Gʻarb siyosiy olamida nimalar boʻlyapti?

 

Trampning hokimiyat tepasiga kelishi dunyo geosiyosiy manzarasini oʻzgartiradimi? Uning Kanada, Panama kanali, Meksika qoʻltigʻi va Grenlandiya boʻyicha daʻʻvolari qanchalik asosli? Evropa mamlakatlari “Amerika birinchi” gʻoyasiga qarshi tura oladimi? Global kun tartibida Trampning yonida turgan Ilon Maskning roli nimalardan iborat? Xitoy omili-chi?

 

 

Hozirgi kunda Gʻarbda sodir boʻlayotgan voqealar qanchalik xavfli? Ularning Yaqin Sharq va qolgan mintaqalarga taʻʻsiri qanday boʻlishi mumkin?

 

Ayni damda Kanada, Panama, Meksika qoʻltigʻi, Grenlandiya, Britaniya, Suvaysh kanali va Hormuz boʻgʻozini qamrab olgan keng koʻlamli geosiyosiy qayta tuzilish jarayoni kechmoqda. Ushbu maqolada quyidagi muhim nuqtalarni koʻrib chiqamiz:

 

Transatlantik ittifoqdagi siyosiy beqarorlik

 

Atlantikaning Evropa qirgʻogʻi Donalʻd Trampning Oq uyga qaytishi ehtimoli atrofida aylanayotgan siyosiy favqulodda holatni boshdan kechirmoqda.

 

Tramp oʻzining ikkinchi muddati birinchisidan tubdan farq qilishini vaʻʻda qilmoqda. Tavakkal yuqori, ustuvorliklar aniqroq va ittifoqchilarga boʻlgan talablar yanada dolzarb. Rivojlanayotgan global kurash, xususan, Xitoy bilan kutilayotgan toʻqnashuv Trampning nafaqat Gʻarb, balki Yaqin Sharq kabi muhim global mintaqalar ustidan ham toʻliq nazorat oʻrnatishini talab qiladi.

 

Xitoy bilan toʻqnashuvdan oldin Tramp hatto eng yaqin ittifoqchilariga nisbatan ham dadilroq va tajovuzkorroq munosabatda boʻlishga tayyor koʻrinadi. Bu nimani anglatadi?

 

Iqtisodiy ustuvorlikdan geostrategik ustuvorlikka oʻtish

 

Buni tushunish uchun vaziyatga kengroq miqyosda qarashimiz lozim.

 

Trampning "Amerika birinchi" shiorini yangi deb boʻlmasa-da, uning yondashuvi oʻzgarmoqda. Iqtisodiy ustuvorliklarga eʻʻtibor qaratgan birinchi muddatidan farqli oʻlaroq, yangi strategiya geostrategik resurslarni qoʻlga kiritishga qaratilgan koʻrinadi. Biroq bu safar - ittifoqchilar hisobidan.

 

Bu shunchaki shaxsiy intilish emas, balki iqtisodiy zaruriyat hamdir.

 

Davlat qarzi keskin oshgan AQSh oldidagi variantlar quyidagicha:

 

-          Yaqin yillarda katta iqtisodiy inqiroz xavfiga tayyorlanish.

 

-          AQShning qarz toʻlovlari boʻyicha defoltni joriy etish, ammo bu global ishonchga putur etkazadi va AQSh obligatsiyalariga nisbatan xorijiy investitsiyalarni beqarorlashtiradi.

 

-          Xitoy bilan hal qiluvchi toʻqnashuvga tayyorlanib, boshqa mamlakatlarni oʻz tomonini tanlashga majburlash.

 

Ushbu murakkab vaziyatda Trampning echimi aniq koʻrinadi: urushsiz kengayish.

 

Iqtisodiy notinchlik Trampni toʻrtta asosiy maqsad bilan iqtisodiy kengayishga undamoqda:

 

-          Kanadani qoʻshib olish.

 

-          Grenlandiyani sotib olish.

 

-          Panama kanali ustidan nazoratni qoʻlga kiritish.

 

-          Siyosiy jihatdan Britaniyani oʻziga boʻysundirish, keyinchalik rasman qoʻshib olish.

 

Toʻrtinchi band hayratlanarli tuyulishi mumkin, ammo buni asoslash uchun tarixiy misollar mavjud.

 

Tarixiy parallellar: Ikkinchi jahon urushidan keyingi Amerikaning yuksalishi

 

Ikkinchi jahon urushida Uinston Cherchill natsistlar hujumidan vayron boʻlgan Britaniya uchun AQShdan moliyaviy yordam soʻradi. AQSh yordam berdi, ammo Britaniyadan global dengiz bazalaridan voz kechishni talab qildi. Bu Gʻarb etakchiligining London va Parijdan Vashington qoʻliga oʻtishini belgilab berdi.

 

Bugun Trampning strategiyasi oʻsha tarixiy voqealarni eslatadi. Uning xabari aniq: "Gʻarb" emas, balki "Amerika" oliy kuch sifatida.

 

Ushbu intilish yuqoridagi toʻrtta bandda qanday namoyon boʻladi?

 

Soʻnggi haftalarda Trampning qarashlari bir qator aniq harakatlar orqali oydinlashdi:

 

-          20 dekabrʻ: Tramp Evropa Ittifoqini savdo taqchilligi haqida ogohlantirdi va evropaliklarni AQShdan koʻproq neftʻ va gaz sotib olishga chaqirdi, aks holda yuqori bojlarga duch kelishlaridan ogohlantirdi.

 

-          22 dekabrʻ: U asosiy Evropa ittifoqchilarini chetga surib, Ukraina urushini oʻz shartlariga koʻra tugatishga vaʻʻda berdi.

 

Jorjiya Meloni kabi Evropa etakchilari vositachilik qilishga harakat qilsalar-da, Tramp birinchi navbatda Gʻarbiy blok ustidan toʻliq hukmronlikni qoʻlga kiritish orqali Uchinchi Jahon urushining oldini olishga intilayotganga oʻxshaydi.

 

Harbiylashtirish va iqtisodiy oʻzgarishlar

 

22 dekabrʻ kuni Tramp AQSh havo hududini himoyalash maqsadida harbiy kuchlarga "ichki Temir Gumbaz" tizimini ishlab chiqish boʻyicha koʻrsatma berish rejalarini eʻʻlon qildi.

 

-          Bu xalqaro iqtisodiy munosabatlarda misli koʻrilmagan oʻzgarishdan darak beradi va urush xavfini oshirishi mumkin.

 

-          4 yanvarga kelib, Tramp "Amerika birinchi" siyosatiga sodiqligini yana bir bor tasdiqladi va AQSh manfaatlariga xizmat qiladigan xalqaro kelishuvlarni qayta koʻrib chiqish ehtimolini maʻʻlum qildi.

 

Trampning qaytishidan xavotirlangan baʻʻzi Evropa davlatlari oʻz mudofaasini mustahkamlamoqda va oʻq-dori ishlab chiqarishni kuchaytiryapti.

 

16 dekabrdagi maʻʻlumotlarga koʻra, ayniqsa Frantsiya va Germaniyada, Tramp siyosati savdo, xavfsizlik va tashqi siyosatda transatlantik munosabatlarga salbiy taʻʻsir koʻrsatishi mumkinligi haqida tashvishlar mavjud.

 

Bundan tashqari, Emmanuel Makron Ilon Maskni Germaniyadagi saylovlarga aralashganlikda aybladi.

 

Mask kinoyali tarzda javob berib, Trampga qarshi irqchilik ayblovlarini Britaniya Leyboristlar partiyasining AQSh saylovlariga aralashgani haqidagi daʻʻvolar bilan bogʻladi.

 

Bu, ayniqsa Trampning Kanadani qoʻshib olish haqidagi bayonotlari kuchaygan bir paytda uning hokimiyatni mustahkamlashidan Evropaning keng koʻlamli xavotirlarini yanada oshiradi.

 

Kanada: 51-shtatmi?

 

Tramp har kuni Kanadaning AQShga 51-shtat sifatida qoʻshilishini faol ravishda targʻib qilar ekan, kanadaliklarga soliqlarni kamaytirib, iqtisodiy imkoniyatlarini yanada oshirishga vaʻʻda bermoqda. U hatto Jastin Tryudoni isteʻʻfosidan oldin "Kanada Buyuk Shtati gubernatori" deb ham atadi.

 

8 yanvarʻ kuni esa Tramp Kanadani AQSh tarkibiga kiritilgani aks etgan xaritani namoyish etdi.

 

Bu dadil reja haqiqatan ham amalga oshishi mumkinmi?

 

Amerika tarixida Luizianani sotib olishdan tortib Texasni qoʻshib olishgacha boʻlgan bunday hududiy ambitsiyalarning koʻplab misollarini uchratish mumkin. Biroq Kanada rahbarlari Trampning takliflarini qatʻʻiyan rad etib, bunday bayonotlar Gʻarb ittifoqchilari oʻrtasidagi nozik ishonchni zaiflashtirishini taʻʻkidlamoqda.

 

Grenlandiya, Panama va Meksika qoʻltigʻi

 

Trampning kengayish ambitsiyalari Kanadadan tashqariga ham yoyilmoqda:

 

-          Grenlandiya: Daniya Trampning qiziqishini bir necha bor rad etib, orolning Arktikadagi strategik ahamiyatini taʻʻkidladi.

 

-          Panama: Tramp kanalni nazoratiga olishini, chunki u erdagi Xitoy taʻʻsiri AQSh xavfsizligiga tahdid solishini daʻʻvo qilmoqda.

 

-          Meksika qoʻltigʻi: U yaqinda uni "Amerika qoʻltigʻi" deb oʻzgartirishni taklif qildi.

 

Bu harakatlar "kuch huquqdan ustun" tamoyilini ifodalab, suverenitetning oʻrnatilgan meʻʻyorlariga qarshi chiqmoqda.

 

Misr va Eron uchun oqibatlar

 

Bu global oʻzgarishlar Misr va Eronni jiddiy xavf ostiga qoʻymoqda: 

-          Misr: Trampning global suv yoʻllarini nazorat qilish ambitsiyalari "Isroil"ni Suvaysh kanalini nishonga olishga va Xitoyning muhim savdo yoʻllariga kirishini toʻxtatishga undashi mumkin. 

-          Eron: Strategik Hormuz boʻgʻozi va Bob al-Mandeb allaqachon qaynoq nuqtalar boʻlib, Trampning Pekin bilan keng koʻlamli kurashida yanada keskinlashishi mumkin. 

Mask Tramp strategiyasining texnologik, iqtisodiy va hatto narrativ jihatdan markaziy shaxsiga aylanmoqda. Uning kosmik tadqiqotlar, sunʻʻiy intellekt va ijtimoiy tarmoqlar (X orqali, avvalgi Twitter) sohasidagi loyihalari Trampga global fikrni shakllantirish uchun keng koʻlamli vositalar taqdim etmoqda.

 Texnologik ustunlik geosiyosiy qudratning poydevori boʻlib qolayotgan bir paytda, Maskning roli bunday paytda hal qiluvchi ahamiyatga ega. 

Asosiy savol shu boʻlib qolmoqda: Amerika bunday keskin oʻzgarishlarning ichki va tashqi bosimiga dosh bera oladimi? Kelgusi yillar nafaqat Tramp strategiyasini, balki global tartibotning barqarorligini ham sinovdan oʻtkazadi.