Roji Garodi
Roji Garodi 1913 yil 17 iyulda
Marselda tugʻilgan. Ota-onasi eʻʻtiqodsiz boʻlsa-da, Roji oʻn toʻrt yoshida "oʻz
hayoti mazmunli boʻlishini istagani uchun" nasroniylikni qabul qildi. Ikkinchi
jahon urushi davrida koʻrsatgan qahramonliklari evaziga minnatdorlik medali
bilan taqdirlangan. U kazarmada Frantsiya hukumatining Gitler bilan kelishuviga
norozilik bildiruvchi varaqalar tayyorlagani bois Frantsiyaning Jazoir
mustamlakasidagi surgun lageriga joʻnatilgan. U oʻttiz uch oy qamoq va lager
hayotida yashadi. Lager mudirining buyrugʻiga boʻysunmagani uchun uni otib tashlamoqchi
boʻlishganida, iboziyya tariqatidan boʻlgan musulmon askarlarining “Bizning eʻʻtiqodimizga koʻra, qurolsiz odamni otib
boʻlmaydi”, degan eʻʻtirozi tufayli qutulib qoladi. U faylasuf Gaston Bachelard qoʻl
ostida dissertatsiya tayyorlagan va Sorbonna universiteti va Moskva Fanlar
akademiyasida falsafa doktori ilmiy darajasini olgan. U falsafa va estetika
professori boʻldi. Nemis, ingliz, rus tillarini, islomni qabul qilgandan keyin esa
arab tillarini puxta oʻrgandi.
U oʻn olti yil parlamentda deputat, senator va parlament spikeri oʻrinbosari
lavozimlarida ishlagan. U dunyoning etakchi siyosatchilari, sanʻʻati, adabiyoti,
olimlari, ziyolilari bilan doʻstlashdi.
Garodi umrining oxirigacha
insoniyatga foyda keltiradigan tizimlar, usullar va amaliyotlarni topish va eʻʻlon
qilish ilinjida
dunyo
boʻylab sayohat qildi. Oxir
oqibat, u islomni oʻzining idealiga eng mos keladigan din deb
bildi va 1982 yil 2 iyulda Jenevada musulmon boʻldi. Umra qildi. U Falastin daʻʻvosini
qoʻllab-quvvatlagani va kitoblarida Isroil zulmini ifodalagani uchun Gʻarb
matbuoti va nashrlari tomonidan qoralandi;
Shunday qilib, uning uchun yirik kitob doʻkonlari va nashriyot kompaniyalarining
eshiklari yopildi. Hatto turk tiliga ham tarjima qilingan “Isroil afsonalari va
terrori” nomli kitobi uchun jazolangan. U 2012 yil 13 iyunda Parijda vafot etdi. Gʻarb
ommaviy axborot vositalari Garodining
oʻlimi haqidagi xabarni
quyidagi sarlavha bilan tarqatdi: "Sobiq kommunist va genotsidni inkor
etuvchi (inkorchi) Garodi
vafot etdi". Biroq, Garodi
hech qachon yahudiylarning qirgʻinini inkor etmagan, aksincha, oʻzining "Isroil
afsonalari va terrori", "Sionizm fayli", "Falastin",
"Ilohiy xabarlar yurti" va "Mening guvohlarim" kabi
kitoblari va konferentsiyalarida hatto bitta yahudiyning nohaq oʻldirilishi
insoniyatga qarshi jinoyat ekani
va uni sodir etgan shaxs qotil deb hisoblanishi kerakligini aytgan edi.
Biroq, Garodining
soʻzlariga koʻra, yahudiylar oʻldirilgan Ikkinchi jahon urushida 60 million kishi halok
boʻlgan. Bular
jahon urushida faqat yahudiylar oʻldirilgandek targʻibot olib bormoqdalar, garchi oʻshanda tsiganlar va ulardan uch-besh baravar koʻp
slavyanlar ham oʻldirilgan
boʻlsa-da, ular faqat yahudiy
qirgʻini haqida filʻmlar suratga olishmoqda, romanlar yozishmoqda, muzeylar tashkil
qilmoqda va shu tariqa miyalarni
tinimsiz yuvishmoqda.
Siyosat
Samoviy
qadriyatlardan yiroq siyosatni “loy siyosati” deb taʻʻriflagan Garodi bu haqiqatni parlament
hayotida bilib oldi: Hukumat uchun siyosat miya yuvish vositasi. U oʻz tajribalariga
asoslanib, siyosatni minglab yillar davomida insoniyat tinchligi va baxt-saodati
uchun vosita sifatida koʻrish kerakligini taʻʻkidladi. U oʻzining umumbashariy jihati
bilan muvofiq siyosatni faqat tabiat, oʻzga odamlar va Xudo bilan insoniy
munosabatlar oʻrnatish orqali yaratish mumkinligini, buning namunalarini turli din
va hikmatlardan oʻrganish kerakligini urgʻulagan.
Gʻarbni tanqid qilish
Garodi fikricha, Gʻarb Uygʻonish
davridan boshlab asta-sekin Xudoga
boʻlgan eʻʻtiqoddan uzoqlashdi, Xudodan voz kechib, odamlarni markazga olib keldi,
uning faylasuflari Xudo oʻlganligini taʻʻkidlab, pozitivizm va ilm-fan har bir
muammoga javobi bera olishiga
ishondi va shu tariqa pul va kuchni yangi butlarga aylantirdi. Foydalidan koʻproq
foydasiz
va hatto zararli talay
narsalarni ishlab chiqaradigan Gʻarb keyinchalik ularni doimiy isteʻʻmol qilishga
asoslangan iqtisodiy tizimni oʻrnatdi. Garodi isteʻʻmol zehniyatini tubdan oʻzgartirgan bu
iqtisodiyotni "bozor monoteizmi" deb atadi; Uning taʻʻkidlashicha, Gʻarb
dunyo davlatlarini xuddi shu yoʻnalishga yoʻnaltirib, sayyoramizni oʻz joniga qasd
qilishga undamoqda. Uning fikricha, Gʻarb mentaliteti – tafakkuri keltirib
chiqargan yana bir muhim muammo atrof-muhit bilan bogʻliq. Atrof-muhitdan, atom
energiyasidan notoʻgʻri foydalanish, er usti va er osti boyliklarini isrof qilish
“avlodlarni oʻz huquqlaridan mahrum aylash” demakdir. U oʻzining
"Tiriklikka xitob" nomli katta kitobida muqobil energiya manbalari
haqida takliflar beradi va dunyoda, asosan, Gʻarb dunyosida
isrofgarchilikning oldini olish uchun echim topishni talab qiladi. U Gʻarbning qanday
mentalitetga ega ekanligini va bu mentalitetni nima uchun rad etish kerakligini
qisqacha quyidagicha bayon qiladi:
Xudo inkor etilgan
iqtisodiyotning shafqatsiz usullari va amaliyotlarini qabul qilish imkonsiz.
Gʻarb uslubidagi boshqaruv, millatchilik va
Xudoni oʻz ichiga olmagan blok siyosati insoniyatga tinchlik olib kelolmaydi. Unda Xudo yoʻq, “Qaerdan keldik, qayoqqa
ketyapmiz?” kabi
savollarni javobsiz qoldiradigan, hokimiyatga ega boʻlishdan boshqa maqsadni tan
olmaydigan, ilm-fanni emas, sayntizmni oʻzlashtirgan dunyoqarash (paradigma)
insoniyatga baxt keltira olmaydi. Darhaqiqat, Gʻarb tipidagi individualistik jamiyatlarning
harakatlantiruvchi kuchi bozor iqtisodiyoti boʻlib, bu tuzumda kuchlilar ojizlarni
ezgʻilaydi, maktab va universitetlar bozorga aylangani uchun kambagʻallar ichidagi
isteʻʻdodli nomzodlarga oʻrin qolmaydi, shuning uchun ham kambagʻallar tarbiyaviy
qirgʻinga duchor boʻlishadi. Oʻsha nohaq gʻildirak dunyoni ezadi. Zero, rivojlangan davlatlar
sayyoramizdagi boylikning 80 foizini nazorat qiladi va bu boylikdan dunyo
aholisining atigi 20 foizigina foydalanadi.
Garodi, shuningdek, Gʻarbni
oʻzini dunyoning markazi deb bilganligi va undan tashqaridagilarni vahshiylar
yangligʻ koʻrsatayotgani uchun qattiq tanqid qilgan va oʻzining bir talay asarlarida
Gʻarbning bunday takabburligi va oʻziga mahliyolik kayfiyatini
yoʻq qilishga uringan.
Gʻarb falsafasi
Garodi fikricha, Gʻarb falsafasining eng katta
nuqsoni uning borliq falsafasi bilan shugʻullanishidadir. Holbuki, insoniyat uchun
zarur boʻlgan falsafiy mulohazalar nazariyaga emas, harakatga asoslangan falsafa
boʻlib, harakatning muhimligini taʻʻkidlaydi.
Garodi
musulmon boʻlgandan soʻng, Qurʻʻondagi “U zot har kuni ish amaldadir”
(Rahmon, 29)
oyatini koʻrib, barcha asarlarida insonlar uchun eng muhim narsa “harakat” boʻlishi
kerakligini taʻʻkidlagan. Garodining
fikricha, Gʻarb falsafasining yana bir kamchiligi uning fitratdan uzoqlashish,
ilohiy Oliylikni inkor etishi va oʻzini oʻzi taʻʻminlashga urinishidir. Uning
fikricha, Dekart Gʻarb kishisiga tabiatning egasi va xoʻjayini boʻlishni maslahat
bergan. Suqrotning «daymon»idan Platonning «ezgulik gʻoyasi», Aristotelning
«harakatsiz harakatlantiruvchi»sidan Dekartning «ontologik isboti»gacha
rivojlangan Gʻarb falsafasida Xudo hayot manbai emas. Garodi gʻaybni rad etuvchi, oʻzini
Xudodan mustaqil deb biladigan, vahiyni qabul qilmaydigan va faqat aql bilan
qanoatlanadigan falsafa odamlarni najot sari etaklay olmaydi, degan fikrga
keldi. Roji
Garodi
koʻplab taniqli shaxslar bilan intellektual va falsafiy mavzularda muvaffaqiyatli
munozaralar olib borgan.
Ular eshitadilar
Garodi Qadimgi Misr va
Qadimgi Amerika hindu dinlaridan tortib zardushtiylik, daosizm, konfutsiylik,
hinduizm, buddizm, iudaizm, nasroniylik va islom dinigacha boʻlgan barcha dinlarni
oʻrgangan va bu dinlarning muqaddas yoki asosiy kitoblarini chuqur tadqiq etgan. “Tiriklikka chaqiruv”, “Insoniyatning tsivilizatsiya
dostoni”,
“Dinlar
urushi sari?”
nomli asarlarida bu bilimlar yaqqol koʻrinadi. Garodi musulmon boʻlishidan
oldin insoniyatga boʻlgan hurmati tufayli insoniyat dinlariga jiddiy ahamiyat qaratgan.
Musulmonlikni qabul qilganidan keyin Garodi Qurʻʻondagi “Biz har bir paygʻambarni (hukmlarimizni) bayon qilib berishi uchun oʻz
qavmining tili bilan (soʻzlaydigan qilib) yuborganmiz.” (Ibrohim, 4) oyati ustida fikr qildi.
U
madaniyatlar
faqat bir-birini oziqlantirgan holda rivojlanishi mumkinligini, qadimgi yunon
tsivilizatsiyasi gʻarbliklar daʻʻvo qilganidek Evropadan emas, balki Mesopotamiya,
Misr va Anadoludan kelib chiqqanligini isbotlab berdi. Garodi fikricha, bugungi
kungacha saqlanib qolgan tsivilizatsiyalar ichida faqat zamonaviy Gʻarb tsivilizatsiyasi
dunyoda hukmronlik qilgan, gʻayb
va ilohiy oʻlchovdan uzilgan va Uygʻonish davridan beri rivojlanib, bu hukmronlik bilan
insoniyatni oʻz joniga qasd qilishga olib keldi. Uning fikricha, Gʻarb va
u bilan birga butun dunyo bu dahshatli ofatdan xalos boʻlishi uchun islomdan
bahramand boʻlishi,
inson va dunyo, inson va tabiat, inson va Xudo oʻrtasida yangi uygʻun munosabatlar
oʻrnatilishi zarur.
Garodi va Islom
1981
yilda nashr etilgan "Islom vaʻʻdalari” va “Kelajagimiz islom
bilan" nomli asarlaridan soʻng 1982 yilda islomni qabul qilgan Garodi islom insoniyatni Xudo,
inson va tabiat bilan birlashtiradi va shu tariqa dunyoda hukmronlik qilayotgan
Gʻarb tsivilizatsiyasini isloh qilib,
dunyo va dunyomizni oʻz joniga qasd qilishdan qutqaradi deb hisoblaydi. U oʻzining
koʻplab kitoblarida, xususan, “Masjidlar”, “Islom koʻzgusi”, “Islom va insoniyat
kelajagi” kabi kitoblarida Islom dinidagi namoz, roʻza, haj va qurbonlikning
insonni bir-biriga yaqinlashtirishda nihoyatda muhim ekanligini taʻʻsirchan uslubda
ifoda etgan. U bu ibodatlarni musulmonlar ruhan etarlicha anglamagani va ular
ruhsiz rasmiyatchilik bilan niqoblanganidan shikoyat qiladi. U oʻzining “Gʻarbdagi
Islom”, “Maʻʻnaviyat poytaxti Qurtuba”
va “Insoniyat tsivilizatsiyasi dostoni” nomli va boshqa koʻplab asarlarida
musulmonlarni Qurʻʻonni teran
koʻz va tiyrak
tafakkur bilan oʻqishga chorlaydi, shunchaki, koʻr-koʻrona
oʻqib qoʻyishni
qoralaydi. U Qurʻʻon va Sunnatni bugungi sharoitda va bugungi savollarga javob beradigan
nuqtai nazardan koʻrib chiqish kerakligini taʻʻkidlaydi. Uning aytishicha, islom dini
ogohlik bilan tatbiq etilgan va baholangan davrlarda musulmonlar Atlantika
okeanidan Hindiston va Xitoygacha yoyilib ketgan, Ispaniya esa juda oz kuch bilan
osonlik ila zabt etilgan, chunki oʻshanda odamlar tom maʻʻnoda islomiy adolatga intilib
yashaganlar. Musulmonlar tafakkurni
tark qilgan, qadimgilar aytgan gaplarni takrorlay boshlaganida, ijtihod eshigi
yopilib, islom olami avval turgʻun
boʻlib qoldi, keyin esa quladi, deb taʻʻkidlaydi u. Garodining soʻzlariga koʻra,
shariat biz loyqa suv olishimiz mumkin boʻlgan turgʻun hovuz emas, chunki bunda biz
chanqogʻimizni qondirishdan koʻra oʻzimizni aldagan boʻlamiz. Shariat – sharqirab,
mavjlanib oqadigan, qirgʻoqlarida baraka yogʻilib turadigan goʻzal daryodir.
Garodi, ayniqsa, “Islom va insoniyat
kelajagi”
nomli kitobida tasavvuf haqidagi fikrlarini bildiradi; U soʻfiylikni eʻʻtiqodning
oʻlchovi, islomning ichki jihati deb biladi. U tasavvuf nasroniy soʻfiylik va hind
falsafasidan kelib chiqmaganini, balki toʻgʻridan-toʻgʻri Qurʻʻondan suv ichganligini
qatʻʻiy taʻʻkidlaydi. Xossatan, Robiya al-Adaviyya, Mavlono Jaloliddin Rumiy,
Muhyiddin Ibn Arabiy
va Fariduddin Attorga hayratini bildiradi. Xristian olamining buyuk
soʻfiylari musulmon mutasavviflaridan chuqur taʻʻsirlanganligini ochib beradi.
Faoliyati
Garodining oltmishdan ortiq
asari bor, ammo uning oltmish-etmish sahifali nashrlari hisobga olinsa, bu raqam
saksondan oshadi. Garodi
haqida yirik asar yozgan Prazan va Minardning yozishicha, mutafakkirning asarlari
soni saksonta. Shuningdek, uning yuzlab maqolalari, fondi, hozirda yopilgan ikkita
instituti (ulardan biri 1974 yilda u asos solgan Xalqaro tsivilizatsiyalar
muloqoti instituti), ikkita universitet (Kuba universiteti, Senegaldagi Gor orolida
tashkil etilgan Birja universiteti) va u yurgizgan Afrika madaniyati boʻyicha bir
qator institutlar. Undan badiiy filʻm (Qora Dionis), Ispaniya davlat kanalida
koʻrsatiladigan islom sanʻʻati haqidagi teleserial va yuzlab maʻʻruzalar qolgan. U
haqida oʻttizdan ortiq asarlar yozilgan.