalari hozirda Eron bilan munosabatlarni yumshatish yoʻlida va ular AQSh boshchiligidagi "maksimal bosim" kampaniyasini qoʻllab-quvvatlashi dargumon. Shuningdek, Tramp uchun, ayniqsa 2023 yil 7 oktyabrdan keyingi mintaqa sharoitida koʻproq arab davlatlarini Isroil bilan munosabatlarni normallashtirish jarayoniga jalb etish orqali oʻzining "Avraam kelishuvlari" merosini rivojlantirishi juda qiyin boʻladi. Trampning ikkinchi muddatdagi siyosati Yaqin Sharqdagi soʻnggi toʻrt yilda yuz bergan bu katta oʻzgarishlarga qanday moslashishini kuzatish muhimdir. Yangi yil kuni Nʻyu-Orleanda sodir boʻlgan fojiaviy hujum - 42 yoshli AQSh fuqarosi va armiya faxriysi Shamsud-Din Jabbor pikap mashinasini ataylab olomonga haydab kirgan voqea - ikkinchi Tramp maʻʻmuriyatining Yaqin Sharq boʻyicha tashqi siyosatiga qanday taʻʻsir koʻrsatishi nomaʻʻlum. Hujumchining "IShID" belgisidan foydalanganini hisobga olsak, Suriya yoki mintaqaning boshqa mamlakatlarida yangi hokimiyat boʻshliqlari paydo boʻlishi ehtimoli "xalifalik" deb atalgan tuzilmaning qayta tiklanishiga yoʻl ochishi, bu esa yangi maʻʻmuriyatning arab-islom dunyosidagi ekstremizmga koʻproq eʻʻtibor qaratishiga olib kelishi mumkin. Amalda bu Trampning AQSh harbiy kuchlariga "IShID" va mintaqadagi boshqa guruhlarga qarshi zarbalar berishni buyurishiga sabab boʻladi. Trampning Yaqin Sharqning mojaroli hududlariga AQSh quruqlikdagi qoʻshinlarini joylashtirmaslik istagini hisobga olsak, uning afzal koʻrgan usuli masofaviy dron zarbalari boʻlishi mumkin. Birinchi prezidentlik davrida Tramp koʻplab mamlakatlarda bunday guruhlarga qarshi dron hujumlarini amalga oshirganini hisobga olsak, ikkinchi prezidentlik davrida ham shunga oʻxshash harakatlarni koʻrish mumkinligi ehtimoldan xoli emas.
Xalqaro maydonda oldindan aytib boʻlmaydigan va "qattiqqoʻl" koʻrinishga moyilligi bilan tanilgan Trampning Yaqin Sharq tashqi siyosati, ehtimol, ziddiyatlar, keskinliklar va nosozliklar bilan xarakterlanadi. Uning maʻʻmuriyatidagi shaxslarning qarama-qarshi intilishlari, qatʻʻiy neokonservativlar va qimmatli urushlar hamda chigal vaziyatlardan qochishni xohlovchi "cheklovchilar" oʻrtasidagi tafovut tufayli vaziyat yanada murakkablashishi mumkin. Kelajak maʻʻmuriyatda kim Trampni eng koʻp ishontiradigan dalillarni keltira olishini vaqt koʻrsatadi. Shunga qaramay, saylangan prezidentning tashqi siyosat qarorlarini shakllantiruvchi qizgʻin ichki bahslar boʻlishi ehtimoldan xoli emas.
Bunday bahslar qanday kechishidan qatʻʻi nazar, Tramp oʻzining tashqi siyosat qarorlarini bitim asosida qabul qilishi mumkin. Yaqin Sharq boʻyicha aniq tasavvurga ega boʻlmagan holda eng yuqori narx taklif qilganga xizmat koʻrsatadigan siyosatni amalga oshirishni tanlagan Trampning yangi muddatida xalqaro munosabatlarga Amerika istisnoligi tushunchasi asosida yondashishini kutishga asos yoʻq. AQShning dunyoda alohida vazifasi va "liberal" global tartibni shakllantirish masʻʻuliyati borligiga ishonish oʻrniga, saylangan prezident Yaqin Sharqqa oʻzining "Amerika birinchi oʻrinda" strategiyasi asosida yondashishi, oʻz merosini hisobga olishi hamda moliyaviy manfaatlarini ilgari surgan holda AQShning yirik kompaniyalari uchun foydali biznes kelishuvlarini taʻʻminlashga intilishi kutilmoqda.
