Parijning katta ambitsiyalari: Frantsiya Oʻzbekistonda nimani koʻzlamoqda?
Frantsiyaning tashqi siyosatdagi eъtibor markazlaridan biri Markaziy Osiyo boʻlib bormoqda va mintaqada eng muhim hamkor sifatida Oʻzbekiston eъtirof etilmoqda. Avvallari Parijning mintaqadagi taъsiri cheklangan edi, biroq hozir u Toshkent bilan siyosiy, iqtisodiy va madaniy aloqalarni jadal rivojlantirmoqda. Ushbu qiziqish tasodifiy emas – Oʻzbekiston strategik, iqtisodiy va diplomatik jihatdan muhim davlat sifatida koʻrilmoqda.
Nima uchun Frantsiya Toshkentga eъtibor qaratmoqda?
Parijning Oʻzbekistonga boʻlgan qiziqishini asoslovchi toʻrtta asosiy omil mavjud:
Birinchi omil – energetik xavfsizlik.
Frantsiya dunyoda yadroviy energiyadan eng koʻp foydalanuvchi davlatlardan biri boʻlib, uning 70% elektr energiyasi AESlarda ishlab chiqariladi. Shu sababli, uran taъminoti kafolatlangan boʻlishi milliy xavfsizlik masalasi hisoblanadi. Oʻzbekiston dunyoning etakchi uran eksportchilari qatorida turadi, frantsuz kompaniyasi Orano bu erda uran qazib olish loyihalarini rivojlantirmoqda.
Ikkinchi omil – iqtisodiy imkoniyatlar.
Frantsiya Oʻzbekistonni tez rivojlanayotgan bozor sifatida koʻrmoqda. Iqtisodiy oʻsishning oʻrtacha 5-6% ni tashkil etishi frantsuz kompaniyalari uchun qulay sharoit yaratmoqda. Bugungi kunda Total Eren, EDF, Suez, Veolia, Airbus kabi yirik kompaniyalar Oʻzbekistonda faoliyat yuritmoqda. Ikki tomonlama savdo hajmi 2024 yilda 1,13 milliard dollarga etdi, bu oxirgi etti yil ichida 5 barobar oʻsganini koʻrsatadi.
Uchinchi omil – Markaziy Osiyoda siyosiy taъsirni kuchaytirish.
Rossiyaning Ukrainadagi mojarosi sababli mintaqadagi taъsiri kamaymoqda, Xitoyning geosiyosiy faolligi esa ortib bormoqda. Shu sababli, Frantsiya mintaqada muqobil siyosiy oʻyinchiga aylanishga harakat qilmoqda. Oʻzbekistonning neytral va pragmatik tashqi siyosati uni Parij uchun ideal hamkorga aylantirmoqda.
Toʻrtinchi omil – madaniy diplomatiya va "yumshoq kuch".
Frantsiya madaniy aloqalarni taъsir vositasi sifatida yaxshi ishlata oladi. Luvrda tashkil etilgan "Oʻzbekiston vohalarining xazinalari" koʻrgazmasi, 700 ta maktabda frantsuz tili oʻqitilayotgani, Oʻzbekiston oliygohlari va Panteon-Sorbonna universiteti hamkorligi – bularning barchasi Frantsiyaning uzoq muddatli strategiyasining bir qismi hisoblanadi.
Oʻzbekiston bu hamkorlikdan qanday foyda olmoqda?
Prezident Shavkat Mirziyoevning tashqi siyosiy strategiyasi tufayli Oʻzbekiston Frantsiyaning manfaatlarini mamlakatning ichki rivojlanishiga xizmat qildirishga muvaffaq boʻldi. Toshkent faqat Frantsiya takliflarini qabul qilish bilan cheklanib qolmay, balki ularni oʻzining iqtisodiy va texnologik modernizatsiyasiga yoʻnaltirmoqda:
-
Koʻp miqdorda investitsiya jalb qilish.
2018 yildan buyon Frantsiya Oʻzbekistonga 6 milliard evrodan ortiq investitsiya kiritdi. Veolia va Suez kompaniyalari suv va issiqlik taъminoti infratuzilmasini yangilamoqda, EDF esa Sirdaryoda 1 600 MVt quvvatli issiqlik elektr stantsiyasi qurmoqda. -
Evropa bozoriga chiqish.
Frantsiyaning koʻmagida Oʻzbekiston Evropa Ittifoqining GSP+ maqomini oldi, bu esa Evropa bozoriga eksport hajmini ikki barobar oshirishga yordam berdi. -
"Yashil energetika" rivoji.
Total Eren Samarqandda katta quyosh elektr stantsiyasi qurdi, Frantsiyaning Taraqqiyot agentligi (AFD) esa 1 milliard evro ajratdi. -
Xalqaro imijni mustahkamlash.
Frantsiya Oʻzbekistonning mintaqaviy etakchiligini tan oldi va uni Evropa Ittifoqi – Markaziy Osiyo aloqalarida muhim oʻyinchi sifatida koʻrmoqda.
Kelajak strategiyasi: Oʻzbekiston nimalarga eъtibor qaratishi kerak?
Frantsiyaning Oʻzbekistonga boʻlgan qiziqishidan maksimal darajada foyda olish uchun Toshkent quyidagi yoʻnalishlarga eъtibor qaratishi lozim:
- Frantsuz sanoat kompaniyalari bilan hamkorlikni kengaytirish – yangi ishlab chiqarish quvvatlarini jalb qilish;
- Evropa Ittifoqi bilan siyosiy hamkorlikni rivojlantirish – Frantsiyani Evropa Ittifoqi bilan muloqot koʻprigi sifatida ishlatish;
- Energetik hamkorlikni chuqurlashtirish – frantsuz kompaniyalari bilan "yashil energetika" loyihalarini kengaytirish;
- Taъlim va madaniy aloqalarni kuchaytirish – koʻproq oʻzbekistonlik talabalarni Frantsiyaga oʻqishga yuborish, universitetlar oʻrtasida qoʻshma dasturlarni rivojlantirish.
Umuman olganda, Frantsiyaning Oʻzbekistonga boʻlgan qiziqishi faqat diplomatik aloqalar bilan cheklanmaydi – bu chuqur geosiyosiy va iqtisodiy strategiyaning bir qismi hisoblanadi. Prezident Mirziyoevning tashqi siyosatdagi mahoratli yondashuvi tufayli Oʻzbekiston bu jarayondan milliy manfaatlariga mos keladigan natijalar chiqarishga muvaffaq boʻldi. Biroq asosiy muammo – chet el manfaatlariga toʻliq bogʻlanib qolmaslik, balki muvozanatli tashqi siyosat yuritish va Frantsiya bilan hamkorlikni Oʻzbekistonning uzoq muddatli strategik rivojlanishiga xizmat qilishini taъminlashdir. Agar toʻgʻri yoʻnalishda harakat qilinsa, bu hamkorlik milliy taraqqiyot va modernizatsiyaning muhim asosi boʻlishi mumkin.
V. Bazarova, mustaqil tahlilchi
