Isroil 7 oktyabrь voqealariga oid rasmiy bayonotga shubha bildirganlarni javobgarlikka tortmoqda

Isroil 2023 yil 7 oktyabrь voqealariga oid rasmiy bayonotni shubha ostiga olishni jinoiylashtiruvchi yangi qonunni qabul qildi. Qarshiliksiz oʻtgan bu qonun, 7 oktyabrь hujumini inkor etadigan, Xolokostni shubha ostiga oladigan yoki Isroil xavfsizlik xodimlarini xalqaro sudlarda harbiy jinoyatlar uchun jinoiy javobgarlikka tortishni qoʻllab-quvvatlaydigan shaxslar yoki tashkilotlarga mansub isroillik boʻlmagan fuqarolarga mamlakatga kirish yoki yashashni taqiqlaydi. Shuningdek, u tinch boykot, cheklov va sanktsiyalar (BDS) harakatini qoʻllab-quvvatlovchi guruhlar bilan bogʻliq shaxslarga viza berishni taqiqlovchi 2017 yildagi munozarali qonunni yanada kengaytiradi.

Eng munozarali jihatlardan biri armiyaning "Gannibal direktiva"sidan foydalanishi boʻldi. Bu harbiy protokol Isroil kuchlariga dushman tomonidan asirga olinishning oldini olish uchun oʻz askarlari yoki fuqarolarini oʻldirishga ruxsat beradi. Isroilning mudofaa vaziri 7 oktyabrь kuni ushbu koʻrsatma berilganini va natijada Isroil kuchlari garovga olinishning oldini olish maqsadida oʻz fuqarolarining katta qismini oʻldirganini tan oldi.

Bundan tashqari, HAMAS rahbarligidagi chegarani kesib oʻtish harakati haqidagi eng dahshatli daъvolarning koʻpchiligi, tanqidchilarning fikricha, keyinchalik Gʻazodagi genotsidga rozilik olish uchun ishlatilgan boʻlsa-da, aslida yolgʻon boʻlib chiqdi. HAMASning 40 ta chaqaloqning boshini kesganligi haqidagi daъvolar, shuningdek, zoʻrlashning urush quroli sifatida tizimli ravishda qoʻllanilgani haqidagi iddaolar asossiz ekanligi aniqlandi. Shunday boʻlsa-da, yangi qonun 7 oktyabrь voqealariga oid rasmiy bayonotga shubha bildirishni, Isroil va sionistik tashkilotlar tarixdagi noyob hodisa deb taъkidlaydigan Xolokostni inkor etish bilan bir qatorga qoʻyadi.

"Haaretz" nashrining xabar berishicha, qonun loyihasi dastlab "Yangi umid - birlashgan oʻnglar" partiyasi aъzosi Mishel Buskila tomonidan taqdim etilgan va uning hamkasbi Zeev Elkin tashabbusi bilan ishlab chiqilgan. Qonun loyihasining tushuntirish xatida aytilishicha, u Isroil manfaatlariga zarar etkazishga intilayotgan "dushmanona kuchlar"ga qarshi kurashishga qaratilgan. Biroq, tanqidchilarning fikricha, uning asl maqsadi norozilikni jinoiylashtirish va Isroilning harbiy harakatlarini, ayniqsa Gʻazodagi operatsiyalarini tekshirishning oldini olishdir.

Genotsidda gumon qilinayotgan Isroil rasmiylariga qarshi sud jarayonlarini qoʻllab-quvvatlovchilarning kirishini taqiqlash orqali qonun xalqaro tashkilotlar va inson huquqlari himoyachilari guruhlarining Isroilni ehtimoliy harbiy jinoyatlar uchun javobgarlikka tortish imkoniyatini cheklaydi. "Haaretz" nashrining taъkidlashicha, bu chora Isroil harbiy kuchlarini xalqaro huquqiy nazoratdan himoya qilishning keng qamrovli strategiyasining bir qismidir. Xalqaro jinoyat sudi (XJS) bilan hamkorlikni taqiqlash harakati ayniqsa eъtiborga molik, chunki u sudga maъlumot bergan shaxslarni besh yilgacha qamoq jazosi bilan tahdid qiladi.

Qonun loyihasining Isroil va bosib olingan Falastin hududlarida faoliyat yuritayotgan inson huquqlari tashkilotlari, ayniqsa XJS va Xalqaro sud (XS) bilan hamkorlikda genotsid dalillarini hujjatlashtirish va taqdim etish ustida ishlaydigan guruhlar faoliyatiga jiddiy toʻsqinlik qilishi kutilmoqda. U, shuningdek, Isroilda avtoritar boshqaruvga tomon keng tendentsiyani ham aks ettiradi. Soʻnggi oʻn yil ichida hukumat mamlakat ichida va xalqaro miqyosda tanqidchilarning ovozini oʻchirish uchun bir qator qattiq choralarni amalga oshirdi.

Jumladan, 2017 yilda qabul qilingan BDSga qarshi qonun hukumatga Isroilni boykot qilishga chaqiruvchi guruhlar bilan bogʻliq shaxslarga viza berishni rad etish huquqini berdi. Soʻnggi qonun loyihasi bu vakolatni sezilarli darajada kengaytirib, hukumatga Isroilning harbiy jinoyatlari uchun javobgarligini talab qiluvchi har qanday shaxsning mamlakatga kirishini taqiqlash imkonini beradi. Yangi qoidalar, mohiyatan, hukumatga uning siyosatiga kim qarshi chiqishi mumkinligini belgilash imkonini taqdim etadi, bu esa mamlakatning demokratik daъvolarini yanada zaiflashtiradi.

Isroilning norozilikni bostirish uchun qonuniy choralardan foydalanishi avtoritarizm sari yoʻlning bir qismi sifatida baholanmoqda. Siyosiy tahlilchilar Isroilni davlatlar oʻzlari tahdid deb bilgan aholini bostirish va millionlab odamlar hayoti ustidan nazoratni kuchaytirish uchun oʻz huquqiy va siyosiy tizimlarini qanday qurollantirishlari mumkinligiga misol sifatida koʻradilar. Butun dunyoda hukumatlar milliy xavfsizlik bahonasida qonunlarni tobora koʻproq joriy etib, ulardan muxolifatni bostirish vositasi sifatida foydalanmoqda.

Masalan, AQShda olimlar "raqobatli avtoritarizm" deb atalgan hodisaning urchishini kuzatdilar. Bu hodisa sud hokimiyatining mustaqilligiga putur etkazish va davlat muassasalarini hukmron partiya manfaatlariga xizmat qilishga majburlash harakatlari bilan tavsiflanadi.

Siyosiy tahlilchilar Stiven Levitskiy va Lukan A. Uey zamonaviy avtokratiyalar koʻpincha demokratiya niqobini saqlab qolgan holda, uning asosiy tamoyillarini asta-sekin yoʻq qilishini taъkidlaganlar. Siyosiy faoliyatni toʻgʻridan-toʻgʻri taqiqlash oʻrniga, rahbarlar muxolifatni bostirish uchun qonuniy mexanizmlardan foydalanadilar. Isroilning soʻnggi qonuni tanqidni qonuniylashtirishga qarshi kurashish uchun qonunchilikdan foydalanish orqali ushbu modelga amal qiladi. Xalqaro jinoyat sudi (XJS) bilan hamkorlikni jinoyat deb eъlon qilish harakati avtoritar rejimlar tomonidan qoʻllaniladigan usullarga oʻxshaydi. Bunda hukumatlar ichki va tashqi nazoratga toʻsqinlik qilish hamda oʻz harakatlarini mustaqil tekshirishlarni bostirish uchun qonunlar qabul qiladi.

Bunday yondashuv yangilik emas. Isroil doimo XJSning bosib olingan Falastin hududlari ustidan yurisdiktsiyasini tan olishdan bosh tortib kelgan. Biroq, sud bilan hamkorlikni faol ravishda jinoyat deb eъlon qilish Isroil harakatlarini xalqaro huquqiy javobgarlikdan himoya qiluvchi jazosizlikning sezilarli darajada kuchayishini anglatadi. Bu Isroil rasmiylarini noqonuniy bosib olingan Gʻazo sektori va Gʻarbiy qirgʻoqdagi xatti-harakatlari uchun javobgarlikka tortishga boʻlgan har qanday urinishni toʻsib qoʻyish niyatida ekanidan dalolat beradi. Isroil XJSning qonuniyligini zaiflashtirishga urinib, Gʻarb ittifoqchilarini lobbi qilib kelmoqda va bu soʻnggi qonun ayni oʻsha harakatlarning davomidir.

Hukumatning ichki va xalqaro miqyosda qarshi fikrlarga nisbatan dushmanlik kayfiyatining kuchayishi avtoritar boshqaruvga yanada koʻproq ogʻishni aks ettiradi. Ushbu qonunning muxolifatsiz qabul qilinishi bu oʻzgarishning qanchalik chuqur ildiz otganini koʻrsatadi.

Isroil hukumati muxolifatni bostirish uchun tobora koʻproq huquqiy va siyosiy mexanizmlarga tayanmoqda. Falastin fuqarolik jamiyati tashkilotlarini taъqib qilish, faollarni kuzatish va norozilik namoyishlarini cheklash orqali siyosiy erkinliklarni jiddiy ravishda cheklab qoʻydi. Isroil siyosatiga eъtiroz bildiruvchilarning kirishini taqiqlovchi va xalqaro huquq institutlari bilan hamkorlikni jinoyat deb eъlon qiluvchi soʻnggi qonun noroziliklarni bostirish va davlatni javobgarlikdan soqit qilish yoʻlidagi yana bir qadamdir. Bu tanqidchilarni cheklashdan tashqari, ehtimoliy harbiy jinoyatlarni tergov qilish va hal etish uchun qoʻshimcha toʻsiqlar yaratadi.

Bu chora alohida hodisa emas, balki Isroilning qamal qilingan Gʻazo sektori va noqonuniy bosib olingan Gʻarbiy qirgʻoqdagi harakatlari ustidan huquqiy nazoratni yoʻq qilish boʻyicha tizimli saъy-harakatlarning bir qismidir. Xalqaro huquqiy organlar bilan aloqalarni jinoyat deb eъlon qilish orqali hukumat oʻz nazoratini mustahkamlamoqda va shu bilan birga javobgarlikni tobora qiyinlashtirmoqda.

Nasim Ahmed, jurnalist