Kırgızistan da Kazakistan'ın ardından Taliban'ı terör örgütleri listesinden çıkardı. Bölgedeki birçok ülke Kabil'le geniş çaplı işbirliği ilişkileri kurdu, ortak projeler uygulamaya başladı. Bu ülkelerin Taliban'la ilişkilerini geliştirme isteğinin nedeni nedir?

Afganistan'la işbirliği isteyen Orta Asya ülkelerinin sayısı artıyor

Ağustos 2021'in en önemli haberlerinden biri Amerikan birliklerinin Afganistan'dan çekilmesi ve hükümetin Taliban'ın eline geçmesi oldu. O dönemde bu hareket dünyanın hemen hemen tüm ülkelerinde terörist olarak tanınıyordu. Orta Asya ülkeleri tehlikeli bir durumda. Bu, 1996 yılında Taliban'ın Kabil'i ele geçirip Afganistan İslam Emirliği'ni kurmasıyla yaşananlarla karşılaştırılabilir.

Üç yıl sonra iki ülke (Kazakistan ve Kırgızistan) hareketi terörist gruplar listesinden çıkardı. Özbekistan sık sık Kabil'e heyetler gönderiyor ve Türkmenistan da işbirliğini güçlendiriyor. Taliban temsilcileri de bölge ülkelerini serbestçe ziyaret ediyor, St. Petersburg'daki Uluslararası Ekonomik Forum'a katılıyor ve hatta Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin onları terörle mücadelede "müttefik" olarak nitelendiriyor.

Afganistan'ın hala birçok insan hakları sorunu var. Ülkede toplu idamlar devam ediyor ve kadınların topluluk önünde konuşması yasaklanıyor. Ancak uluslararası sahnede Taliban kendisini müzakere edebilen diplomatik bir hükümet olarak sunmaya çalışıyor.

"Kimseye saldırmayacaklarını açıkladılar, bu çok önemli bir açıklama. Hatta Amerikalı yetkililerin Kabil'den alınan askeri teçhizatı Özbekistan'a verme kararına karşılık Taliban bunları geri alma tehdidinde bulunmadı." Oy-Ordo Merkezi Ekonomik Araştırma Enstitüsü uluslararası ilişkiler uzmanı Baykadam Kuramaev, TRT'nin Rusya servisine yaptığı açıklamada, bu durumun bölge ülkeleri açısından gerilimi bir miktar hafiflettiğini söyledi.

Oryantalist Andrey Ontikov, Orta Asya ülkelerinin Afganistan'da ortaya çıkan gerçeği gördüğünü ve buna uyum sağlamaya hazır olduğunu açıklıyor. Üstelik IŞİD'e savaş ilan eden ve fiilen mücadele eden Taliban'la işbirliği de onların çıkarınadır.

"Bölge ülkelerinin, Suriye ve Irak'ta güçlenen ve geniş bir alanı kontrol eden IŞİD'e savaşçıların ana 'ihracatçılarından' biri olduğu bir sır değil. Ontikov, "IŞİD ideolojisinin Orta Asya ülkelerinde yaşayan bazı vatandaşlar için çekiciliği göz önüne alındığında, bu ülkelerin liderleri bu sorunu yalnızca kendi içinde değil, dış sınırlarda da durdurmakla ilgileniyor" diye açıklıyor.

Uzmana göre bu, teröristlerin çatışmalar sırasında kendi ülkelerine dönme ve daha sonra durumu istikrarsızlaştırma olasılığını en aza indirecek.

Geçen yıl Kazakistan Başbakan Yardımcısı Serik Jumangarin, Afganistan'ın ülke için öncelikli un pazarı olduğunu ve toplam ürün ihracatının %70'ini oluşturduğunu belirtmişti. Ayrıca Orta Asya ülkeleri arasında Astana ile en fazla ticaretin yapıldığı ülke Kabil'dir. Geçtiğimiz yıl ülkeler arasındaki ticaret hacmi yaklaşık 1 milyar dolara ulaştı.

Kırgız hükümeti Kazakistan örneğini takip etti. 7 Eylül'de Bişkek'in Taliban'ı yasaklı gruplar listesinden çıkardığı öğrenildi. Aynı zamanda ülkenin Dışişleri Bakanlığı, "uluslararası toplumun Afganistan'da ve tüm bölgede istikrarlı ve barışçıl bir ortam sağlamayı amaçlayan çabalarını destekleme" konusundaki kararlılığını vurguladı. Afganistan'ın diplomatik departmanı da karardan dolayı şükranlarını dile getirdi.

"Terörist"ten "ticaret ortağı"na.

Taliban'ı teröristler listesinden çıkaran ilk hükümet Kazakistan hükümeti oldu. Bu, bu yılın haziran ayında gerçekleşti. Ülkenin Cumhurbaşkanı Kasım-Jomart Tokaev bunu ticari ve ekonomik işbirliğini dikkate alarak ve "bu rejimin uzun vadeli bir faktör olduğu" düşüncesiyle açıkladı.

Uluslararası ilişkiler uzmanı Baykadam Kuramaev, Afgan hükümetinin en büyük başarısının haşhaş ekimini %95 oranında azaltmak olduğunu söylüyor. "Onlarca, belki de yüz milyonlarca insanın bu ölümcül maddelere erişimi engellendi . Bunun için Taliban liderliğindeki hükümete saygı duymalıyız. "

Ekonomik fırsatlara gelince, uzmana göre Bişkek ve Kabil'in tarım ürünleri tedarik etme potansiyeli yüksek: "Ayrıca Kırgızistan ve Tacikistan'ın hidroelektrik kaynağı olduğu CASA-1000 projesinden de bahsetmek istiyorum. Bölgedeki fazla elektriği Afganistan ve Pakistan'a sağlayabilir. Ülkedeki siyasi istikrar, bu projelerin yeniden hayata geçirilmesine ve etkinleştirilmesine olanak tanıyacaktır."

Projenin temeli Mayıs 2016'da atıldı . Ancak Taliban iktidara geldikten sonra inşaat durduruldu. Projenin bu yılın bahar aylarında yeniden canlandırılmasına karar verildi. Değerinin 1,2 milyar dolar olduğu tahmin ediliyor .

Bir diğer önemli proje ise Trans-Afgan demiryolunun inşasıyla ilgili. Tahminlere göre güzergah, Özbekistan'ın Termiz, Afganistan'ın Mazari Şerif ve Logar şehirlerinden geçerek Pakistan'ın Kurram ilindeki Harlaçi sınır noktasına kadar uzanacak. Demiryolu, teslimat süresini 35 günden 5 güne indirecek, aynı zamanda Orta Asya ülkelerinin Hint Okyanusu'na ulaşmasını da sağlayacak. Rusya için koridor, İran ve Pakistan limanlarına erişimi olan ek bir yol olacak.

İki kötülüğün

Taliban 2021'de Afganistan'da iktidara geldi. Afganistan 40 milyon nüfuslu bir ülke. Kuzey komşusu Özbekistan'da bile nüfus 5 milyon daha az (veriler eski, 2024 verilerine göre sırasıyla 44,2 ve 37 milyon - Azon ) Küresel ). Siyaset bilimci Chingiz Lepsib aev , Kabil'le ilişkiler kurulurken bu faktörün dikkate alınması gerektiğini söylüyor.

"Burası büyük bir ülke ve halkının beslenmesi gerekiyor. Bu ihtiyaç karşılanmazsa nüfus doğal olarak yiyecek aramaya başlayacaktır . Ve birkaç seçenek var: Müttefikiniz olan Pakistan'a gidebilirsiniz ya da Çin'e doğru ilerleyebilirsiniz, ancak savaş için hoş olmayan dağlar ve yerler var ya da Tacikistan. Bu nedenle, örneğin Duşanbe herhangi bir çatışmayı önlemek için doğal olarak Taliban'la uzlaşma arayışındadır ." diye belirtiyor uzman.

Bu aynı zamanda bölgedeki diğer ülkeler için de geçerlidir. Ülkeler, Kabil'in kendilerini düşman olarak gördüğü bir durumdan kaçınmaya çalışıyor çünkü işbirliği için yalnızca iki seçenek var: onlarla ticaret yapmayı reddedip nüfuslarını açlığa mahkum etmek ya da büyük kaynaklar gerektiren bir savaş başlatmak. "Bu nedenle Orta Asya ülkeleri mümkün olduğu kadar Afganistan'la dost olmaya ve onunla çatışmaktan kaçınmaya çalışıyor. Öte yandan bu durumu olabildiğince kendi çıkarlarına hizmet edecek şekilde kullanmaya çalışırlar .

Ancak uzmana göre bu barış istikrarsız bir hal alabilir. Taliban, Amuderya'dan su alan Kuştepe kanalını kazmaya devam ediyor . Aşağı havzadaki Özbekistan ve Türkmenistan çölleşme riskiyle karşı karşıyadır. Tüm Orta Asya ülkeleri Taliban'ın planlarından derin kaygı duymaktadır. Kabil'le anlaşmaya varma girişimleri başarılı olmadı .

Taliban'ın terör örgütleri listesinden çıkarılması yalnızca siyasi bir karardır . Devletin insanlarla ticaret yapmaması paradoksunu önlemek için suçluları dikkate almıyor . Uzmanlara göre yakın gelecekte bölgedeki diğer ülkeler de bu örneği takip edebilir. Bu konu Rusya'da da araştırılıyor.

Ontikov, Taliban liderliğindeki Kabil'in başlangıçta izole edilmediğini söylüyor: “Durum saçma görünebilir, ancak bu paradoksun düzeltilmesi daha fazla zaman alabilir. Tabii ki, Afgan yetkililerinin kendisi de Afganistan'ın hem dışında hem de içindeki faaliyetlerinde terör yöntemlerini dışladı .

Kaynak: TRT Rus servisi.